(Čl. 8) Pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života
(Čl. 8-1) Poštovanje porodičnog života
(Čl. 8-1) Poštovanje privatnog života
(Čl. 8-2) Neophodno u demokratskom društvu
(Čl. 8-2) Zaštita zdravlja
(Čl. 8-2) Zaštita prava i sloboda drugih
(Čl. 8-2) U skladu sa zakonom
(Čl. 35) Uslovi prihvatljivosti
(Čl. 41) Pravično zadovoljenje - opšte

Tematske ključne reči

VS deskriptori

Zbirke

Sudska praksa
Presuda ESLJP
Veće

Sažetak

Podnositelji zahteva su supružnici Dominique i Sylvie Mennesson, francuski državljani koji su rođeni 1955. godine i 1965. godine i Valentina Mennesson i Fiorella Mennesson, bliznakinje američke državljanke, rođene u 2000. godini. Posle bezuspešnih pokušaja oplodnje in vitro sopstvenim reproduktivnim materijalom, prvi podnosioci predstavke odlučili su da pribegnu oplodnji in vitro s reproduktivnim materijalom prvog podnosioca predstavke i jajnom ćelijom potekle od jedne donacije, a u cilju implantiranja oplođenih embriona u matericu jedne druge žene. U tom cilju su otišli u Kaliforniju, gde su ti modaliteti oplodnje predviđeni zakonom, i zaključili ugovor o surogacijskoj trudnoći, koji je definisano da će se kao otac dece upisati njihov biološki otac, a g-đa Mennesson kao zakonita majka. Podnosioci predstavke ističu da, u skladu s kalifornijskim zakonom, surogat-majka nije za to dobila nikakvu nagradu već samo naknadu troškova.

Nakon rođenja dece, otac se obratio francuskom konzulatu u Los Anđelesu radi unosa podataka o rođenju dece u francuske matičke knjige i izdavanja pasoša za decu. Konzularna služba je međutim odbila da izvrši ovaj upis, imajućo i vidu da podnosilac nije mogao dostaviti dokaz o porođaju g-đe Mennesson. Istovremeni, prosledili su predmet tužilaštvu u Nantu. Kako su američlke vlasti izdale američke pasoše bliznakinjama, porodica je doputovala u Francusku u novembru 2000. godine. U maju 2001. godine otvorena je istraga protiv X, zbog posredovanja u surogatskoj trudnoći, međutim, postupak je obustavljen 2004. godine, budući da se događaj za koji se tereti desio na ametičkoj teritoriji gde je korišćenje surogat roditelja legalno.U međuvremenu, konzulat je izvršio unos u evidenciju matične službe u Nantu, o rođenju bliznakina. Ipak, javni tužilac je 2003. godine obavestio je podnosice predstavke da ovaj upis mora biti brisan jer odluka Vrhovnog suda Kalifornije kojim se upis dozvoljava tako da se g-đa Mennesson upiše kao majka, ne može biti izvršena jer je u suprotnosti s načelima javnog poretka o neraspoloživosti ljudskog tela i neraspoloživosti stanja lica.

Podnosioci predstavke se žale na činjenicu da, na štetu višeg interesa deteta, oni nemaju mogućnost da u Francuskoj dobiju priznavanje filijacije koja je zakonito uspostavljena u inostranstvu između dvoje prvih među njima i treće i četvrte među njima, koje su rođene u inostranstvu putem surogacijske trudnoće. Oni ukazuju na kršenje prava na poštovanje njihovog privatnog i porodičnog života koje garantuje član 8 Konvencije. Takođe se pozivaju i na povredu članka 14. (zabrana diskriminacije) zajedno sa člankom 8. tvrdeći da je nemogućnost da dobiju priznanje stavlja decu u diskriminirajuću pravnu situaciju u usporedbi sa drugom decom, kada se radi o ostvarivanju prava na poštivanje njihovog porodičnog života.

Sud je zaključio da nije bilo kršenja člana 8 Konvencije kad je reč o pravu podnosilaca predstavke na porodični život. S druge strane ta odredba je prekršena kad je reč o pravu trećeg i četvrtog podnosioca predstavke (dece) na poštovanje privatnog života.

Sud je utvrdio da nije bilo povrede članka 8. u odnosu na roditelje, ali je bilo povrede dečjeg prava na poštovanje privatnog i oporodičnog života, jer su se roditelji ponašali kao roditelji dece od kada su rođena i živeli su kao porodica.

