(Čl. 10) Sloboda izražavanja - Opšta
(Čl. 10-1 / ICCPR-19) Sloboda izražavanja
(Čl. 10-2) Neophodno u demokratskom društvu
(Čl. 10-2) Zaštita ugleda drugih
(Čl. 10-2) Zaštita prava drugih
(Čl. 41) Pravično zadovoljenje - opšte

Tematske ključne reči

sloboda izražavanja
sloboda javnog informisanja

VS deskriptori

1.10 Član 10. - sloboda izražavanja
1.10.3 Saopštavanje informacija i ideja
1.10.4.3 Neophodno u demokratskom društvu
1.10.13 Informacije koje vređaju, šokiraju ili uznemiravaju

Zbirke

Sudska praksa
Presuda ESLJP
Veće

Sažetak

Predmet je pokrenut predstavkom protiv Crne Gore koju je Sudu dana 31.07.2009.godine podneo crnogorski državljanin g.Veseljko Koprivica (podnosilac predstavke). Podnosilac predstavke se žalio po članu 10 Konvencije da je pravnosnažnom presudom u građanskom sporu povređeno njegovo pravo na slobodu izražavanja.

Septembra 1994.godine objavljen je članak pod nazivom “16”, u crnogorskom nedeljniku “Liberal” koji je u to vreme izlazio i bio suprotstavljen Vladi. Članak koji je navodno napisao specijalni dopisnik iz Haga doneo je vest o tome da mnogim novinarima iz bivše Jugoslavije treba pred Međunarodnim tribunalom za bivšu Jugoslaviju da se sudi za rat, uključujući tu i šestnaest novinara iz Crne Gore. Dat je i spisak novinara u pitanju. Podnosilac predstavke je bio glavni i odgovorni urednik “Liberala” , a njegov osnivač je bila tada istaknuta politička partija.
Oktobra 1995.godine, jedan od navedenih novinara podneo je tužbu (tužilac) protiv podnosioca predstavke i osnivača nedeljnika za naknadu štete. On je tvrdio da su navodi iz članka naneli štetu njegovoj časti i ugledu, i da su se pojavili i u drugim medijima u zemlji i inostranstvu. Priložio je kopiju srpskih dnevnih novina “Politika”, u prilog svojim tvrdnjama.
Maja 2002.godine, Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju obavestio je Osnovni sud u Podgorici da nema nikakve podatke o tužiocu. Tokom građanskog postupka, podnosilac predstavke je tvrdio da se u spornom članku oslanjao na podatke koje je obezbedio specijalni dopisnik časopisa. Maja 2004.godine Osnovni sud je delimično presudio u korist tužioca. Sud je našao da su objavljene tvrdnje bile neistinite i da podnosilac predstavke nije bio zainteresovan za njihovu verodostojnost. Sud je smatrao da je u pitanju bila zloupotreba slobode izražavanja, i da je najpre trebalo proveriti istinitost informacija. Marta 2008.godine, Viši sud u Podgorici je povećao dosuđeni iznos na ime naknade štete i dodao da je podnosilac prestavke trebalo da se fokusira na tačnost sporne informacije umesto na to da je objavi što je pre moguće. Smatrao je da je prema domaćim zakonima koji su bili na snazi u vreme objavljivanja članka, glavni i odgovorni urednik mogao da se smatra odgovornim za objavljivanje netačne informacije.
Vrhovni sud Crne Gore je novembra 2008.godine smanjio iznos dosuđene naknade štete.

Juna 2009.godine Osnovni sud je naložio isplatu iznosa koji je dosudio Viši sud. Novembra 2009.godine Osnovni sud je izdao još jedan nalog precizirajući da isplatu treba obavljati redovnim prenosima jedne polovine zarade podnosioca predstavke, koju je on dobijao u jednom drugom časopisu. Novembra 2010.godine Osnovni sud je na zahtev podnosioca obustavio izvršenje i potvrdio da isti treba da plati iznos koji je dosudio Vrhovni sud. Do oktobra 2011.godine podnosilac predstavke je isplatio jedan deo dugovanog iznosa.
Neutvrđenog datuma, nakon što je objavljen sporni članak, još jedan novinar sa spiska od šesnaest novinara podneo je privatnu krivičnu tužbu protiv podnosioca predstavke za klevetu. Osnovni sud je proglasio podnosioca predstavke krivim i naložio mu da plati novčanu kaznu.

U odnosu na navedeno kr[enje člana 10 – pravo na slobodu izražavanja, Vlada je iznela tvrdnju da podnosilac predstavke nije iskoristio sve delotvorne pravne lekove, naročito da nije uložio ustavnu žalbu.
Sud konstatuje da su nakon što je u oktobru 2007.godine uveden institut ustavne žalbe , one su sistematično odbijane ili odbacivane sve do jula 2010.godine kada je donesena prva odluka kojom se prihvata takva žalba, a koja je objavljena više od četiri meseca kasnije. Pošto je podnosilac predstavke 2009.godine, podnosilac predstavke nije imao obavezu da iscrpi ovaj konkretni pravni lek pre podnošenja predstavke Strazburu.
Stav Suda je da član 10 Konvencije ne daje neograničenu slobodu izražavanja, već podrazumeva i dužnosti i odgovornosti, koje moraju poprimiti veliki značaj kada se radi o slučaju napada na ugled pojedinaca. Novinari moraju da deluju u dobroj veri da bi obezbedili tačne i pouzdane informacije u skladu sa etikom novinarstva.
U ovom konkretnom slučaju, Sud smatra da pravnosnažna presuda u građanskom postupku nesumnjivo predstavlja zadiranje u pravo podnosioca predstavke na slobodu izražavanja. Sud, dalje, smatra da je pre emitovanja sporne informacije u javnost bilo potrebno biti naročito oprezan. Podnosilac predstavke je izložio da on nije bio u mogućnosti da proveri tačnost informacije jer u to vreme nije bilo internet veze niti zvaničnih kontakata između SRJ i Tribunala. I domaćim sudovima je bio potreban niz godina od pokretanja postupka da utvrde netačnost informacije. Stav Suda je da je podnosilac predstavke mogao da pokuša da kontaktira Tribunal drugim putem ( telefon, faks, pošta).
U zaključku, Sud smatra da su dosuđena naknada štete i troškovi postupka u ovom predmetu bili nesrazmerni sa legitimnim ciljevima istih.
Sud utvrđuje da je došlo do povrede člana 10 Konvencije.

Preuzmite presudu u pdf formatu

EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA

ĈETVRTO ODJELJENJE

PREDMET KOPRIVICA protiv CRNE GORE

(Predstavka br. 41158/09)

PRESUDA

(Meritum)

STRAZBUR

22 novembar 2011. Godine

Ova presuda postaće praosnažna u okolnostima koje su izložene u članu 44 stav 2 Konvencije. U njoj može doći do redaktorskih izmjena.

U predmetu Koprivica protiv Crne Gore, Evropski sud za ljudska prava (Ĉetvrto odjeljenje), zasijedajući u Vijeću sljedećeg sastava:

Nicolas Bratza, predsjednik
Lech Garlicki,
David Thór Björgvinsson,
Päivi Hirvelä,
ZdravkaKalaydjieva,
Nebojša Vuĉinić,
Vincent A. De Gaetano, sudije,
i Fatoş Aracı, zamjenik sekretara odjeljenja,

Nakon vijećanja bez prisustva javnosti, 3. novembra 2011. godine, Donosi sljedeću presudu, koja je usvojena toga dana:

POSTUPAK

Predmet je pokrenut predstavkom (br. 41158/09) protiv Crne Gore koju je Sudu po ĉlanu 34 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Konvencija) 31. jula 2009. godine predao crnogorski državljanin g. Veseljko Koprivica.
Podnosioca predstavke zastupao g. R. Prelević, advokat sa praksom u Podgorici. Vladu Crne Gore (u daljem tekstu: Vlada) zastupao je njen Zastupnik, g. Z. Pažin.
Podnosilac predstavke žalio se po ĉlanu 10 Konvencije da je pravosnažnom presudom u gradjanskom sporu koja je donesena protiv njega povrijedjeno njegovo pravo na slobodu izražavanja.
10. maja 2010. godine predsjednik Ĉetvrtog odjeljenja odluĉio je da Vladi pošalje obavještenje o predstavci. Takodje je odluĉeno da se u isto vrijeme odluĉuje o prihvatljivosti i o meritumu predstavke (ĉlan 29 stav 1).

ĈINJENICE

I OKOLNOSTI PREDMETA

Podnosilac predstavke rodjen je 1948. godine u Podgorici, gdje i živi.
Ĉinjenice predmeta, koje su izložile strane, mogu se sumirati na sljedeći naĉin.

A. Ĉlanak i s njim povezan gradjanski postupak

Dana 24. septembra 1994. godine ĉlanak pod nazivom “16” objavljen je u crnogorskom nedjeljniku Liberal koji je u to vrijeme izlazio i bio suprotstavljen Vladi. Ĉlanak koji je navodno napisao specijalni dopisnik iz Haga donio je vijest o tome da mnogim novinarima iz bivše Jugoslavije treba pred Medjunarodnim kriviĉnim tribunalom za bivšu Jugoslaviju (u daljem tekstu Tribunal) da se sudi za podstrekavanje na rat, ukljuĉujući tu i šesnaest novinara iz Crne Gore. U ĉlanku su navedena imena dva zvaniĉnika Medjunarodnog kriviĉnog tribunala za bivšu Jugoslaviju koji su navodno pripremili dosije, a zatim je dat i spisak imena šesnaest novinara o kojima je bilo rijeĉ. Podnosilac predstavke u ovom predmetu bio je glavni i odgovorni urednik Liberala, a njegov osnivaĉ bila je tada istaknuta politiĉka partija.
Dana 27. oktobra 1995. godine jedan od šesnaest novinara ĉije se ime pojavilo u tom ĉlanku (u daljem tekstu: tužilac), koji je i sam bio urednik znaĉajne medijske kuće u državnom vlasništvu, podnio je tužbu za nadoknadu štete protiv podnosioca predstavke i osnivaĉa ĉasopisa. Tužilac je tvrdio da su tvrdnje iz ĉlanka koje su kasnije ponovljene putem drugih medija i u zemlji i u inostranstvu, bile netaĉne i da su nanijele štetu njegovoj ĉasti i ugledu. On je priložio kopiju srpskih dnevnih novina Politika od 27. septembra 1994. godine da bi potkrijepio svoju tvrdnju da su sporne konstatacije prenošene putem drugih medija.
Dana 29. maja 2002. godine Medjunarodni kriviĉni tribunal za bivšu Jugoslaviju obavijestio je Osnovni sud u Podgorici da nema nikakve informacije o tužiocu.
Tokom gradjanskog postupka, podnosilac predstavke tvrdio je da se oslanjao na informacije koje je obezbijedio specijalni dopisnik ĉasopisa. Komentarišući konstataciju Tribunala, medjutim, podnosilac predstavke je rekao:

“Mene ne interesuje to što se ne vodi postupak protiv tužioca, što je napisano u dopisu... Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju, niti da li ima (tužioca) na tom spisku. Ja sam se lično uvjerio o radu tužioca kao glavnog i odgovornog urednika (dotične medijske kuće) za vrijeme dubrovačke operacije u pogledu izvještavanja....”.

Dana 17. maja 2004. godine Osnovni sud presudio je dijelom u korist tužioca tako što je naložio podnosiocu predstavke i osnivaĉu ĉasopisa da mu zajedno plate iznos od 5.000 eura na ime nematerijalne štete koju je pretrpio. Na osnovu konstatacije Tribunala, sud je našao da su objavljene tvrdnje bile neistinite i, naroĉito, da podnosilac nije bio zainteresovan za njihovu vjerodostojnost. Sud je odbio da sasluša autora ĉlanka, smatrajući da je to nepotrebno imajući u vidu informacije koje je obezbijedio Tribunal. Sud je takodje bio mišljenja da je prijedlog podnosioca predstavke da se sasluša autor imao za cilj da dovede do odugovlaĉenja postupka jer podnosilac predstavke nije znao ni njegovu taĉnu adresu. U svakom sluĉaju autor nije u svom tekstu pomenuo broj sudskog dosijea, datume niti bilo kakve druge podatke koji bi na uvjerljiv naĉin potkrijepili vjerodostojnost informacije. Sud je bio mišljenja da podnosilac predstavke nije trebalo da dozvoli objavljivanje neistinite informacije, pošto to predstavlja zloupotrebu slobode izražavanja, te da je trebalo da najprije provjeri taĉnost konstatacije, a ne da bezrezervno vjeruje svom dopisniku. Sud je dalje bio mišljenja da liĉna uvjerenja i ubjedjenja ne mogu da opravdaju objavljivanje te informacije i zakljuĉio da je dotiĉna tvrdnja narušila ugled i ĉast tužioca.
I tužilac i podnosilac predstavke žalili su se protiv presude. Tužilac se naroĉito žalio da je dosudjena naknada štete premala. Podnosilac je sa svoje strane sporio da on, kao glavni i odgovorni urednik, treba da se smatra odgovornim za objavljivanje informacije sumnjive vjerodostojnosti. On je iznio argument da je informacija bila od naroĉitog znaĉaja za gradjane i predložio dodatne dokaze, naime, da sud sasluša njegovog kolegu kao dodatnog svjedoka, pošto je i on bio prisutan kada je primljen faks sa spornom informacijom i koga je on konsultovao kada je odluĉivao o tome da li da objavi informaciju ili ne, kao i da se pogleda dokumentarni film koji je 2004. godine emitovala ista ta medijska kuća ĉiji je glavni i odgovorni urednik devedesetih bio sam tužilac i koji navodno sadrži nepovoljno upućivanje na tužioca i njegov rad u to vrijeme. Podnosilac predstavke zakljuĉio je da je, u svakom sluĉaju, naknada štete koja je dosudjena bila previsoka.
Dana 14. marta 2008. godine Viši sud u Podgorici povećao je iznos dosudjene naknade štete na 10.000 eura i procijenio troškove parnice na 5.505 eura. Na taj naĉin ovaj sud potvrdio je obrazloženje Osnovnog suda, dodajući da je podnosilac predstavke trebalo da se fokusira na taĉnost sporne informacije umjesto na to da je objavi što je prije moguće. Sud je bio stava da vjerodostojnost tvrdnji nije mogla da se utvrdi tako što je podnosilac predstavke konsultovao autora ĉlanka ili nekog drugog kolegu, već samo putem pouzdanih dokaza, koji u ovom sluĉaju nisu postojali. Viši sud je dalje bio mišljenja da je prema zakonima i propisima koji su bili na snazi u vrijeme kada je ĉlanak objavljen, glavni i odgovorni urednik, izmedju ostalog, mogao da se smatra odgovornim za objavljivanje netaĉne informacije (v. stav 32 ove presude). Sud nije pominjao dokumentarni film koji je navodio podnosilac predstavke.
Dana 6. novembra 2008. godine Vrhovni sud Crne Gore izmijenio je presudu Višeg suda i smanjio dosudjenu naknadu štete i troškove na 5.000 eura, odnosno na 2.677,50 eura.

B. Postupak izvršenja

Dana 5. juna 2009. godine Osnovni sud naložio je isplatu iznosa koji je dosudio Viši sud.
Dana 17. novembra 2009. godine Osnovni sud je izdao još jedan nalog, precizirajući da isplatu treba obavljati redovnim prenosima jedne polovine zarade podnosioca predstavke koju je on dobijao radeći u jednom drugom ĉasopisu.
Dana 17. novembra 2010. godine, nakon što je podnosilac predstavke podnio zahtjev, Osnovni sud je obustavio izvršenje presude Višeg suda. U isto vrijeme, Osnovni sud potvrdio je da iznos koji podnosilac predstavke ima da plati jeste iznos koji je odredio Vrhovni sud i da taj iznos ima da se plaća redovnim prenosima sredstava tužiocu u iznosu polovine zarade podnosioca predstavke.
Do 14. oktobra 2011. godine podnosilac predstavke platio je ukupno 852,99 eura.

C. Ostale relevantne ĉinjenice

Izgleda da je od marta 2005. godine prestao da postoji osnivaĉ ĉasopisa i tako je podnosilac predstavke ostao jedini dužnik.
Penzija podnosioca predstavke izmedju 2004. i 2005. godine kretala se izmedju 170 i 300 eura mjeseĉno.
Prosjeĉni mjeseĉni prihod u Crnoj Gori kada je donesena relevantna odluka bio je 195 eura 2004. godine i 416 eura 2008. godine. Finansijski brokeri imali su najveće prihode i to u prosjeku 345 eura 2004. godine, odnosno 854 eura 2008. godine.1
U spisima predmeta ne postoje primjerci ĉlanaka koji bi se odnosili na spornu informaciju i koje su eventualno objavili drugi mediji, osim kopije dijela ĉlanka koji je objavila Politika (v. stav 8 ove presude).
Neutvrdjenog datuma nakon što je objavljen sporni ĉlanak još jedan novinar sa spiska od šesnaest novinara podnio je privatnu kriviĉnu tužbu protiv podnosioca predstavke za klevetu. 20 septembra 1995. godine Osnovni sud proglasio je podnosioca predstavke krivim i naložio mu da plati novĉanu kaznu od 800 dinara (YUD) i troškove u iznosu 100 dinara (YUD). 23. novembra 1999. godine Viši sud odbacio je kriviĉnu tužbu pošto je u medjuvremenu došlo do zastare. U spisu predmeta nema informacija o tome da li su drugi novinari ĉija su se imena našla u ĉlanku pokrenula bilo gradjanske bilo kriviĉne postupke protiv podnosioca predstavke.

II RELEVANTNO DOMAĆE PRAVO I PRAKSA

A. Ustav Crne Gore iz 2007. godine (Službeni list br 1/07)

Relevantne odredbe Ustava glase:

Ĉlan 47

“Svako ima pravo na slobodu izražavanja…

Pravo na slobodu izražavanja može se ograniĉiti samo pravom drugoga na dostojanstvo, ugled i ĉast....”

Ĉlan 147 §§ 1 i 2

Zakon ... ne može imati povratno dejstvo.

Izuzetno, pojedine odredbe zakona, ako to zahtijeva javni interes…., mogu imati povratno dejstvo ....

Ĉlan 149

“Ustavni sud odluĉuje ...

(3) ... o ustavnoj žalbi zbog povrede ljudskih prava i sloboda zajamĉenih Ustavom, nakon iscrpljivanja svih djelotvornih pravni sredstava ...”

Ustav je stupio na snagu 22. oktobra 2007. godine.

B. Zakon o Ustavnom sudu Crne Gore (Službeni list 64/08)

Ĉlanom 34 predvidja se, izmedju ostalog, da iako odluke po ustavnoj žalbi mogu da se objave u Sužbenom listu, one moraju biti objavljene na web stranici Ustavnog suda.
Ĉlanovima 48 do 59 predvidjaju se još neki detalji vezani za postupak po ustavnoj žalbi. Naroĉito se u ĉlanu 56 predvidja da kada Ustavni sud utvrdi da je došlo do povrede ljudskog prava i slobode, on ukida spornu odluku u cijelini ili dijelom i vraća predmet na ponovni postupak organu koji je donio ukinuti akt.
Zakon o Ustavnom sudu stupio je na snagu u novembru 2008. godine.

C. Poslovnik Ustavnog suda Crne Gore (objavljen u Službenom listu Crne Gore br. 33/09)

Pravilo 93(2) predvidja da se javnost rada Ustavnog suda ostvaruje, izmedju ostalog, objavljivanjem odluka u Službenom listu Crne Gore i na web stranici Ustavnog suda.

D. Zakon o obligacionim odnosima (objavljen u Službenom listu Socijalistiĉke Federativne Republike Jugoslavije br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89 i Službeni list Savezne Republike Jutoslavije br. 31/93)

Ĉlanom 128 uredjuje se odgovornost za materijalnu štetu koja je izazvana tako što je fiziĉko lice narušilo ugled nekog drugog lica ili izjavljivalo ili širilo neistinite navode kada je to fiziĉko lice znalo ili je trebalo da zna da su ti navodi neistiniti.
Po ĉlanovima 199 i 200, izmedju ostalog, svako ko je pretrpio duševnu patnju kao posljedicu narušavanja ugleda i ĉasti može, u zavisnosti od trajanja i intenziteta te patnje, podnijeti tužbu za finansijsku nadoknadu pred gradjanskim sudovima i, uz to, tražiti druge oblike pravnog lijeka “koje mogu” pružiti adekvatnu nenovĉanu naknadu.

E. Zakon o javnom informisanju (objavljen u Službenom listu Republike Crne Gore br. 56/93)

Ĉlanom 62 predvidja se da ukoliko je neistinita informacija, koja je narušila ĉast ili ugled drugog lica, objavljena u javnom glasilu, zainteresovano lice ima pravo da tuži relevantnog autora, glavnog i odgovornog urednika, osnivaĉa i izdavaĉa i traži finansijsku naknadu.

F. Zakon o medijima (objavljen u Službenom listu RCG br. 51/02 i 62/02 i Sl. listu CG br. 46/10)

Ĉlanom 20 ovog Zakona predvidja se da ako je ĉast i integritet nekog lica narušen informacijom objavljenom u medijima, to lice može da podnese tužbu za naknadu štete protiv autora i osnivaĉa konkretnog medija.
Ovaj Zakon stupio je na snagu 2002. godine.

G. Relevantna sudska praksa

Od 21. jula 2011. godine Ustavni sud ispitao je ukupno 705 ustavnih žalbi: 351 su odbaĉene po proceduralnoj osnovi, 333 su odbijene u meritumu, u tri predmeta postupak je obustavljen, a u ĉetiri je ispitivanje odloženo. Do navedenog datuma, ĉetrnaest ustavnih žalbi je prihvaćeno, od ĉega prva 8 jula 2010. godine, a odluka u tom predmetu objavljena je u Službenom listu 26. novembra 2010. godine.
Jedan dokument koji sadrži 77 odluka koje su donesene 2009. godine postavljen je na web stranicu Ustavnog suda neodredjenog datuma 2010. godine. Još jedan dokument u kome se nalazi 205 odluka, od 337 koje su donesene 2010. godine, postavljen je na web stranicu neodredjenog datuma nakon 17 maja 2011. godine. Do 21. jula 2011. godine na web stranici Ustavnog suda nije objavljena nijedna od 291 odluke koje su donesene 2011. godine.
Do navedenog datuma trinaest odluka je objavljeno u Službenom listu, a u svih trinaest usvojene su ustavne žalbe.

PRAVO

I NAVODNO KRŠENJE ĈLANA 10 KONVENCIJE

Podnosilac predstavke žalio se po ĉlanu 10 Konvencije da je njegovo pravo na slobodu izražavanja povrijedjeno pravosnažnom presudom suda u gradjanskom postupku koja je donesena protiv njega.
Ĉlan 10 glasi:

“Svako ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo ukljuĉuje slobodu posedovanja sopstvenog mišljenja, primanje i saopštavanja informacija i ideja bez mešanja javne vlasti i bez obzira na granice…

Pošto korišćenje ovih sloboda povlaĉi za sobom dužnosti i odgovornosti, ono se može podvrgnuti formalnostima, uslovima, ograniĉenjima ili kaznama propisanim zakonom i neophodnim u demokratskom društvu…radi zaštite ugleda ili prava drugih…”

A. Prihvatljivost

1. Argumenti strana

Vlada je iznijela argument da podnosilac predstavke nije iscrpio sve djelotvorne pravne ljekove u domaćem sistemu. Naroĉito je propustio da uloži ustavnu žalbu.
Podnosilac predstavke konstatovao je da ustavna žalba nije djelotvoran pravni lijek u domaćem pavnom sistemu. On smatra da postupak koji slijedi nakon ustavne žalbe traje predugo, u prosjeku dvije godine. Nadalje je konstatovao da ĉak i ako se takva žalba prihvati, Ustavni sud može samo da poništi spornu odluku i naloži da se predmet ponovo ispita, dok bi podnosilac predstavke morao da pokrene još jedan niz postupaka da bi dobio praviĉnu naknadu za štetu koju mu je nanijela odluka za koju bi se eventualno utvrdilo da je bila neustavna.