S obzirom na pravo na poštovanje privatnog života dece, sud je utvrdio povredu članka 8. jer su bili suočeni sa pravnom nesigurnosti. Francuske vlasti, iako svesne činjenice da su deca priznata u drugoj državi kao deca navedenih roditelja ipak im odbijaju taj status po francuskom zakonu. Sud je smatrao da zbog odbijanja priznanja u francuskom pravnom poretku de facto veze i pripadnosti između njih i roditelja dolazi do narušenja dečjeg identiteta unutar francuskog društva. Prema tome, bilo je neizvesno hoće li deca dobiti francusko državljanstvo, osim toga nepriznavanje bi imalo i negativne posljedice na pravo dece na nasljeđivanje. Lišenje pravnog priznavanja biološke stvarnosti, a budući da je otac svakog deteta i biološki otac, bilo je protiv najboljeg interesa dece. Budući da je utvrđena povreda članka 8. u vezi slučaja Valentine i Fiorelle Mennesson, sud nije smatrao potrebnim ispitati prigovor podnositelja zahteva na temelju člana 14.

Preuzmite presudu u pdf formatu

EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA

PETO ODELJENJE

SLUČAJ MENNESSON protiv FRANCUSKE

(Predstavka br. 65192/11)

PRESUDA

(Izvod)

STRAZBUR

26. jun 2014.

Ova presuda će postati konačna u okolnostima predviđenim članom 44. stav 2. Konvencije. Moguće su redaktorske izmene.

U predmetu Mennesson protiv Francuske, Evropski sud za ljudska prava (peto odeljenje), u veću sastavljenom od :

Mark Villiger, predsednik,
AngelikaNußberger,
Boštjan M.Zupančič,
GannaYudkivska,
Vincent A.De Gaetano,
André Potocki,
Aleš Pejchal, sudije, i
Claudia Westerdiek, sekretarica odeljenja,

Posle većanja na sednici od 10. juna 2014, Izriče sledeću presudu, usvojenu tog dana :

POSTUPAK

Predmet je formiran na osnovu predstavke (br. 65192/11) protiv Francuske republike čije se dvoje državljana, g. Dominique Mennesson («prvi podnosilac predstavke») i gđa Sylvie Mennesson («drugi podnosilac predstavke»)(«prvi podnosioci predstavke»), i dvoje američkih državljana, gđice Valentina i Fiorella Mennesson («treći i četvrti podnosilac predstavke»), obratilo Sudu 6. oktobra 2011. na osnovu člana 34 Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda («Konvencija»).
Podnosioce predstavke zastupa pred Sudom gđa Patrice Spinosi, advokat pri Državnom savetu i pri Kasacionom sudu. Francusku vladu («Vlada») zastupa njen agent, gđa Edwige Belliard, direktorka pravnih poslova u Ministarstvu spoljnih poslova.
Dana 12. februara 2012, predstavka je dostavljena Vladi, a predsednik odeljenja je odlučio da će se istovremeno pristupiti i razmatranju predstavke Labassee c. France (br. 65941/11).
I podnosioci predstavke i Vlada podneli su svoje zaključke o osnovanosti i o meritumu slučaja.
Dana 10. oktobra 2013, predsednik odeljenja je odlučio, u skladu sa pravilom 54 § 2 a) Pravilnika Suda, da postavi dodatna pitanja podnosiocima predstavke i Vladi, a koji su na ta pitanja odgovorili 19. odnosno 21. novembra 2013.

ČINJENIČNO STANJE

I OKOLNOSTI SLUČAJA

Prvi podnosioci predstavke rođeni su 1965. odnosno 1955. godine. Njihovo boravište je u mestu Maisons-Alfort.

A. Rođenje trećeg i četvrtog podnosioca predstavke

Kao muž i žena, prvi podnosioci predstavke nisu mogli da ostvare svoj projekat roditeljstva zbog neplodnosti drugog podnosioca predstavke.
Posle bezuspešnih pokušaja oplodnje in vitro sopstvenim reproduktivnim materijalom, prvi podnosioci predstavke odlučili su da pribegnu oplodnji in vitro s reproduktivnim materijalom prvog podnosioca predstavke i jajnom ćelijom potekle od jedne donacije, a u cilju implantiranja oplođenih embriona u matericu jedne druge žene. U tom cilju su otišli u Kaliforniju, gde su ti modaliteti oplodnje predviđeni zakonom, i zaključili ugovor o surogacijskoj trudnoći. Podnosioci predstavke ističu da, u skladu s kalifornijskim zakonom, «surogat-majka» nije za to dobila nikakvu nagradu već samo naknadu troškova. I dodaju da je ova, udata za jednog rukovodioca, a budući i sama rukovodilac, ima znatno veće prihode od njih i da je postupila iz osećanja solidarnosti.
Blizanačka trudnoća je utvrđena 1. marta 2000, a presudom od 14. jula 2000, Vrhovni sud Kalifornije, kome su se zajednički obratili prvi podnosioci predstavke, « surogat majka » i njen suprug, odlučio je da će svako dete koje će ova potonja kroz četiri meseca doneti na svet imati za « genetskog oca » prvog podnosioca predstavke, a drugog podnosioca predstavke za « zakonitu majku ». Presudom su precizirane naznake koje se moraju upisati u matičnu knjigu rođenih, i konkretno da će prvi podnosioci predstavke biti naznačeni kao otac i majka.
Bliznakinje – treći i četvrti podnosilac predstavke – rodile su se 25. oktobra 2000, a podaci o njihovom rođenju upisani su u matičnuj knjigu kako je gore naznačeno.