2. Relevantni principi

Sud ponavlja da, prema utvrdjenoj sudskoj praksi suda, svrha pravila o domaćim pravnim lijekovima iz ĉlana 35 stav 1 Konvencije jeste da se Stranama ugovornicama ponudi prilika da sprijeĉe ili isprave navodnu povredu prava prije nego što se izvedu pred Sud. Medjutim, jedini pravni lijekovi koje treba iscrpiti su oni koji su djelotvorni.
Obaveza je Vlade koja tvrdi da domaći pravni ljekovi nisu bili iscrpljeni da uvjeri Sud da je taj pravni lijek bio djelotvoran, dostupan i u teoriji i u praksi u relevantnom vremenskom periodu, odnosno, da ga je bilo moguće iskoristiti, da je bio takav da je mogao da pruži pravno sredstvo za rješavanje tužbe podnosioca predstavke i da su se njime nudili razumni izgledi za uspjeh. Medjutim, kada je ovaj teret dokazivanja zadovoljen, tada je dužnost podnosioca predstavke da pokaže da je pravni lijek koji je ponudila Vlada zapravo iscrpljen ili da je iz nekog razloga bio neadekvatan i nedjelotvoran u konkretnim okolnostima ili da su postojale posebne okolnosti koje su ga oslobadjale od obaveze da taj pravni lijek iscrpi. (v. Akdivar i ostali protiv Turske, 16. septembar 1996. godine, stav 65, Izvještaji o presudama i odlukama 1996-IV).
Sud konstatuje da se u primjeni ovog pravila mora na pravi naĉin omogućiti da se u obzir uzme kontekst predmeta. Shodno tome, prepoznato je da se ĉlan 35 stav 1 mora primjenjivati sa odredjenim stepenom fleksibilnosti i bez pretjeranog insistiranja na formi (v. Akdivar i ostali, navedeno ranije u tekstu ove presude, stav 69).

3. Ocjena Suda

Sud konstatuje da su nakon što je u oktobru 2007. godine uveden institute ustavne žalbe, one bile sistematiĉno odbijane ili odbacivane sve do jula 2010. godine kada je donesena prva odluka kojom se prihvata takva žalba, a koja je objavljena više od ĉetiri mjeseca kasnije.
Sud dalje konstatuje da do 31. jula 2009. godine, na dan kada je podnosilac predstavke podnio svoju predstavku ovom Sudu, nijedna ustavna žalba nije bila prihvaćena, niti je ijedna odluka po ustavnoj žalbi bila dostupna javnosti, iako je ustavna žalba kao insitut postojala već oko godinu i devet mjeseci. Takva se situacija nastavila do nepreciziranog datuma 2010. godine, s tim što većina odluka nije objavljena ĉak ni nakon toga. Pošto je podnosilac predstavke podnio svoju predstavku Sudu prije nego što je objavljena ijedna odluka Ustavnog suda i pošto se prilikom analize pitanja da li su iscrpljeni domaći pravni ljekovi obiĉno u obzir uzima datum kada je predstavka podnesena, Sud smatra da podnosilac predstavke nije imao obavezu da iscrpi ovaj konkretan pravni put prije nego što se obratio Strazburu (v. mutatis mutandis, Vinčić i ostali protiv Srbije, br. 44698/06 et seq. stav 51, 1. decembar 2009. godine, kao i Cvetković protiv Srbije, br. 17271/04, stav 41, 10. jun 2008. godine). Stoga se prigovor Vlade u ovom pogledu mora odbiti. Sud može u budućim predmetima ponovo razmotriti svoj stav ukoliko Vlada pokaže, pozivajući se na konkretne objavljene odluke, da je ovaj pravni lijek djelotvoran, što će za posljedicu imati da će podnosioci predstavke morati najprije da iscrpu taj pravni lijek pa tek onda da podnesu predstavku Sudu (v, mutatis mutandis, Burden protiv Ujedinjenog Kraljevstva [GC], br. 13378/05, stavovi 43-44, 29. april 2005 godine).
Sud navodi da predstavka podnosioca nije oĉigledno neosnovana u smislu ĉlana 35 stav 3 Konvencije. Sud dalje konstatuje da predstavka nije neprihvatljiva ni po kom drugom osnovu. Stoga se ona mora proglasiti prihvatljivom.

B. Meritum

1. Argumenti strana

(a) Argumenti podnosioca predstavke

Podnosilac predstavke konstatovao je da presude domaćih sudova nisu u skladu sa zakonom, pošto je trebalo da sudovi primijene Zakon o medijima iz 2002. godine koji nije predvidjao odgovornost glavnog i odgovornog urednika, te ĉlanove 198 i 199 Zakona o obligacijama koji predvidjaju druga pravna sredstva (v. stavove 30, 31, 33 i 34 ove presude).
Podnosilac predstavke ponovio je da su domaći sudovi odbacili sve dokaze koje je on predlagao da izvede da bi se utvrdilo da je postupio u dobroj vjeri i da se utvrdi da li je objavljivanje pomenutog ĉlanka bilo u službi bilo kog javnog interesa. Konkretno, oni su odbili da saslušaju svjedoke koje je on predložio i da pogledaju dokumentarni film (v. stav 13 ove presude).
Podnosilac predstavke dalje je ustvrdio da u to vrijeme nije bilo zvaniĉnih kontakata izmedju Tribunala i tadašnje Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) ĉiji je dio bila Crna Gora, niti je u Crnoj Gori bilo dostupne Internet konekcije. U tom svjetlu on je u potpunosti zavisio od specijalnog dopisnika i njegovog zdravog suda o uredjivaĉkoj politici njegovog oponenta. Nadalje, sam tužilac nije ni na koji naĉin pokušao da porekne informaciju o kojoj je rijeĉ.
On je konstatovao da je njegova izjava koja je citirana u presudi Osnovnog suda (v. stav 10 ove presude) bila više interpretacija domaćeg sudije onoga što je on rekao na sudjenju kada nije imao advokata kao zastupnika. Ono što je on time mislio bilo je da je svako ko je posmatrao uredjivaĉku politiku tužioca u relevatnom vremenskom periodu mogao lako da povjeruje da Tribunal istražuje njegovu ulogu u tome.
I na kraju, podnosilac predstavke konstatovao je da dosudjena naknada štete nije bila srazmjerna, s obzirom na njegove skromne prihode u to vrijeme (v. stav 20 ove presude).

(b) Argumenti Vlade

Vlada je konstatovala da su odluke u domaćem sistemu u skladu sa zakonom pošto Ustav zabranjuje retroaktivnu primjenu zakona i drugih propisa, te da nema pravnog osnova za primjenu zakona donesenog 2002. godine (v. stav 24 ove presude).
Vlada je ponovila da pravo na slobodu izražavanja nije apsolutno pravo već da je ograniĉeno u znaĉajnoj mjeri, izmedju ostalog i interesima zaštite ĉasti i ugleda drugih.
Vlada je konstatovala da ĉlan 10 predvidja ne samo slobodu medija da informišu javnost već i pravo javnosti da bude na pravi naĉin informisana, s tim što je to naroĉito važno kada je rijeĉ o Tribunalu i postupcima za ratne zloĉine koji predstavljaju pitanje od najšireg javnog interesa. Vlada se saglasila da, iako su za društvo važne javne rasprave o ovim pitanjima, ukljuĉujući i pitanje uredniĉke politike, naroĉito tokom rata, i iako su one potpuno legitimne u demokratskom društvu, ipak je neprihvatljivo da se pogrešno informiše javnost tako što se objavljuju tvrdnje da je protiv nekoga otvoren medjunarodni kriviĉni postupak kada to nije tako.
Vlada je navela da je informacija o kojoj je rijeĉ sasvim jasno iznošenje ĉinjenica, za koje se pokazalo da su apsolutno netaĉne (v. stav 9 ove Presude), te da je cilj same informacije bio da se diskredituje tužilac. Domaći sudovi pouzdano su utvrdili da podnosilac predstavke nije postupao u dobroj vjeri, pošto dotiĉna informacija nije bila ništa više do otkucani spisak imena bez datuma i bez objašnjenja koje bi moglo da vodi do zakljuĉka da je Tribunal na bilo koji naĉin zaintersovan za novinare koji su navedeni na tom spisku.
Vlada je dalje istakla neprofesionalan stav podnosioca predstavke jer on nije provjerio vjerodostojnost informacije, a naroĉito njegovu nezainteresovanost za taĉnost informacije (v. stav 10 ove presude). Domaći sudovi su legitimno odbili da saslušaju svjedoka kojeg je podnosilac predstavke predložio i valjano su obrazložili tu svoju odluku. Po mišljenju Vlade, podnosilac predstavke nije dokazao u postupku pred domaćim sudovima da je dopisnik imao uopšte imao status dopisnika u Liberalu ili da je autor ĉlanka.
Vlada je osporila tvrdnju podnosioca predstavke da njegova izjava nije taĉno citirana, pošto on nikada ranije nije dao nikakav prigovor na sudski zapisnik, iako je imao pravnog zastupnika.
I na kraju, Vlada je izrazila sumnju da je jedini prihod podnosioca predstavke njegova penzija.
Vlada je zakljuĉila da je zadiranje domaćih sudova u pravo podnosioca predstavke na slobodu izražavanja u ovom konkretnom sluĉaju imalo legitiman cilj i da je dosudjena naknada štete srazmjerna tom cilju, naroĉito s obzirom na ĉinjenicu da su informaciju o kojoj je rijeĉ dalje prenijele novinske agencije širom bivše Jugoslavije, kao i Radio Slobodna Evrope, ĉime je ona stigla do velikog broja ljudi.

2. Relevantni principi

Sud naglašava da u demokratskom društvu novinari imaju funkciju od suštinskog znaĉaja. Iako oni ne smiju da prekoraĉe odredjene granice, naroĉito kada je rijeĉ o ugledu i pravima drugih, njihova je dužnost ipak da prenose – na naĉin koji je u skladu sa njihovim obavezama i odgovornošću – informacije i ideje o svim pitanjima od javnog interesa. Novinarska sloboda takodje obuhvata i moguće pribjegavanje odredjenom stepenu pretjerivanja, ili ĉak provokacije (v. Dalban protiv Rumunije [GC], br. 28114/95, § 49, ECHR 1999-VI).
Prvenstveno su domaće vlasti te koje treba da ocijene da li postoji “urgentna društvena potreba” za ograniĉenje slobode izražavanja i, u donošenju te odluke domaće vlasti uživaju odredjeno polje slobodne procjene (v. Lindon, Otchakovsky-Laurens i July protiv Francuske [GC], br. 21279/02 i 36448/02, stav 45, ECHR 2007-...). U sluĉajevima koji se odnose na novinare, polje slobodne procjene Države ograniĉeno je interesima demokratskog društva da se obezbijedi i održava sloboda štampe. Zadatak suda u vršenju nadzorne funkcije jeste da razmatra navodno zadiranje u tu slobodu u svjetlu predmeta kao cjeline i da utvrdi da li su razlozi koje navode državne vlasti da bi opravdali dotiĉno zadiranje “relevantni i dovoljni”, te da li su preduzete mjere srazmjerne legitimnom cilju ĉijem se ostvarenju teži (v. Vogt protiv Njemačke, 26. septembar 1995. godine, stav 52, serija A br. 323; i Jerusalem protiv Austrije, br. 26958/95, § 33, ECHR 2001-II).
Treba pažljivo napraviti i razliku izmedju ĉinjenica i vrijednosnih sudova. Postojanje ĉinjenica može da se pokaže, dok za istinitost vrijednosnih sudova ne može da se pruži dokaz (v. Cumpǎnǎ i Mazǎre protiv Rumunije [GC], br. 33348/96, § 98, ECHR 2004-XI, i Kasabova protiv Bugarske, br. 22385/03, § 58 in limine, 19. april 2011. godine).
Ĉlan 10 Konvencije, medjutim, ne garantuje u cjelosti neograniĉenu slobodu izražavanja ĉak ni za izvještavanje o pitanjima koja su predmet ozbiljne zabrinutosti gradjana. Po stavu 2 ĉlana 10 ostvarivanje te slobode nosi sa sobom “dužnosti i odgovornosti”, što se takodje odnosi i na novinare. Te “dužnosti i odgovornosti” moraju poprimiti veliki znaĉaj kada se radi o pitanju, kako je ovdje sluĉaj, napada na ugled pomenutih pojedinaca i o podrivanju “prava drugih”. Zbog “dužnosti i odgovornosti” koje su svojstvene ostvarivanju slobode izražavanja, zaštita koja se ĉlanom 10 obezbjedjuje novinarima u vezi sa izvještavanjem o pitanjima od opšteg interesa uslovljena je time da oni djeluju u dobroj vjeri da bi obezbijedili taĉne i pouzdane informacije u skladu sa etikom novinarstva (v. mutatis mutandis, Bladet Tromsø i Stensaas protiv Norveške [GC], br. 21980/93, stav 65, ECHR 1999-III; i Rumyana Ivanova protiv Bugarske, br. 36207/03, § 61, 14. februar 2008, te Kasabova protiv Bugarske, pomenuto ranije u tekstu ove presude, stav 63).
I na kraju, iznos dosudjene naknade štete mora “da bude u razumnom odnosu srazmjernosti sa …(moralnom)… štetom … koju je pretrpio” dotiĉni tužilac (v. Tolstoy Miloslavsky protiv Ujedinjenog Kraljevstva, 13. jul 1995. godine, stav 49 Serija A br. 316-B; Steel i Morris protiv Ujedinjenog Kraljevstva, br. 68416/01, stav 96, ECHR 2005 - II, gdje je Sud bio mišljenja da naknada štete “koja je dosudjena… iako je bila relativno skromna prema savremenim standardima… (bila je)… veoma znaĉajna kada se stavi u odnos sa skromnim prihodima i resursima …. podnosilaca predstavke ...” i, kao takva, predstavljala je povredu Konvencije; v. takodje Lepojić protiv Srbije br. 13909/05, § 77 in fine, 6. novembar 2007. godine, gdje je utvrdjeno da je obrazloženje domaćih sudova bilo nedovoljno, s obzirom na, izmedju ostalog, iznos dosudjene naknade štete i troškova koji su iznosili otprilike osam prosjeĉnih mjeseĉnih zarada).