B. Odbijanje francuskog konzulata da registruje podatke o rođenju dece

Početkom novembra 2000, prvi podnosilac predstavke otišao je u francuski konzulat u Los Anđelesu radi unosa podataka o rođenju dece u francuske matične knjige i radi unošenja podataka o deci u njegov pasoš kako bi mogao s njima da se vrati u Francusku.
Podnosioci predstavke ističu da su tu proceduru uspešno obavljali mnogi francuski parovi u situaciji kao što je njihova. Konzularne službe su međutim odbile prvog podnosioca predstavke pošto nije mogao da priloži dokaz o porođaju drugog podnosioca predstavke. Sumnjajući da je reč o trudnoći za drugo lice, predmet su prosledili Javnom tužilaštvu u Nantu.

C. Istraga vođena protiv prvih podnosilaca predstavke

Pošto je američka savezna administracija bliznakinjama izdala američke pasoše u kojima su prvi podnosioci predstavke navedeni kao njihovi roditelji, sve četvoro su mogli da se u novembru 2000. vrate u Francusku.
U decembru 2000, preduzete su prethodne istražne radnje na inicijativu javnog tužilaštva.
U maju 2001, otvorena je istraga protiv X, zbog posredovanja u surogacijskoj trudnoći i protiv prvih podnosilaca predstavke pod optužbom za lažno prikazivanje činjenica što je dovelo do ugrožavanja ličnog stanja dece.
Dana 30. septembra 2004, u skladu s predlogom javnog tužioca iz Kreteja (Créteil), istražni sudija je izdao rešenje o obustavi postupka: smatrao je da, budući da su počinjena na američkoj teritoriji gde ne predstavljaju krivično delo, dela kojima se tereti okrivljeni ne predstavljaju kažnjiva dela na nacionalnoj teritoriji.

D. Postupak pred sudovima za građanske sporove

U međuvremenu, 25. novembra 2002, prema uputstvima Javnog tužilaštva, rodne listove trećeg i četvrtog podnosioca predstavke uneo je u evidenciju centralne matične službe u Nantu francuski konzulat u Los Anđelesu.
Međutim, 16. maja 2003, javni tužilac iz Kreteja pozvao je prve podnosioce predstavke pred Viši sud u Kreteju u cilju poništavanja tog unosa i izdavanja rešenja o navođenju presude o poništenju na margini poništenih akata. On je isticao da je ništavan sporazum po kome se neka žena obavezuje da začne i iznese na svet dete da bi ga po rođenju napustila jer je u suprotnosti s načelima javnog poretka o neraspoloživosti ljudskog tela i neraspoloživosti stanja lica. Iz toga je zaključio da, s obzirom da je u suprotnosti s francuskom koncepcijom međunarodnog javnog poretka i francuskog javnog poretka, presuda Vrhovnog suda Kalifornije od 14. jula 2000. ne može biti izvršena u Francuskoj i da se autoritet akata o ličnom stanju sastavljenih na osnovu te presude ne može priznati u Francuskoj.

1. Presuda višeg suda u Kreteju od 13. decembra 2005, odluka apelacionog suda u Parizu od 25. oktobra 2007. i rešenje Kasacionog suda od 17. decembra 2008.

Presudom od 13. decembra 2005, viši sud u Kreteju proglasio je tužbu neprihvatljivom. Konstatovao je da je upravo od javnog tužioca «potekao unos podataka, a koji unos je obavio samo u sad već neskrivenom cilju ništanja ove tužbe». Iz toga je apelacioni sud zaključio da se javni tužilac «ne može smatrati prihvatljivim za pozivanje na javni poredak koji je on sam narušio, iako su mu odredbe člana 47 građanskog zakonika na koji se poziva omogućavale vršenje svake kontrole regularnosti akata i odbijanje svakog zahteva za unos koji može u Francuskoj da bude osporen».
Pošto mu se obratilo Javno tužilaštvo, apelacioni sud u Parizu je potvrdio tu presudu, svojom presudom od 13. decembra 2005. On je takođe presudio da javno tužilaštvo nema legitimaciju, u pogledu međunarodnog javnog poretka, za traženje ništenja akata unetih u evidenciju centralne matične službe u Nantu. Apelacioni sud je ipak pribegao supstituciji. Prihvatio je naime da su navodi iz tih akata tačni u pogledu presude Vrhovnog suda Kalifornije od 14. jula 2000, i da javno tužilaštvo ne osporava ni suprotstavljenost toj presudi od strane Francuske, niti poverenje koje se mora ukazivati, u smislu člana 47 građanskog zakonika, aktima sačinjenim u Kaliforniji u formama uobičajenim u toj državi.
Dana 17. decembra 2008, Kasacioni sud (prvo građansko veće) oborilo je i poništilo tu presudu s obrazloženjem da je javnom tužilaštvu bilo u interesu da postupi u smislu ništenja tih unosa podataka čim je iz konstatacija apelacionog suda proisticalo da podaci upisani u matična dokumenta mogu da potiču samo od sporazuma o trudnoći za drugo lice. Kasacioni sud je slučaj i strane u sporu vratio pred apelacioni sud u Parizu u drugačijem sastavu.

2. Presuda apelacionog suda u Parizu od 18. marta 2010.

Presudom od 18. marta 2010, ništeći vraćenu presudu apelacioni sud je poništio i unos podataka iz rodnih listova i naredio da presuda bude zabeležena na marginama poništenih rodnih listova..
U vezi s prihvatljivošću tužbe javnog tužilaštva, apelacioni sud je smatrao da se ne može ozbiljno tvrditi da je javno tužilaštvo remetilo javni poredak ili ugrozilo porodični mir traženjem da se poništi jedan unos za koji je samo dalo nalog, s ciljem da se onemoguće posledice jednog inostranog ličnog stanja za koje je smatralo da je u suprotnosti s francuskim javnim poretkom, odnosno da se obezbedi od neke tužbe zbog tog unosa.
U vezi s meritumom, apelacioni sud se izjasnio na sledeći način :

« (...) S obzirom da su rodni listovi sastavljeni na osnovu presude koju je 14. jula 2000. izrekao Vrhovni sud države Kalifornije kojom je proglasio [prvog podnosioca predstavke] genetskim ocem a [drugog podnosioca predstavke] zakonitom majkom svakog deteta koje je trebalo da na svet donese [surogat-majka] između 15. avgusta 2000 i 15. decembra 2000; da su dakle rodni listovi neodvojivi od presude na kojoj se zasniva a čija delotvornost ostaje potčinjena sopstvenoj međunarodnoj regularnosti;

S obzirom da priznavanje, na nacionalnoj teritoriji, neke presude koju je izrekao sud neke države koja nije vezana za Francusku nikakvim sporazumom mora da zadovolji tri uslova, a to su: posredna nadležnost inostranog sudije zasnovana na vezanosti spora za predmetnog sudiju, suštinska i proceduralna usaglašenost s međunarodnim javnim poretkom, i odsustvo zloupotrebe zakona;

S obzirom da je, u konkretnom slučaju, nesporno da je nakon sporazuma o trudnoći za drugo lice [surogat-majka] donela na svet dvoje dece potekle od reproduktivnih ćelija [prvog podnosioca predstavke] i jednog trećeg lica i da su ta deca predata [prvom podnosiocima predstavke] ;

S obzirom da je, prema članu 16-7 građanskog zakonika, čije se odredbe, proistekle iz zakona br. 94-653 od 29. jula 1994. a nisu izmenjene zakonom br. 2004-800 od 6. avgusta 2004, odnose na javni poredak u smislu člana 16-9 istog zakonika, ništavan svaki sporazum o rađanju ili o surogacijskoj trudnoći; da je, stoga, presuda Vrhovnog suda države Kalifornije, utoliko što posredno validuje jedan sporazum o trudnoći za drugo lice, u nesaglasnosti s francuskom koncepcijom međunarodnog javnog poretka; da stoga, a da nije neophodno istraživati da li je ostvarena neka zloupotreba zakona, treba poništiti unesene podatke, u evidenciji francuske centralne matične službe, iz američkih rodnih listova u kojima je označen [drugi podnosilac predstavke] kao majka predmetne dece i izdati nalog za upisivanje ove presude na marginu poništenih rodnih listova;

S obzirom da ni [podnosioci predstavke], koji ne mogu ozbiljno tvrditi da nisu imali pravično suđenje, ne mogu zasnovanije tvrditi da se takvom merom krše odredbe iz međunarodnih sporazuma i iz tekstova domaćeg prava; da naime, pojmovi na koje se pozivaju, a posebno onaj o višem interesu deteta, ne omogućavaju, bez obzira na konkretne teškoće stvorene takvom situacijom, da se a posteriori validuje jedan proces čija nezakonitost, koju je potvrdilo francusko zakonodavstvo nakon što je to učinio sudija, u ovom trenutku pripada pozitivnom pravu; da, osim toga, odsustvo unosa podataka nema za posledicu lišavanje ovo dvoje dece njihovog američkog ličnog stanja niti dovodi u pitanje roditeljsku povezanost koju im je u odnosu na [prve podnosioce predstavke] priznalo kalifornijsko pravo (...) ».