3. Ocjena Suda

U ovom konkretnom sluĉaju, Sud smatra da pravosnažna presuda u gradjanskom postupku nedvojbeno predstavlja zadiranje u pravo podnosioca predstavke na slobodu izražavanja. U svjetlu relevantnih odredbi Zakona o obligacijama i zabrane retroaktivne primjene zakona po Ustavu Crne Gore, Sud je uvjeren da je to zadiranje bilo “propisano zakonom” u smislu ĉlana 10 stav 2 Konvencije (v. stavovi 24, 30 i 31 ove presude). Sud ne smatra da se ĉlan 198 na koji se poziva podnosilac predstavke (v. stav 30 ove Presude) može primijeniti u ovom predmetu, pošto se on odnosi na naknadu materijalne štete. Sud dalje prihvata da je sporna presuda donesena radi ostvarenja legitimnog cilja, naime “radi zaštite ugleda” drugoga. Ono što ostaje da se riješi, stoga, jeste da li je to zadiranje bilo “neophodno u demokratskom društvu”.
U vezi sa tim, Sud smatra da je sporni ĉlanak sasvim jasno bio baziran na navodjenju ĉinjenice koja kao takva može da se dokaže. Stoga se mora ispitati da li je bilo posebnih osnova u posebnim okolnostima ovog predmeta da se traži od podnosioca predstavke i glavnog i odgovornog urednika ĉasopisa da provjeri da li je informacija, kojom je navodno oklevetan tužilac, imala ĉinjenĉni osnov. Sud napominje u vezi sa tim da je informacija predstavljala ozbiljnu optužbu protiv tužioca, što je još više istaknuto senzitivnošću regionalnog konteksta u vrijeme kada je ona objavljena. U prilog tome, Sud smatra da je prije emitovanja informacije u javnost bilo potrebno biti naroĉito oprezan. Nadalje, situacija se mora ispitati onako kakva je bila za podnosioca predstavke u vrijeme kada je objavljena, a ne uz naknadno razumijevanje dogadjaja na osnovu informacija iz pisma Tribunala koje je dobijeno u toku postupka pred domaćim sudovima mnogo vremena poslije cijelog dogadjaja (v. stav 9 ove presude; v. takodje Bladet Tromsø and Stensaas v. Norway, naveden ranije u tekstu ove presude, stav 66 in fine).
Sud primjećuje da netaĉnost objavljene informacije jeste, u suštini, i osnovni razlog zbog koga su domaći sudovi dosudili naknadu štete. Podnosilac predstavke, sa svoje strane, izložio je da je bilo nemoguće da on provjeri taĉnost poruke specijalnog dopisnika, jer u relevantnom vremenskom periodu nije bilo internet veze niti zvaniĉnih kontakata izmedju SRJ i Tribunala. Domaći sudovi sami su utvrdili tek 2002. godine da je informacija bila netaĉna, dakle šest godina i sedam mjeseci nakon što je pokrenut postupak pred domaćim sudovima. Medjutim, nejasno je da li je razlog za to bila neaktivnost domaćih sudova u vezi sa tim ili nije bilo moguće ranije utvrditi vjerodostojnost informacije.
Sud smatra da, u odsustvu zvaniĉnih kontakata i Interneta, nije bilo razloga da podnosilac predstavke bar ne pokuša da kontaktira sam Tribunal drugim putem (telefonom, faksom, poštom) da bi provjerio postojanje ĉinjeniĉne osnove za pomenutu tvrdnju. Sud je svjestan da su vijesti roba kojoj brzo istiĉe rok trajanja i da odlaganje objavljianja vijesti, ĉak in a kratko vrijeme, može u velikoj mjeri da joj oduzme vrijednost i zanimljivost (v. izmedju ostalog, Bozhkov protiv Bugarske, br. 3316/04 stav 49, 19. april 2011. godine i tu citirani izvori.) Medjutim, u ovom sluĉaju, ĉlanak nije objavljen u dnevnim novinama, već u nedjeljniku, što znaĉi da je podnosilac predstavke imao više vremena da izvrši provjeru. Uz to, izjava podnosioca predstavke data tokom domaćeg postupka jasno implicira da njega nije zanimalo da provjeri istinitost ili pouzdanost informacije prije nego što je objavi (v. stav 10 ove presude).
Iako je Vlada izrazila sumnju da je dopisnik bio autor ĉlanka, Sud konstatuje da je podnosilac predstavke predložio tokom postupka pred domaćim sudovima da sudovi saslušaju i dopisnika i drugog novinara koji je bio prisutan u prostorijama ĉasopisa kada je faksom stigla sporna informacija (v. stavove 57, 11, 12 i 13 ove presude, tim redom). Medjutim, sudovi su odbili da saslušaju predložene svjedoke.
Ĉak iako se može tvrditi da je u naroĉitim okolnostima ovog predmeta podnosilac predstavke trebalo da liĉno preduzme mjere da bi potvrdio taĉnost sporne informacije, Sud ipak smatra da lice koje je bilo u najboljoj poziciji da provjeri taĉnost informacije jeste bio specijalni dopisnik. Znaĉajno je da je svo vrijeme podnosilac predstavke tvrdio da je imao povjerenja u profesionalizam specijalnog dopisnika ĉasopisa i zbog toga je tražio da domaći sudovi saslušaju specijalnog dopisnika. Sudovi su odbili da to urade (stavovi 11 i 49 ove presude). Podnosicu predstavke na taj naĉin uskraćena je prilika da pokuša da razjasni situaciju. Sud podsjeća da nije, u principu, nespojivo sa ĉlanom 10 da se u postupcima za klevetu na optuženoga stavi teret dokazivanja istinitosti klevetniĉkih izjava u skladu sa standardima gradjanskog prava. Medjutim, optuženome se moraju dati realne mogućnosti da to uĉini (v. Kasabova protiv Bugarske, citirano ranije u ovoj presudi, stav 58 in limine, i relevantni izvori navedeni u toj predudi).
Iako je uzeo u obzir sve navedeno, Sud je spreman da prihvati da podnosilac predstavke nije preduzeo adekvatne korake da provjeri vjerodostojnost sporne informacije, ali priznaje takodje da su domaći sudovi, sa svoje strane, imali veoma ograniĉen pristup cijeloj stvari kada su odbili prijedloge podnosioca predstavke da saslušaju relevantne svjedoke. Medjutim, Sud ne smatra da je potrebno da se o ovim pitanjima zauzme ĉvrst stav, jer u svakom sluĉaju smatra da je dosudjena naknada štete protiv podnosioca predstavke bila nesrazmjerna (v. mutatis mutandis, Kasabova protiv Bugarske, citirano ranije u tekstu ove presude, stav 68).
Sud je stava da su dosudjena naknada štete i troškovi postupka veoma veliki kada se stave u odnos sa prihodom podnosioca predstavke u to vrijeme, pošto su otprilike dvadeset i pet puta veći od penzije podnosioca predstavke (v. stavove 14 i 20 ove presude, te Tolstoy Miloslavsky protiv Ujedinjenog Kraljevstva, citirano ranije u tekstu ove presude; i Lepojić protiv Srbije, citirano ranije u tekstu ove presude, stav 77 in fine). Iako je Vlada osporila da je penzija podnosioca predstavke bila jedini njegov prihod, Vlada nije dostavila nikakav dokaz za to (v. stav 59 ove presude). Sud napominje da se u nalogu za izvršenje od 17. novembra
godine implicira da je podnosilac predstavke u to vrijeme radio za drugi ĉasopis (v. stav 16 ove presude). Medjutim, u spisu predmeta nema informacije da je on takodje radio i u vrijeme kada su donesene domaće presude. U svakom sluĉaju, Sud smatra da su naknada štete i troškovi koje je po nalogu suda podnosilac predstavke trebalo da plati tužiocu veoma znaĉajni ĉak i kada se uporede sa najvišim prihodima u tuženoj državi generalno gledano (v. stav 21 u tekstu ove presude, v. takodje mutatis mutandis, Sorguç protiv Turske, br. 17089/03, stav 37, ECHR 2009-... (izvodi)).
U zakljuĉku, Sud smatra da su dosudjena naknada štete i troškovi postupka u ovom konkretnom predmetu bili nesrazmjerni sa legitimnim ciljem istih (v, mutatis mutandis, Steel i Morris protiv Ujedinjenog Kraljevstva, citirano ranije u tekstu ove presude, stav 97). Slijedi da zadiranje u pravo podnosioca predstavke na slobodu izražavanja nije bilo “neophodno u demokratskom društvu”/ Stoga Sud utvrdjuje da je došlo do povrede ĉlana 10 Konvencije.

II. PRIMJENA ĈLANA 41 KONVENCIJE

Relevantne odredbe ovog ĉlana glase:

Ĉlan 41

“Kada Sud utvrdi da je došlo do povrede Konvencije ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke strane ugovornice o kojoj je rijeĉ omogućava samo delimiĉnu odštetu, Sud, ako je to potrebno, pruža praviĉno zadovoljenje oštećenoj stranci.”

Podnosilac predstavke potraživao je 7.667,50 eura na ime naknade materijalne štete, što je iznos koji odgovara iznosu naknade štete i troškova postupka koji su dosudjeni protiv njega u postupcima pred domaćim sudovima. Takodje je potraživao 5.000 eura na ime naknade nematerijalne štete i 593 eura na ime troškova i izdataka za postupak pred Sudom.
Vlada je osporila zahtjev za naknadom materijalne i nematerijalne štete. Vlada je izmijela argument da ne postoji uzroĉno posljediĉna veza izmedju naknade štete i moguće povrede ĉlana 10. I na kraju, presuda domaćih sudova nije još uvijek izvršena i podnosilac predstavke nije platio dosudjeni iznos. Vlada je prepustila ocjeni suda zahtjev podnosioca predstavke za nadoknadu troškova i izdataka.
Sud smatra da ovo pitanje još nije zrelo za odluku. Shodno tome, Sud ga zadržava i kasniju će proceduru utvrditi u zavisnosti od sporazuma koji postignu strane (pravilo 75 stav 1 Poslovnika suda).