3. Presuda Kasacionog suda od 6. aprila 2011.

Podnosioci predstavke su se žalili Kasacionom sudu, ističući, s jedne strane, neuvažavanje višeg interesa dece – u smislu člana 3 § 1 međunarodne konvencije o pravima deteta – i njihovog prava da m se prizna stabilna filijacija, a, s druge strane, kršenje člana 8 Konvencije uzetog zasebno i u kombinaciji sa članom 14 Konvencije. Tvrdili su, osim toga, da inostrana presuda kojom se priznaje filijacija deteta u odnosu na par koji je regularno zaključio sporazum s jednom surogat-majkom, nije u suprotnosti s međunarodnim javnim poretkom koji se ne može mešati s domaćim javnim poretkom.
Na ročištu, održanom 8. marta 2011, opšti pravozastupnik je preporučio kasaciju. On je izrazio mišljenje da ne može biti suprotstavljanja međunarodnom javnom poretku da bi se neko regularno stečeno pravo u inostranstvu ili neka presuda koju je regularno izrekao neki inostrani sud onemogućili da u francuskoj imaju pravno dejstvo koje proističe iz tog prava ili te presude, ako takvo onemogućavanje ima za posledicu nepoštovanje nekog načela, neke slobode ili nekog prava koje garantuje neki međunarodni sporazum koji je Francuska ratifikovala. Posebno je istakao da je u slučaju Wagner et J.M.W.L. c. Luxembourg (br. 76240/01, 28. jun 2007.), Sud uzeo u obzir, na planu člana 8 Konvencije «efektivan porodični život» i «de facto postojeće porodične veze» između jedne neudate Luksemburžanke i deteta koje je bila usvojila u Peruu, ne pridajući nikakav značaj činjenici da je ova išla u inostranstvo da bi pronašla pravni sistem koji joj omogućava da dobije ono što joj zakon njene zemlje porekla ne dozvoljava. Po njemu, taj element, ako se prenese na situaciju u konkretnom slučaju, dozvoljava da se smatra da neki regularno stvoreni pravni odnos u inostranstvu, iako je ostvaren zaobilaženjem domaćeg prohibitivnog zakona, ne može biti onemogućen da proizvede pravnu efikasnost koju uspostavlja činjenicom da se mora primeniti na jednu efektivnu porodičnu zajednicu i da joj mora omogućiti da se organizuje i razvija u normalnim uslovima u smislu člana 8 Konvencije. Konstatovao je osim toga i da treći i četvrti podnosilac predstavke već deset godina žive u Francuskoj gde « [su] ih odgajili genetski i namerni roditelji u okviru jedne činjenične porodične ćelije u kojoj su dobijale ljubav, brigu, vaspitanje i materijalno blagostanje neophodno za njihov razvoj», i da se «ta efektivna i afektivna životna zajednica – sasvim regularna prema inostranom pravu u kome je nastala – [našla] pod udarom kvalifikacije pravne nezakonitosti», «s obzirom da deca [nemaju] nikakvo u Francuskoj priznato lično stanje i nikakvu filijaciju koja bi se smatrala važećom u smislu francuskog prava». Postavljajući pitanje da li takvo stanje stvari nanosi štetu njihovom «pravu na normalan porodični život», opšti pravozastupnik je u odgovoru istakao sledeće:

« (...) Na ovom stadijumu, mogu se predvideti dva odgovora: ili, što je dosta teoretska i uveliko paradoksalna pretpostavka, odbijanje unosa podataka nema nikakvih posledica i ne ometa ni na koji način svakodnevni život porodice, što znači da je unos podataka puka formalnost, pa se stoga u takvim uslovima ne vidi nikakav značajniji razlog za neprihvatanje akata s tako beznačajnim pravnim dejstvom da se ne može ni zamisliti da bi oni po sebi mogli da uzdrmaju osnove naših temeljnih načela i da ozbiljno uznemire javni poredak (s obzirom da ti akti sami po sebi ni na koji način ne govore o samoj trudnoći).

Ili pak takvo odbijanje trajno i značajno remeti porodični život koji je u Francuskoj presečen na dva dela – na supružnike Francuze s jedne strane, i na decu strance s druge strane – pa se tada postavlja pitanje da li naš međunarodni pravni poredak može, čak i kad je reč o tako značajnim pitanjima, da drži u šahu pravo na porodični život u smislu člana 8 [Konvencije] ili pak, naprotiv, da li takav javni poredak, čija se dejstva moraju ceniti na konkretan način upravo kao i dejstva inostranih prava odnosno presuda koje taj poredak želi da otkloni, treba sam da se povuče da bi omogućio poštovanje ugovorne norme.

Ako ovom drugom elementu alternative damo prednost, s obrazloženjem da međunarodni sporazumi moraju imati primat nad javnim poretkom koji se efektivno oslanja na jednu normu koja ima zakonodavnu vrednost, iz toga ne proističe nužno automatsko urušavanje onih brana koje predstavlja pomenuti unutrašnji javni poredak u takvim okolnostima. Budući da se Evropski sud nije izjasnio o pitanju zakonitosti surogacijske trudnoće i da je ostavio državama da po svojoj volji stvaraju norme u toj oblasti, može se smatrati da je javni poredak, u ime prava na poštovanje porodičnog života, protivan validovanju situacija stvorenih u protivrečnosti sa zakonom, unutar zemalja koje takve situacije zabranjuju.

Međutim kad je samo reč o tome da se takvim situacijama, regularno stečenim u inostranstvu – makar i po cenu zaobilaženja strogosti jednog imperativnog zakona – obezbede pravna dejstva na teritoriji ovih zemalja, ništa ne isključuje apsolutno da se međunarodni javni poredak, čak i kad je reč o tako značajnim pitanjima, skloni u drugi plan da bi se omogućilo porodicama da žive u skladu s pravnim uslovima u kojima su te porodice konstituisane i u činjeničnim uslovima u kojima one sad žive. Tome treba dodati i da viši interes deteta, sad više ne sa stanovišta Njujorške konvencije već sa stanovišta sudske prakse Suda za ljudska prava koja je od tog interesa načinila sastavni deo poštovanja porodičnog života, govori u prilog tom stavu. Takva je bar pouka koja se može izvući, čini mi se, iz presude Wagner (...) ».

6. aprila 2011, Kasacioni sud (prvo građansko veće) odbacio je žalbu rešenjem koje je obrazloženo na sledeći način:

« (...) s obzirom da je opravdano odbijanje unosa podataka iz jednog rodnog lista izdatog na osnovu jedne inostrane presude, koje odbijanje se zasniva na suprotstavljenosti te presude s francuskim međunarodnim javnim poretkom, ka dona sadrži odredbe koje su u sukobu sa suštinskim načelima francuskog prava; da je prema postojećem pozitivnom pravu, u suprotnosti s načelom neraspoloživosti stanja lica, suštinskim načelom francuskog prava, da se obezbedi pravno dejstvo, u pogledu filijacije, jednom sporazumu o trudnoći surogacijskoj trudnoći, koji je, čak iako je zakonit u inostranstvu, ništavan u smislu javnog poretka prema članovima 16-7 i 16-9 građanskog zakonika;

Da je stoga apelacioni sud s pravom istakao da je, budući da obezbeđuje pravno dejstvo jednoj presudi takve prirode, «amérička» presuda od 14. jula 2000 u suprotnosti s francuskom koncepcijom međunarodnog javnog poretka, tako da je unos podataka iz spornih rodnih listova, sastavljenih na osnovu te presude, morao biti poništen; da takvo poništenje, koje decu ne lišava materinske i očinske filijacije koju im priznaje kalifornijsko pravo niti ih sprečava da žive sa supružnicima Mennesson u Francuskoj, ne ugrožava pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života te dece u smislu člana 8 Konvencije (...), kao ni njihov viši interes garantovan članom 3 § 1 Međunarodne konvencije o pravima deteta (...) ».

4. Zahtev za uverenje o državljanstvu

16. aprila 2013, prvi podnosilac predstavke podneo je u pisarnici prvostepenog suda u Parizu zahtev za izdavanje uverenja o francuskom državljanstvu u korist trećeg i četvrtog podnosioca predstavke. Šef pisarnice mu je poslao potvrde o prijemu zahteva datirane 31. oktobra 2013 i 13. marta 2014, potvrđujući da je postupak po tom zahtevu « [bio] i dalje u toku u [njegovim] službama, u očekivanju odgovora na zahtev za autentifikaciju dostavljen konzulatu u Los Anđelesu, Kalifornija».

(...)

PRAVO

I. O NAVODNOM KRŠENJU ČLANA 8 KONVENCIJE

Podnosioci predstavke se žale na činjenicu da, na štetu višeg interesa deteta, oni nemaju mogućnost da u Francuskoj dobiju priznavanje filijacije koja je zakonito uspostavljena u inostranstvu između dvoje prvih među njima i treće i četvrte među njima, koje su rođene u inostranstvu putem surogacijske trudnoće. Oni ukazuju na kršenje prava na poštovanje njihovog privatnog i porodičnog života koje garantuje član 8 Konvencije sledećim rečima:

« 1. Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i prepiske.

2. Javne vlasti neće se mešati u vršenje ovog prava sem ako to nije u skladu sa zakonom i neophodno u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbednosti, javne bezbednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih». (...)

B. O suštini

1. O postojanju mešanja

Strane se slažu u tome da se odbijanje francuskih organa da pravno priznaju porodičnu vezu koja povezuje podnosioce predstavke predstavlja «mešanje» u njihovo pravo na poštovanje porodičnog života, i da ono stoga predstavlja pitanje više sa aspekta negativnih obaveza tužene države u pogledu člana 8 nego sa aspekta pozitivnih obaveza.
Sud ističe svoje slaganje. On podseća da je takav bio njegov pristup i u slučajevima Wagner et J.M.W.L. (već navođen, § 123) i NegrepontisGiannisis c. Grèce (br. 56759/08, § 58, 3. maj 2011), koji su se odnosili na odbijanje luksemburških i grčkih organa vlasti da pravno priznaju usvojenje na osnovu inostranih presuda. Sud ističe da, kao i u tim slučajevima, postoji u konkretnom slučaju mešanje u uživanje prava garantovanog članom 8, i to ne samo u delu koji se odnosi na «porodični život» već i u onom koji se odnosi na «privatnost».
Takvo mešanje ne poznaje član 8, osim ako, budući da je «predviđeno zakonom», ono teži ostvarenju jednog ili više legitimnih ciljeva u pogledu drugog stava te odredbe i ako je «neophodno u demokratskom društvu» radi ostvarenja tih ciljeva. Pojam «neophodnosti» implicitno podrazumeva mešanje zasnovano na imperativnoj društvenoj potrebi i, posebno, srazmerno legitimnom cilju kome se teži (videti, na primer, već navođene slučajeve, Wagner et J.M.W.L, § 124, i NegrepontisGiannisis, § 61).