IZ NAVEDENIH RAZLOGA, SUD JEDNOGLASNO

Proglašava predstavku prihvatljivom;

Smatra da je došlo do povrede ĉlana 10 Konvencije;

Smatra da pitanje predstavke vezano za ĉlan 41 Konvencije nije zrelo za odluku i shodno tome

(i) zadržava pomenuto pitanje u cjelini;

(ii) poziva strane da u roku od tri mjeseca od datuma na koji presuda postane pravosnažna u skladu sa ĉlanom 44 stav 2 Konvencije, predaju svoja pisana zapažanja o ovoj stvari, a naroĉito, da obavijeste Sud o bilo kakvom sporazumu koji bi eventualno postigli;

(iii) zadržava dalju procedure i prenosi na predsjednika Vijeća ovlašćenje da je utvrdi ukoliko to bude potrebno.

Saĉinjeno na engleskom jeziku i dostavljeno u pisanoj formi 22. novembra 2011. godine prema Pravilu 77 stavovi 2 i 3 Poslovnika.

Fatoş Aracı Nicolas Bratza

Zamjenik sekretara Predsjednik

__________________________

Prevod presude preuzet sa https://www.sudovi.me/

FOURTH SECTION

CASE OF KOPRIVICA v. MONTENEGRO

(Application no. 41158/09)

JUDGMENT

(Merits)

STRASBOURG

22 November 2011

FINAL

22/02/2012

This judgment has become final under Article 44 § 2 of the Convention. It may be subject to editorial revision.

In the case of Koprivica v. Montenegro, The European Court of Human Rights (Fourth Section), sitting as a Chamber composed of:

Nicolas Bratza, President,
Lech Garlicki,
David Thór Björgvinsson,
Päivi Hirvelä,
Zdravka Kalaydjieva,
Nebojša Vučinić,
Vincent A. De Gaetano, judges,
and Fatoş Aracı, Deputy Section Registrar,

Having deliberated in private on 3 November 2011,

Delivers the following judgment, which was adopted on that date:

PROCEDURE

1. The case originated in an application (no. 41158/09) against Montenegro lodged with the Court under Article 34 of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (“the Convention”) by a Montenegrin national, Mr Veseljko Koprivica (“the applicant”), on 31 July 2009.

2. The applicant was represented by Mr R. Prelević, a lawyer practising in Podgorica. The Montenegrin Government (“the Government”) were represented by their Agent, Mr Z. Pažin.

3. The applicant complained under Article 10 of the Convention that the final civil court judgment rendered against him breached his right to freedom of expression.

4. On 10 May 2010 the President of the Fourth Section decided to give notice of the application to the Government. It was also decided to rule on the admissibility and merits of the application at the same time (Article 29 § 1).

THE FACTS

I. THE CIRCUMSTANCES OF THE CASE

5. The applicant was born in 1948 and lives in Podgorica.

6. The facts of the case, as submitted by the parties, may be summarised as follows.

A. The article and ensuing civil proceedings

7. On 24 September 1994 an article, entitled “16”, was published in a Montenegrin weekly magazine, the Liberal, in circulation at the time, which was opposed to the Government. The article, which appeared to have been written by a special correspondent from The Hague, reported that many journalists from the former Yugoslavia were going to be tried for incitement to war before the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (“the ICTY”), including sixteen journalists from Montenegro. The article named the two ICTY officials who had allegedly prepared the file and then went on to list the names of the sixteen journalists in question. The applicant in the present case was the editor-in-chief of the Liberal and its founder was a prominent opposition party at the time.

8. On 27 October 1995 one of the sixteen journalists whose name had appeared in the article (“the plaintiff”), and who had himself been an editor of a major State-owned media outlet, filed a compensation claim against the applicant and the magazine’s founder. The plaintiff claimed that the assertions contained in the article, which were later repeated through other media both within the country and abroad, were untrue and that they were harmful to his honour and reputation. He enclosed a copy of a Serbian daily newspaper, the Politika, published on 27 September 1994, in support of his claim that the assertions had been transmitted by other media.

9. On 29 May 2002 the ICTY informed the Court of First Instance (Osnovni sud) in Podgorica that it had no information whatsoever concerning the plaintiff.

10. In the course of the civil proceedings, the applicant maintained that he had relied on the information provided by the magazine’s special correspondent. Commenting on the ICTY’s statement, however, the applicant said:

“I’m not interested in there being no proceedings against [the plaintiff], the contents of the ICTY ... letter, or whether [the plaintiff] is on that list. I have personally witnessed [his] work as the editor-in-chief of the [media outlet in question] during the reporting on the Dubrovnik operation ....”.

11. On 17 May 2004 the Court of First Instance ruled partly in favour of the plaintiff, ordering the applicant and the magazine’s founder, jointly, to pay him the sum of 5,000 euros (“EUR”) for the non-pecuniary damage suffered. On the basis of the ICTY’s statement, the court found that the published assertions had not been true and, in particular, that the applicant had not been interested in their veracity. The court refused to hear the author of the article, considering it unnecessary in the light of the information provided by the ICTY. It considered that the applicant’s proposal that the author be heard was also aimed at delaying the proceedings as the applicant did not know his exact address. In any event, the author had not mentioned in his text the number of the case file, dates or any other data which would in a convincing manner support the veracity of the information. The court held that the applicant should not have allowed the publishing of untrue information, as it represented a misuse of freedom of expression, and that he should have attempted to check its accuracy first instead of trusting his correspondent unreservedly. The court further held that personal beliefs and convictions could not justify the publishing of such information and concluded that the assertions in question had harmed the honour and the reputation of the plaintiff.

12. Both the plaintiff and the applicant appealed against the judgment. The plaintiff, in particular, complained that the compensation awarded was too low. The applicant, for his part, disputed that he, as the editor-in-chief, should be held responsible for the publishing of information of dubious veracity. He submitted that the information was of particular importance to the public and proposed additional evidence, namely that the court hear a colleague of his as an additional witness, as he was present when the fax with the impugned information was received and whom he consulted on whether to publish the information or not, as well as to see a documentary film broadcast in 2004 by the same media outlet whose editor-in-chief in the early 1990s had been the plaintiff himself, and which allegedly contained an unfavourable reference to the plaintiff and his work at the time. The applicant concluded that, in any event, the damages awarded were too high.

13. On 14 March 2008 the High Court (Viši sud) in Podgorica increased the amount of damages to EUR 10,000 and assessed the litigation costs at EUR 5,505. In so doing, it endorsed the reasoning of the Court of First Instance, adding that the applicant should have focused on the accuracy of the information in question rather than having it published as soon as possible. The court took the view that the veracity of the assertions could not be established by the applicant consulting the article’s author or another colleague but only by reliable evidence, which was lacking in this case. It further held that, according to the legislation in force at the time the article was published, the editor-in-chief, inter alia, could also be held responsible for publishing untrue information (see paragraph 32 below). The court made no reference to the documentary film referred to by the applicant.

14. On 6 November 2008 the Supreme Court (Vrhovni sud) in Podgorica amended the High Court’s judgment, reducing the damages and costs awarded to EUR 5,000 and EUR 2,677.50, respectively.

B. Enforcement proceedings

15. On 5 June 2009 the Court of First Instance ordered the payment of the amounts awarded by the High Court.

16. On 17 November 2009 the Court of First Instance issued a further order, specifying that payment should be made by regular transfers of one half of the applicant’s salary (zarada) which he was earning in another magazine.

17. On 17 November 2010, following a request by the applicant, the Court of First Instance terminated (obustavio) the enforcement of the High Court’s judgment. At the same time, it confirmed that the amount owed was the one awarded by the Supreme Court, to be paid by regular transfers of one half of the applicant’s salary to the plaintiff.

18. By 14 October 2011 the applicant had paid to the plaintiff EUR 852.99 in total.

C. Other relevant facts

19. It would appear that as of March 2005 the founder of the magazine ceased to exist, leaving the applicant as the only remaining debtor.

20. The applicant’s pension between 2004 and 2008 ranged between EUR 170 and EUR 300 per month.

21. The average monthly income in Montenegro when the relevant domestic decisions were rendered was EUR 195 in 2004 and EUR 416 in 2008. Financial brokers had the highest incomes, these being on average EUR 345 in 2004 and EUR 854 in 2008.[1]

22. There are no copies of any articles relating to the impugned information published by other media in the case file except for a copy of part of the article published in thePolitika (see paragraph 8 above).

23. On an unspecified date after the impugned article had been published another journalist from the list of the sixteen lodged a private criminal action (privatna krivična tužba) against the applicant for defamation (kleveta). On 20 September 1995 the Court of First Instance found the applicant guilty and ordered him to pay a fine of 800 dinars (YUD) and costs in the amount of YUD 100. On 23 November 1999 the High Court rejected the criminal action as the prosecution had become time-barred in the meantime. There is no information in the case file whether other journalists whose names appeared in the article instituted proceedings, either civil or criminal, against the applicant.

II. RELEVANT DOMESTIC LAW AND PRACTICE

A. Constitution of Montenegro 2007 (Ustav Crne Gore; published in the Official Gazette of Montenegro - OGM - no. 1/07)

24. The relevant provisions of the Constitution read as follows:

Article 47

“Everyone is entitled to freedom of expression ....

Freedom of expression can be limited only by the right of others to dignity, reputation and honour ....”

Article 147 §§ 1 and 2

An Act ... cannot have a retroactive effect.

Exceptionally, certain provisions of an Act can have retroactive effect, if required by the public interest ....

Article 149

“The Constitutional Court shall ...

(3) ... [rule on a] ... constitutional appeal ... [lodged in respect of an alleged] ... violation of a human right or freedom guaranteed by the Constitution, after all other effective legal remedies have been exhausted ...”

25. The Constitution entered into force on 22 October 2007.

B. Constitutional Court Act of Montenegro (Zakon o Ustavnom sudu Crne Gore; published in OGM no. 64/08)

26. Section 34 provides, inter alia, that while decisions upon a constitutional appeal may be published in the Official Gazette, they must be published on the website of the Constitutional Court.

27. Sections 48 to 59 provide additional details as regards the processing of constitutional appeals. In particular, section 56 provides that when the Constitutional Court finds a violation of a human right or freedom, it shall quash the impugned decision, entirely or partially, and order that the case be re-examined by the same body which rendered the quashed decision.

28. This Act entered into force in November 2008.

C. Rules of the Constitutional Court of Montenegro (Poslovnik Ustavnog suda Crne Gore; published in OGM no. 33/09)

29. Rule 93(2) provides that public access to the work of the court is to be ensured, inter alia, by publishing its decisions in the Official Gazette of Montenegro and on the website of the court.

D. Obligations Act (Zakon o obligacionim odnosima; published in the Official Gazette of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia - OG SFRY - nos. 29/78, 39/85,45/89, 57/89 and the Official Gazette of the Federal Republic of Yugoslavia - OG FRY - no. 31/93)

30. Section 198 regulated responsibility for pecuniary damage caused by an individual’s harming another person’s reputation or asserting or disseminating untrue allegations where that individual knew or should have known that these allegations were untrue.

31. Under sections 199 and 200, inter alia, anyone who had suffered mental anguish as a consequence of damage to his honour or reputation could, depending on its duration and intensity, sue for financial compensation before the civil courts and, in addition, request other forms of redress “which might be capable” of affording adequate non-pecuniary compensation.

E. Public Information Act (Zakon o javnom informisanju; published in the Official Gazette of the Republic of Montenegro no. 56/93)

32. Section 62 provided that if untrue information, which harmed another’s honour or reputation, was published in the media (javno glasilo), an interested person would be entitled to sue the relevant author, editor-in-chief, founder and publisher for financial compensation.

F. Media Act (Zakon o medijima; published in OGRM nos. 51/02 and 62/02 and OGM no. 46/10)

33. Section 20 of the Act provides that if a person’s honour or integrity is harmed by information published in the media, that person may file a compensation claim against the author and the founder of the particular medium in question.