2. O opravdanosti mešanja

a) «Predviđeno zakonom»

i. Podnosioci predstavke

Podnosioci predstavke tvrde da sporno mešanje ne počiva na dovoljnom pravnom osnovu. Po njima, prema pozitivnom pravu koje je u vreme spornih događaja bilo na snazi, oni su mogli legitimno da smatraju da se protiv njih neće primeniti izuzetak po osnovu javnog poretka i da će se unos podataka iz rodnih listova zakonito sastavljenih u Kaliforniji obaviti bez teškoća. Oni se pozivaju na načelo ublaženog dejstva javnog poretka, po kome «reakcija na neku odredbu koja je u suprotnosti s javnim poretkom nije ista u zavisnosti od toga da li je reč o sticanju nekog prava u Francuskoj, ili pak o obezbeđivanju dejstava u Francuskoj nekog prava stečenog regularno, bez prevare, u inostranstvu» (presuda Rivière; Cass, civ, 1ère, 17. april 1953).
Oni ističu, u prvom redu, da se član 16-7 građanskog zakonika ograničava na postavljanje načela ništavosti sporazuma o rađanju ili o surogacijskoj trudnoći, ne utvrđujući da se ništavost odnosi i na filijaciju tako začete dece, posebno kad je ta filijacija zakonski utvrđena dejstvom neke inostrane presude. Šta više, po njima, ni jedna odredba u francuskom pravu ne zabranjuje uspostavljanje filijacijske veze između tako začetog deteta i žene i muškarca koji ga prihvataju, a u svojoj tadašnjoj redakciji koja je bila primenljiva u vreme događaja, članom 47 građanskog zakonika bilo je predviđeno da su matična dokumenta izdata u stranoj zemlji verodostojna ako su sastavljena u formi koja se koristi u toj zemlji. U vezi s ovom poslednjom tačkom, oni smatraju da okolnost da je zakonodavac izmenio tu odredbu 2003. da bi izričito predvideo da se tim dokumentima ne može priznati pravno dejstvo kad činjenice koje su u njima navedene ne odgovaraju stvarnosti, pokazuje da taj uslov prethodno nije bio zahteva. Oni osim toga tvrde da je nekim parovima koji su pribegavali sporazumima o surogacijskoj trudnoći omogućavano da izvrše unos podataka iz rodnih listova tako začete dece.
Drugo, u vreme događaja, sudska praksa nije suprotstavljala međunarodni javni poredak priznavanju filijacije. Kasacioni sud se negativno izjasnio samo u slučajevima kad je surogat-majka bila i biološka majka deteta i gde se surogacijska trudnoća događala u Francuskoj (presude od 31. maja 1991 i 29. juna 1994), a javno tužilaštvo je odustalo od žalbe Kasacionom sudu na presudu apelacionog suda u Parizu od 15. juna 1990. kojom je validovano usvojenje deteta začetog u Sjedinjenim Državama putem surogacijske trudnoće odnosno rađanja za račun drugog lica, dok se istovremeno žalilo na presudu kojom je validovano usvojenje deteta na taj način začetog u Francuskoj. Osim toga, ono smatraju da nije relevantan argument Vlade po kome sudska praksa u vezi sa članom 47 građanskog zakonika proistekla iz presude Kasacionog suda od 12. novembra 1986.omogućava da se ne obezbedi pravno dejstvo u Francuskoj akata o ličnom stanju sačinjenih u trećim zemljama u slučajevima kad podaci iz tih akata ne odgovaraju stvarnosti. Oni u vezi s tim ističu da u njihovom slučaju akti sačinjeni u Sjedinjenim Državama ne govore o navodnoj biološkoj vezi između drugog podnosioca predstavke i trećeg i četvrtog podnosioca predstavke.
Treće, dok su neki parovi u istoj situaciji kakva je njihova ranije dobili od francuskog konzulata u Los Anđelesu pasoše za decu, podnosioci predstavke su se u tom pogledu suočili s brutalnom promenom prakse čiji je cilj otkrivanje slučajeva surogat-majki, uporedivih sa onim koji je Sud osudio u već navođenoj presudi Wagner (§ 130).