34. This Act entered into force in 2002.

G. The relevant domestic case-law[2]

35. As of 21 July 2011 a total of 705 constitutional appeals would appear to have been examined by the Constitutional Court: 351 of them were rejected on procedural grounds (odbačene), 333 were rejected on the merits (odbijene), in three cases the proceedings were terminated (obustava postupka), and in four cases examination was adjourned. By the same date, fourteen constitutional appeals had been accepted, the first one having been accepted on 8 July 2010; this decision was published in the Official Gazette on 26 November 2010.

36. A single document containing 77 decisions rendered in 2009 was posted on the website of the Constitutional Court on an unspecified date in 2010. Another single document containing 205 decisions, out of 337 rendered in 2010, was posted on the website on an unspecified date after 17 May 2011. By 21 July 2011 none of 291 decisions rendered in 2011 has been made public on the Constitutional Court’s website.

37. By the same date thirteen decisions had been published in the Official Gazettes and in these thirteen constitutional appeals were accepted.

THE LAW

I. ALLEGED VIOLATION OF ARTICLE 10 OF THE CONVENTION

38. The applicant complained, under Article 10 of the Convention, that his right to freedom of expression had been breached as a result of the final civil court judgment rendered against him.

39. Article 10 reads as follows:

“1. Everyone has the right to freedom of expression. This right shall include freedom to hold opinions and to receive and impart information and ideas without interference by public authority and regardless of frontiers...

2. The exercise of these freedoms, since it carries with it duties and responsibilities, may be subject to such formalities, conditions, restrictions or penalties as are prescribed by law and are necessary in a democratic society ... for the protection of the reputation or rights of others....”

A. Admissibility

1. The parties’ submissions

40. The Government maintained that the applicant had failed to exhaust all effective domestic remedies. In particular, he had failed to lodge a constitutional appeal.

41. The applicant asserted that a constitutional appeal was not an effective domestic remedy. He maintained that proceedings following a constitutional appeal lasted too long, two years on average. He further contended that even if such an appeal were to be upheld, the Constitutional Court could only quash the impugned decision and order that the case be re-examined, while he would have to institute another set of proceedings in order to obtain just satisfaction for any damage caused by the decision held to run counter to constitutional provisions.

2. Relevant principles

42. The Court reiterates that, according to its established case-law, the purpose of the domestic remedies rule contained in Article 35 § 1 of the Convention is to afford the Contracting States the opportunity of preventing or putting right the violations alleged before they are submitted to the Court. However, the only remedies to be exhausted are those which are effective.

43. It is incumbent on the Government claiming non-exhaustion to satisfy the Court that the remedy was an effective one, available in theory and in practice at the relevant time, that is to say, that it was accessible, was one which was capable of providing redress in respect of the applicant’s complaints and offered reasonable prospects of success. However, once this burden of proof has been satisfied, it falls to the applicant to establish that the remedy advanced by the Government was in fact exhausted or was for some reason inadequate and ineffective in the particular circumstances of the case or that there existed special circumstances absolving him or her from the requirement (see, Akdivar and Others v. Turkey, 16 September 1996, § 65, Reports of Judgments and Decisions 1996-IV).

44. The Court notes that the application of this rule must make due allowance for the context. Accordingly, it has recognised that Article 35 § 1 must be applied with some degree of flexibility and without excessive formalism (see Akdivar and Others, cited above, § 69).

3. The Court’s assessment

45. The Court notes that following their introduction in October 2007, constitutional appeals had been systematically rejected or dismissed until July 2010, when the first decision upholding such an appeal was rendered, which decision was published more than four months later.

46. The Court further notes that by 31 July 2009, the date on which the applicant lodged his complaint with this Court, no constitutional appeal had been upheld, nor had any decision rendered thereupon been made available to the public, even though the constitutional appeal had already existed for roughly one year and nine months. Such a situation continued until an unspecified date in 2010, with the majority of decisions not having been made public even afterwards. As the applicant had filed his application with the Court before any decision of the Constitutional Court was published and because the issue of whether domestic remedies have been exhausted is normally determined by reference to the date when the application was lodged, the Court considers that the applicant was not obliged to exhaust this particular avenue of redress before turning to Strasbourg (see,mutatis mutandis, Vinčić and Others v. Serbia, no. 44698/06 et seq. § 51, 1 December 2009, as well as Cvetković v. Serbia, no. 17271/04, § 41, 10 June 2008). Therefore, the Government’s objection in this regard must be dismissed. The Court might in future cases reconsider its view if the Government demonstrate, with reference to concrete published decisions, the efficacy of the remedy, with the consequence that applicants may be required first to exhaust that remedy before making an application to the Court (see, mutatis mutandis, Burden v. the United Kingdom [GC], no. 13378/05, §§ 43-44, 29 April 2008).

47. The Court notes that the applicant’s complaint is not manifestly ill-founded within the meaning of Article 35 § 3 of the Convention. It further notes that it is not inadmissible on any other grounds. It must therefore be declared admissible.

Merits

The parties’ submissions

(a) The applicant’s submissions

48. The applicant maintained that the domestic courts’ judgments were not in accordance with the law, as the courts should have applied the Media Act of 2002, which did not provide for the responsibility of the editor-in-chief, as well as sections 198 and 199 of the Obligations Act, which provided other forms of redress (see paragraphs 30, 31, 33 and 34 above).

49. The applicant reiterated that the domestic courts had rejected all the evidence proposed by him in order to establish whether he had acted in good faith, and whether any public interest had been served in publishing the article in question. In particular, they had refused to hear the witnesses he had proposed or to view the documentary film (see paragraph 13 above).

50. He further submitted that, at the time, there had been no official contacts between the ICTY and the then Federal Republic of Yugoslavia (FRY), of which Montenegro had been a part; nor had there been any Internet connection available in Montenegro. In view of this, he had entirely depended on the special correspondent and his own sound judgment of his opponent’s editorial policy. Furthermore, the plaintiff himself had made no attempt whatsoever to deny the information in issue.

51. He maintained that his statement as cited in the judgment of the Court of First Instance (see paragraph 10 above) was rather the domestic judge’s interpretation of what he had said at a hearing when he had not been represented by a professional lawyer. What he had meant was that anyone who had observed the plaintiff’s editorial policy at the relevant time could have easily believed that the ICTY was investigating his role.

52. Finally, the applicant submitted that the compensation awarded was disproportionate, having regard to his modest income at the time (see paragraph 20 above).

(b) The Government’s submissions

53. The Government submitted that the domestic decisions were in accordance with the law, as the Constitution prohibited retroactive implementation of legislation, and there was no legal ground for the implementation of the legislation passed in 2002 (see paragraph 24 above).

54. They reiterated that freedom of expression was not an absolute right but was limited to a significant extent, including in the interest of the protection of the honour and reputation of others.

55. The Government maintained that Article 10 provided not only for the freedom of the media to inform the public but also for the right of the public to be properly informed, this being particularly important with regard to the ICTY and war crimes proceedings, being issues of the broadest public interest. They agreed that while a public debate about issues important for society, including editorial policy, in particular during the war, was fully legitimate in a democratic society, it was nevertheless unacceptable to misinform the public by publishing assertions that international criminal proceedings were pending against someone when that was not the case.

56. They maintained that the information in question was clearly a statement of fact, which had proved to be absolutely inaccurate (see paragraph 9 above), and that its aim was to discredit the plaintiff. The domestic courts had reliably established that the applicant had not been acting in good faith, as the information was nothing more than an undated typed list of names containing no explanation which might lead to the conclusion that the ICTY was in any way interested in the listed journalists.

57. They pointed to the unprofessional attitude of the applicant in his failure to check the veracity of the information, in particular his lack of interest in its accuracy (see paragraph 10 above). The domestic courts had legitimately refused to hear the witnesses proposed by him, and had duly explained why. In the Government’s opinion, the applicant had not proved in the domestic proceedings that the correspondent had indeed had such a status in the Liberal or that he was the author of the article.

58. They contested the assertion that the applicant’s statement had not been quoted correctly, as he had never before made any objections to the court’s record, even though he had been legally represented.

59. Lastly, they doubted that a pension was the applicant’s only income.

60. The Government concluded that the interference of the domestic courts with the applicant’s right to freedom of expression in this particular case had pursued a legitimate aim and that the compensation awarded was proportionate to this aim, in particular in view of the fact that the information in question had been further transmitted by news agencies throughout the former Yugoslavia, as well as Radio Free Europe, and thus made available to a large number of people.

2. The relevant principles

61. The Court emphasises the essential function fulfilled by the press in a democratic society. Although the press must not overstep certain bounds, particularly in respect of the reputation and rights of others, its duty is nevertheless to impart – in a manner consistent with its obligations and responsibilities – information and ideas on all matters of public interest. Journalistic freedom also covers possible recourse to a degree of exaggeration, or even provocation (see Dalban v. Romania [GC], no. 28114/95, § 49, ECHR 1999-VI).

62. It is in the first place for the national authorities to assess whether there is a “pressing social need” for a restriction on freedom of expression and, in making that assessment, they enjoy a certain margin of appreciation (see Lindon, Otchakovsky-Laurens and July v. France [GC], nos. 21279/02 and 36448/02, § 45, ECHR 2007-...). In cases concerning the press, the State’s margin of appreciation is circumscribed by the interest of a democratic society in ensuring and maintaining a free press. The Court’s task in exercising its supervisory function is to look at the interference complained of in the light of the case as a whole and to determine whether the reasons adduced by the national authorities to justify it are “relevant and sufficient” and whether the measure taken was proportionate to the legitimate aim pursued (see Vogt v. Germany, 26 September 1995, § 52, Series A no. 323; and Jerusalem v. Austria, no. 26958/95, § 33, ECHR 2001-II).

63. A careful distinction needs also to be made between facts and value-judgments. The existence of facts can be demonstrated, whereas the truth of value-judgments is not susceptible of proof (see Cumpǎnǎ and Mazǎre v. Romania [GC], no. 33348/96, § 98, ECHR 2004‑XI, and Kasabova v. Bulgaria, no. 22385/03, § 58 in limine, 19 April 2011).

64. Article 10 of the Convention does not, however, guarantee wholly unrestricted freedom of expression even with respect to press coverage of matters of serious public concern. Under the terms of paragraph 2 of the Article the exercise of this freedom carries with it “duties and responsibilities”, which also apply to the press. These “duties and responsibilities” are liable to assume significance when there is a question, as in the instant case, of attacking the reputation of named individuals and undermining the “rights of others”. By reason of the “duties and responsibilities” inherent in the exercise of the freedom of expression, the safeguard afforded by Article 10 to journalists in relation to reporting on issues of general interest is subject to the proviso that they are acting in good faith in order to provide accurate and reliable information in accordance with the ethics of journalism (see, mutatis mutandis, Bladet Tromsø and Stensaas v. Norway [GC], no. 21980/93, § 65, ECHR 1999-III; as well as Rumyana Ivanova v. Bulgaria, no. 36207/03, § 61, 14 February 2008, and Kasabova v. Bulgaria, cited above, § 63).

65. Finally, the amount of compensation awarded must “bear a reasonable relationship of proportionality to the ... [moral] ... injury ... suffered” by the plaintiff in question (seeTolstoy Miloslavsky v. the United Kingdom, 13 July 1995, § 49 Series A no. 316-B; Steel and Morris v. the United Kingdom, no. 68416/01, § 96, ECHR 2005 - II, where the Court held that the damages “awarded ... although relatively moderate by contemporary standards ... [were] ... very substantial when compared to the modest incomes and resources of the ... applicants ...” and, as such, in breach of the Convention; see also Lepojić v. Serbia, no. 13909/05, § 77 in fine, 6 November 2007, where the reasoning of the domestic courts was found to be insufficient given, inter alia, the amount of compensation and costs awarded equivalent to approximately eight average monthly salaries).

3. The Court’s assessment

66. Turning to the present case, the Court considers that the final civil court judgment undoubtedly constituted an interference with the applicant’s right to freedom of expression. In view of the relevant provisions of the Obligations Act and the prohibition on retroactive implementation of Acts under the Montenegrin Constitution, the Court is satisfied that the interference was “prescribed by law” within the meaning of Article 10 § 2 of the Convention (see paragraphs 24, 30 and 31 above). The Court does not consider that section 198 of the Obligations Act, invoked by the applicant (see paragraph 30 above), was applicable in the present case, as it concerned compensation for pecuniary damage. The Court further accepts that the impugned judgment was adopted in pursuit of a legitimate aim, namely “for the protection of the reputation” of another. What remains to be resolved, therefore, is whether the interference was “necessary in a democratic society”.

67. In this latter connection, the Court considers that the impugned article was clearly based on an allegation of fact and as such susceptible to proof. It must therefore be examined whether there were any special grounds in the particular circumstances of the present case for requiring the applicant as the editor-in-chief of the magazine to verify whether the information, which was allegedly defamatory of the plaintiff, had a basis in fact. The Court notes in this connection that the information amounted to a serious accusation against the plaintiff, the more so given the sensitivity of the regional context at the material time. On that account, the Court considers that particular diligence was required before transmitting the information to the public. Furthermore, the situation must be examined as it presented itself to the applicant at the material time, rather than with the benefit of hindsight on the basis of the information contained in the ICTY letter obtained in the course of the domestic proceedings a long time thereafter (see paragraph 9 above, see also Bladet Tromsø and Stensaas v. Norway, cited above, § 66 in fine).

68. The Court observes that the inaccuracy of the information published was, in substance, the main reason why the domestic courts awarded damages. The applicant, for his part, submitted that it was impossible for him to check the accuracy of the special correspondent’s dispatch, as there was no Internet connection or official contacts between the FRY and the ICTY at the relevant time. The domestic courts themselves established only in 2002 that the information was untrue, namely six years and seven months after the domestic proceedings had been instituted. However, it is unclear whether this was due to the domestic courts’ inactivity in this regard or because it had been impossible to establish the veracity of the information earlier.

69. The Court considers that, in the absence of official contacts and Internet, there was no reason for the applicant not to try at least to contact the ICTY himself by other means (telephone, fax, mail) in order to double-check the existence of a factual basis for the allegation. The Court is aware that news is a perishable commodity and to delay its publication, even for a short period, may well deprive it of all its value and interest (see, inter alia, Bozhkov v. Bulgaria, no. 3316/04, § 48, 19 April 2011, and the authorities cited therein). However, in the present case, the article was not published in a daily newspaper, but in a weekly magazine, which gave the applicant more time for double-checking. In addition, the applicant’s statement made during the domestic proceedings clearly implies that he was not concerned with verifying the truth or reliability of the information before publishing it (see paragraph 10 above).

70. While the Government expressed a doubt that the correspondent was the author of the article, the Court observes that the applicant proposed in the course of the domestic proceedings that the courts hear both the correspondent as well as another journalist who was present on the magazine’s premises when the impugned information was received by fax (see paragraphs 57, 11, 12 and 13 above, in that order). However, the courts refused to hear the witnesses proposed.

71. Even though it can be argued that in the particular circumstances of the instant case the applicant should have personally taken steps to verify the accuracy of the impugned information, the Court considers that the person best placed to check the accuracy was the special correspondent. It is significant that at all times the applicant maintained that he had confidence in the professionalism of the magazine’s special correspondent and, on that account, requested the domestic courts to hear the special correspondent. The courts refused to do so (see paragraphs 11 and 49 above). The applicant was thus denied an opportunity to attempt to clarify the situation. The Court recalls that it is not, in principle, incompatible with Article 10 to place on the defendant in libel proceedings the burden of proving to the civil standard the truth of defamatory statements. However, this is subject to the proviso that the defendant must be allowed a realistic opportunity to do so (see Kasabova v. Bulgaria, cited above, § 58 in limine, and the relevant autorities cited therein).

72. While noting the above considerations, the Court is prepared to accept that the applicant failed to take adequate steps to verify the impugned information, while also acknowledging that the domestic courts, for their part, took a rather restricted approach to the matter by refusing the applicant’s proposals to hear relevant witnesses. However, the Court does not consider it necessary to take a firm stance on these matters, because it is in any event of the view that the damages awarded against the applicant were disproportionate (see, mutatis mutandis, Kasabova v. Bulgaria, cited above, § 68).

73. In particular, the Court finds that the damages and costs awarded were very substantial when compared to the applicant’s income at the time, being roughly twenty-five times greater than the applicant’s pension (see paragraphs 14 and 20 above; see also Tolstoy Miloslavsky v. the United Kingdom, cited above; and Lepojić v. Serbia, cited above, § 77 in fine). While the Government contested that the applicant’s pension was his only income, they failed to submit any evidence to the contrary (see paragraph 59 above). The Court notes that the enforcement order of 17 November 2009 implies that the applicant at that time worked for another magazine (see paragraph 16 above). However, there is no information in the case file that he was also working at the time when the domestic judgments were rendered. In any event, the Court considers that the damages and costs he was ordered to pay to the plaintiff were very substantial even when compared to the highest incomes in the respondent State in general (see paragraph 21 above, see also, mutatis mutandis, Sorguç v. Turkey, no. 17089/03, § 37, ECHR 2009‑... (extracts)).

74. In conclusion, the Court finds that the award of damages and costs in the present case were disproportionate to the legitimate aim served (see, mutatis mutandis, Steel and Morris v. the United Kingdom, cited above, § 97). It follows that the interference with the applicant’s right to freedom of expression was not “necessary in a democratic society”.

75. There has therefore been a violation of Article 10 of the Convention.

II. APPLICATION OF ARTICLE 41 OF THE CONVENTION

76. The relevant provision of this Article reads as follows:

Article 41

“If the Court finds that there has been a violation of the Convention or the Protocols thereto, and if the internal law of the High Contracting Party concerned allows only partial reparation to be made, the Court shall, if necessary, afford just satisfaction to the injured party.”

77. The applicant claimed EUR 7,667.50 in respect of pecuniary damage, this amount corresponding to damages and legal costs awarded against him in the domestic proceedings, and EUR 5,000 in respect of non-pecuniary damage. He also claimed EUR 593 for the costs and expenses incurred before the Court.

78. The Government contested the claim in respect of pecuniary and non-pecuniary damage. In particular, they maintained that there was no causal link between the damage and the possible violation of Article 10. Finally, the domestic judgment had not been enforced yet and the applicant had not paid the amounts awarded. The Government left the applicant’s claim in respect of the costs and expenses to the assessment of the Court.

79. The Court considers that this question is not ready for decision. Accordingly, it shall be reserved and the subsequent procedure fixed having regard to any agreement which might be reached between the parties (Rule 75 § 1 of the Rules of Court).

FOR THESE REASONS, THE COURT UNANIMOUSLY

1. Declares the application admissible;

2. Holds that there has been a violation of Article 10 of the Convention;

3. Holds that the question of the application of Article 41 of the Convention is not ready for decision and accordingly

(i) reserves the said question in whole;

(ii) invites the parties to submit, within three months from the date on which the judgment becomes final in accordance with Article 44 § 2 of the Convention, their written observations on the matter and, in particular, to notify the Court of any agreement that they may reach;

(iii) reserves the further procedure and delegates to the President of the Chamber the power to fix the same if need be.

Done in English, and notified in writing on 22 November 2011, pursuant to Rule 77 §§ 2 and 3 of the Rules of Court.

Fatoş AracıNicolas Bratza
Deputy RegistrarPresident

[1] The data are taken from the website of the Statistics Agency of Montenegro on 21 July 2011 http://www.monstat.org/cg/page.php?id=24&pageid=24 .

[2] The data are based on the Bulletins and Statements (Saopštenja) published by the Constitutional Court on its website by 21 July 2011 (http://www.ustavnisudcg.co.me/aktuelnosti.htm) and the Official Gazettes.

Nema povezane prakse za ovu presudu.

Sažmi komentare

Komentari

Član 10-2 | DIC

Presuda je navedena u rešenju Gž 1786/2018 od 28.05.2018. godine Apelacionog suda u Krgujevcu, kojim se ukida presuda Višeg suda u Kruševcu P.br.8/13 od 22.1.2014. godine u stavu prvom i četvrtom izreke i predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

Presudom Višeg suda u Kruševcu P.br.8/13 od 22.1.2014. godine u stavu prvom izreke delimično je usvojen tužbeni zahtev tužioca „AA“ iz …, pa je obavezan tuženi „BB“ iz …, da tužiocu na ime naknade nematerijalne štete zbog pretrplјenih duševnih bolova zbog povrede časti i ugleda, plati iznos od 150.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom na ovaj iznos počev od 22.01.2014. godine. Stavom drugim izreke odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev tužioca „AA“ iz …, u delu u kome je tražio da se tuženi „BB“ iz …, obaveže da mu na ime naknade nematerijalne štete zbog pretrplјenih duševnih bolova zbog povrede časti i ugleda plati iznos od još 350.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom na ovaj iznos. Stavom trećim izreke utvrđeno je da je tužba tužioca „AA“ iz …, podneta sudu 18.05.2012. godine, protiv „VV“ iz …, povučena. Stavom četvrtim izreke obavezan je tuženi „BB“ iz … da tužiocu „AA“ iz …, naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 90.100,00 dinara.

Tužilac „AA“ je po zanimanju diplomirani sociolog, i u toku 2006. godine i u vreme kada je realizovana adaptacija …., a i sada obavlјa poslove sekretara Crvenog krsta opštine …. Tuženi „BB“ je novinar i glavni i odgovorni urednik mesečnog lista … i dopisnik dnevnog lista ….

U mesečnom listu …, broj 34 iz novembra 2011. godine, objavlјen je članak pod naslovom: “MUP da ispita adaptaciju … u …, u kome je navedeno: da je za adaptaciju … u … potrošeno preko 80.000 evra; da je adaptacija … išla preko Crvenog krsta u …; da je opština … za rekonstrukciju odvojila 4,6 miliona dinara, a da je rekonstrukciju pomogla i američka nevladina organizacija … sa više od 60.000 dolara, te se navodi i procena vrednosti radova koja je znatno niža. U istom listu …, broj 35, decembar/januar 2011/2012 godine, objavlјen je članak u kome je navedeno: da se iz dokumentacije o izgradnji … koja je dospela u posed redakcije … jasno vidi da je na pomolu još jedna župska afera, koju su godinama brižlјivo skrivali čelnici opštine …; da je u tekstu dalјe naznačeno da je „AA“, sekretar organizacije Crvenog krsta tvrdio da je adaptacija … koštala oko 14.000 evra i da opština … za taj posao nije izdvojila ni dinar… Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je zaklјučio da je tužilac zbog objavlјivanja navedenih članaka trpeo duševne bolove zbog povrede časti i ugleda i da je za tu štetu odgovoran tuženi.

Sloboda izražavanja zagarantovana je i članom 10 stav 1 Evropske konvencije za zaštitu lјidskih prava i osnovnih sloboda, a Evropski sud za lјudska prava kroz svoje odluke utvrdio je opšta načela koja se primenjuju da bi se ocenilo da li je mešanje u ostvarivanje prava na slobodu izražavanja „neophodno u demokratskom društvu“ u smislu člana 10 stav 2 Konvencije.

Svaka informacija koja je objavlјena smatra se da je pripremlјena s dužnom pažnjom kada je novinar u dobroj veri, uložio napore da proveri elemente svoje priče, čije je objavlјivanje u javnom interesu (Koprivica protiv Crne Gore, br. 41158/09). Potrebno je napraviti pažlјivu razliku između činjenica i vrednosnih sudova. Postojanje činjenica se može dokazati, dok istinitost vrednosnih sudova nije dokaziva ( Lingens protiv Austrije,1986,tačka 46). Čak i kada neka izjava predstavlјa vrednosni sud, srazmernost mešanja može zavisiti od toga da li postoji dovolјna činjenična osnova za spornu izjavu, budući da vrednosni sud bez činjenične osnove koja bi ga potkrepila može biti preteran. Imajući u vidu da mediji igraju naročito važnu ulogu u društvu kao „čuvari javnog interesa“, iako mediji prekorače određene granice, posebno u vezi sa ugledom i pravima drugih, njihova je dužnost da saopštavaju „ na način dosledan njihovim obavezama i odgovornostima“, informacije i ideje o svim pitanjima od javnog interesa. Prema stavovima Evropskog suda za lјudska prava, redovni sudovi ne treba previše strogo da ocenjuju profesionalno ponašanje novinara, jer to kasnije može dovesti do odvraćanja od funkcije informisanja javnosti, budući da jedna sudska odluka može imati uticaj ne samo na pojedinačan slučaj, već na medije u celini (Tolstoy Mloslavski protiv Velike Britanije, br.18139/91; Tešić protiv Srbije, br.4678/07 i 50591/12; Filipović protiv Srbije, br.27935/05)).

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde i ovde

Relevantni komentari iz drugih presuda

Član 10 | DIC | Medžlis Islamske Zajednice Brčko i drugi protiv Bosne i Hercegovine

Predmet prosledjen Velikom veću. Odluka doneta 2017. godine

Član 10-2 | DIC | Delfi AS protiv Estonije

Presuda je povezana sa presudom Gž 5984/2017 od 15. 05. 2018. Apelacionog suda u Nišu, kojom se odbija žalba tužioca V.A. iz N., i potvrđuje presuda Osnovnog suda u Nišu 29P 325/15 od 24.08.2017. godine, kojom je odbijen tužbeni zahtev tužioca za isplatu nematerijalne štete za pretrplјeni strah, pretrplјeni duševni bol zbog umanjenja životne aktivnosti i na ime pretrplјenog stresa zbog okolnosti da je protiv njega podneta krivična prijava zbog zbog krivičnog dela primanja mita i krivičnog dela trgovine uticajem, pa je istom pokrenut krivični postupak i rešenjem istražnog sudije tužiocu je određen pritvor. Tužilac je u pritvoru proveo 75 dana, nakon čega je protiv njega podignuta optužnica zbog krivičnog dela primanja mita. Nakon ovoga, Sektor unutrašnje kontrole policije-Uprave za poslove unutrašnje kontrole policije, podneo je protiv tužioca još jednu krivičnu prijavu, a sada zbog krivičnog dela zloupotreba službenog položaja iz čl.359 st.1 KZ u saizvršilaštvu u vezi čl.33 KZ. Obaveštenjem OJT Niš 16Kt 4650/13 od 09.07.2014. godine tužilac je pismeno obavešten da je navedena krivična prijava odbačena jer prijavlјeno delo nije krivično delo koje se goni po službenoj dužnosti. Tužilac je u tužbi i tokom postupka naveo je usled navedene krivične prijave od 03.12.2013. godine trpeo strah, stres i duševni bol.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 10-2 | DIC | Delfi AS protiv Estonije

Presuda je povezana sa presudom Kzz 1174/2018 od 25.10.2018. godine, Vrhovnog kasacionog suda, kojom se odbija kao neosnovan zahtev za zaštitu zakonitosti branioca okrivlјenog AA, podnet protiv pravnosnažnih presuda Osnovnog suda u Nišu 1K 933/17 od 15.11.2017. godine i Višeg suda u Nišu Kž1 139/18 od 24.04.2018. godine.

Presudom Osnovnog suda u Nišu 1K 933/17 od 15.11.2017. godine, okrivlјeni AA, oglašen je krivim zbog izvršenja krivičnog dela oštećenje tuđih prava iz člana 220. stav 2. KZ, za koje mu je izrečena uslovna osuda, kojom mu je utvrđena kazna zatvora u trajanju od 3 (tri) meseca sa rokom provere od 1 godine od dana pravnosnažnosti presude, i da treba da isplati u roku od 30 dana od dana pravnosnažnosti navedene presude privatnom tužiocu-oštećenom BB, određeni iznos sa pripadajućom kamatom, kao i troškove parničnog postupka shodno presudi Osnovnog suda u Nišu 33P 8299/10 od 30.05.2012. godine i rešenju o izvršenju 6I 3260/13 od 15.04.2013. godine. Istom presudom, okrivlјeni je obavezan da između ostalog isplati privatnom tužiocu BB, na ime nužnih troškova krivičnog postupka, presudom navedeni iznos od 263.250,00 dinara, sve u roku od 15 dana od dana pravnosnažnosti navedene presude, pod pretnjom prinudnog izvršenja.

Presudom Višeg suda u Nišu Kž1 139/18 od 24.04.2018. godine, odbijena je kao neosnovana žalba branioca okrivlјenog AA, a presuda Osnovnog suda u Nišu 1K 933/17 od 15.11.2017. godine, je potvrđena.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 10-2 | DIC | Filipović protiv Srbije

Član 10-2 | DIC | Miljević protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa presudom Rev 466/2017 od 21.09.2017. godine, Vrhovnog kasacionog suda, kpjom se odbija kao neosnovana revizija tužilaca izjavlјena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 88/16 od 24.08.2016. godine.

Presudom Višeg suda u Novom Sadu P 221/2012 od 23.10.2015. godine, stavom prvim izreke, obavezana je tužena da tužiocu AA na ime naknade nematerijalne štete na ime povrede ugleda i časti isplati iznos od 100.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana presuđenja do isplate. Stavom drugim izreke, obavezana je tužena da tužiocu BB na ime naknade nematerijalne štete na ime povrede ugleda i časti isplati iznos od 50.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana presuđenja do isplate. Stavom trećim izreke, odbijen je deo tužbenog zahteva tužioca AA preko dosuđenog iznosa od 100.000,00 dinara do traženog iznosa od 400.000,00 dinara na ime naknade nematerijalne štete na ime povrede ugleda i časti i deo tužbenog zahteva tužioca BB preko dosuđenog iznosa od 50.000,00 dinara do traženog iznosa od 200.000,00 dinara na ime pretrplјene nematerijalne štete na ime povrede ugleda i časti. Stavom četvrtim izreke, obavezana je tužena da solidarno tužiocima naknadi troškove postupka u iznosu od 156.850,00 dinara.
Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 88/16 od 24.08.2016. godine, žalba tužene je usvojena, a žalba tužilaca odbijena, pa je presuda Višeg suda u Novom Sadu P 221/2012 od 23.10.2015. godine u pobijanom usvajajućem delu odluke o tužbenim zahtevima (st. 1. i 2. izreke) i delu odluke o troškovima postupka (stav 4. izreke) preinačena, tako što su odbijeni tužbeni zahtevi da se obaveže tužena da isplati naknadu nematerijalne štete na ime povrede ugleda i časti tužiocu AA u iznosu od 100.000,00 dinara i tužiocu BB u iznosu od 50.000,00 dinara, sve to sa zakonskom zateznom kamatom počev od presuđenja pa do isplate, kao i zahtev tužilaca da im tužena solidarno naknadi troškove parničnog postupka u iznos od 156.850,00 dinara, a tužioci su obavezani da tuženoj naknade troškove prvostepenog postupka, i to tužilac AA u iznosu od 98.933,00 dinara, a tužilac BB u iznosu od 49.467,00 dinara. Prvostepena presuda je potvrđena u preostalom pobijanom odbijajućem delu odluke o tužbenim zahtevima tužilaca (stav 3. izreke). Stavom drugim izreke drugostepene presude, tužioci su obavezani da tuženoj naknade troškove žalbenog postupka, i to tužilac AA u iznosu od 12.000,00 dinara, a tužilac BB u iznosu od 6.000,00 dinara

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 10-2 | DIC | Tešić protiv Srbije

Član 41 | DIC | Pogosjan i Bagdasarjan protiv Jermenije

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 3033/2019 od 05.09.2019. Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje kao nedozvolјena revizija tužene izjavlјena protiv presude Višeg suda u Vranju Gž 3017/18 od 08.02.2019. godine.

Presudom Osnovnog suda u Vranju Prr1. 65/17 od 18.04.2018. godine, stavom prvim izreke, tužena je obavezana da tužiocu naknadi štetu koja je izazvana povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Osnovnog suda u Vranju I 1022/09 u iznosu od 69.702,00 dinara, na ime troškova parničnog postupka u iznosu od 27.376,00 dinara i na ime troškova izvršnog postupka u iznosu od 19.600,00 dinara, pripadajućom kamatom. Stavom drugim izreke tužena je obavezana da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 30.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.
Presudom Višeg suda u Vranju Gž 3017/18 od 08.02.2019. godine, stavom prvim izreke potvrđena je prvostepena presuda u delu u kom je odlučeno o glavnoj stvari, dok je preinačena odluka o troškovima parničnog postupka.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Pogosjan i Bagdasarjan protiv Jermenije

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 627/2020 od 07.02.2020. Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje kao nedozvolјena revizija predlagača izjavlјena protiv rešenja Višeg suda u Leskovcu Ržg 216/19 od 22.11.2019. godine.

Rešenjem Višeg suda u Leskovcu Ržg 216/19 od 22.11.2019. godine, odbijena je žalba punomoćnika predlagača izjavlјena protiv rešenja Osnovnog suda u Leskovcu R4 I 109/19 od 09.09.2019. godine, kojim je odbijen prigovor predlagača za ubrzanje postupka, zbog povrede prava na suđenje u razumnom roku u predmetu tog suda I 7838/10, kao neosnovan.
Protiv navedenog rešenja, predlagač je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešnog i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložila da se revizija smatra izuzetno dozvolјenom, u skladu sa odredbom član 404. ZPP.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Stojanović protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 3050/2019 od 18.09.2019. godine godine, Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje revizija tužene izjavlјena protiv presude Višeg suda u Vranju Gž 1751/18 od 13.11.2018. godine i odbija kao neosnovan zahtev tužioca za naknadu troškova odgovora na reviziju.

Presudom Osnovnog suda u Vranju Prr1 22/17 od 09.02.2018. godine, obavezana je tužena da tužiocu plati na ime naknade imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Opštinskog suda u Vranju
I br. 1012/09 (ranije I. br. 850/05) iznose sa zateznom kamatom od dospeća pa do isplate bliže navedene u izreci pod 1. Tužana je obavezana da tužiocu na ime troškova parničnog postupka plati iznos od 24.000,00 dinara.
Viši sud u Vranju je presudom Gž 1751/18 od 13.11.2018. godine odbio kao neosnovanu žalbu tužene i potvrdio presudu Osnovnog suda u Vranju Prr1 22/17 od 09.02.2018. godine. Odbijen je zahtev tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Tematski povezani sadržaj u biblioteci Pravosudne akademije

Publikacije

Vodič za član 10 Evropske konvencije o ljudskim pravima: Sloboda izražavanja
Evropska konvencija o ljudskim pravima zaštita ljudskih prava praksa ESLjP sloboda izražavanja standardi Evropskog suda za ljudska prava
Najnovija dešavanja u sudskoj praksi Evropskog suda za ljudska prava u oblasti slobode izražavanja – bilten br.1
Evropska konvencija o ljudskim pravima praksa ESLjP sloboda izražavanja standardi Evropskog suda za ljudska prava
Najnovija dešavanja u sudskoj praksi Evropskog suda za ljudska prava u oblasti slobode izražavanja – bilten br.2
Evropska konvencija o ljudskim pravima praksa ESLjP sloboda izražavanja standardi Evropskog suda za ljudska prava
Najnovija dešavanja u sudskoj praksi Evropskog suda za ljudska prava u oblasti slobode izražavanja – bilten br.3
Evropska konvencija o ljudskim pravima praksa ESLjP sloboda izražavanja standardi Evropskog suda za ljudska prava
Sloboda izražavnja i sloboda medija - priručnik
Evropska konvencija o ljudskim pravima zaštita ljudskih prava priručnik sloboda izražavanja standardi Evropskog suda za ljudska prava
Sloboda izražavanja: vodič za tumačenje člana 10 Evropske konvencije o ljudskim pravima i njegovog konteksta
Evropska konvencija o ljudskim pravima sloboda izražavanja standardi Evropskog suda za ljudska prava
Zaštita prava ličnosti od povreda u masmedijima
zaštita prava ličnosti sloboda javnog informisanja sloboda izražavanja

Tematski povezani sadržaj na CrossReference

presude

Presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž3 439/22 od 6.6.2023.
sloboda izražavanja sloboda javnog informisanja