ii. Vlada

Vlada sa svoje strane smatra da je mešanje bilo «predviđeno zakonom». U tom pogledu ona ističe da je prema članu 16-7 građanskog zakonika svaki sporazum o rađanju za račun drugog ili o surogacijskoj trudnoći lica ništavan, s obzirom da se ta odredba odnosi na javni poredak, i s obzirom da je Kasacioni sud istakao u svojim presudama od 31. maja 1991. i 29. juna 1994, da se načela neraspoloživosti ljudskog tela i neraspoloživosti stanja lica suprotstavljaju tome da se o očinstvo odnosno materinstvu odlučuje ugovorom, da se ta načela takođe odnose na javni poredak i da ona predstavljaju prepreku obezbeđivanju pravnog dejstva, na planu filijacije, ugovorima o surogatskog materinstva. Prema Vladi, činjenica da se pomenute presude odnose na presude o usvajanju izrečene nakon trudnoće za račun trećeg lica do koje je došlo na francuskoj teritoriji ne utiče na njihovu relevantnost u konkretnom slučaju; ono što je bitno jeste da se tim presudama jasno utvrđuje da su takvi sporazumi u suprotnosti s tim načelima javnog poretka. Drugim rečima, prema Vladi, podnosiocima predstavke nije mogli biti nepoznati ni karakter javnog poretka koji ima zabrana surogacijske trudnoće u francuskom pravu u trenutku kad su taj projekat započeli, niti teškoće s kojima su se zatim mogli suočiti.
Vlada dodaje da je sudska praksa u vezi sa članom 47 građanskog zakonika, proistekla iz presude Kasacionom suda od 12. novembra 1986, omogućavala odbijanje obezbeđivanja u Francuskoj pravnog dejstva matičnih dokumenata izdatih u trećim zemljama kad činjenice navedene u tim dokumentima ne odgovaraju stvarnosti. Vlada osim toga ističe da, osim u nekim izolovanim slučajevima, u Francuskoj nije postojala, u trenutku kad su rođene treći i četvrti podnosilac predstavke, praksa unošenja u nacionalne matične knjige podataka iz rodnih listova dece proistekle iz nekog sporazuma o surogacijskoj trudnoći zaključenog u inostranstvu. U tome bi se sastojala razlika u okolnostima konkretnog slučaja i okolnosti već navođenog slučaja Wagner, u kome su podnosioci predstavke bili lišeni koristi takve prakse u oblasti usvajanja.

iii. Sud

Prema sudskoj praksi Suda, reči «predviđeno zakonom» u članu 8 § 2 ne samo da nalažu da neka ili neke inkriminisane mere imaju osnov u domaćem pravu, već se odnose i na kvalitet odnosnog zakona: on mora biti pristupačan zainteresovanom licu i predvidljiv. Da bi zadovoljio uslov predvidljivosti, zakon mora dovoljno precizno da izrazi uslove u kojima neka mera može biti primenjena, da bi se omogućilo zainteresovanim licima da upodobe svoje ponašanje, eventualno i uz pomoć upućenih savetnika (videti, na primer, ,Rotaru c. Roumanie[GC], br. 28341/95, § 55, CEDH 2000-V, i Sabanchiyeva et autres c. Russie, br. 38450/05, § 124, CEDH 2013 (izvodi)).
Sud smatra da su u konkretnom slučaju ti uslovi ispunjeni. On ističe pre svega da podnosioci predstavke ne nude ni jedan elemenat u potporu svog tvrđenja da je prethodno u Francuskoj postojala liberalnija praksa priznavanja filijacijske veze između dece rođene u inostranstvu surogacijskom trudnoćom i nameravanih roditelja. On zatim konstatuje da je već u vreme događaja članovima 16-7 i 16-9 građanskog zakonika bila izričito predviđena ništavost sporazuma o surogacijskoj trudnoći i da je tim članovima istaknuto da je tu reč o ništavosti s obzirom na javni poredak. Istina, Kasacioni sud se nije na opštiji način izjasnio o pitanju priznavanja u francuskom pravu filijacijskih veza između nameravanih roditelja i dece rođene u inostranstvu sporazumom o surogacijskoj trudnoći. On je međutim već bio istakao u jednom slučaju u kome je surogat-majka bila i biološka majka, da je takav sporazum u suprotnosti s načelima neraspoloživosti ljudskog tela i stanja lica. Kasacioni sud je iz toga zaključio u jednom sličnom slučaju da to predstavlja prepreku za uspostavljanje pravne filijacijske veze između tako začetog deteta i nameravane majke, i da onemogućava unos u matične knjige podataka iz rodnog lista izdatog u inostranstvu (gornnji stavovi 30 i 33). A upravo oslanjajući se na te odredbe građanskog zakonika i u skladu s eksplicitnom sudskom praksom, Kasacioni sud je, s jedne strane, u konkretnom slučaju zaključio da je presuda Vrhovnog suda Kalifornije od 14. jula 2000. u suprotnosti sa francuskom koncepcijom međunarodnog javnog poretka utoliko što obezbeđuje pravno dejstvo jednom sporazumu o surogacijskoj trudnoći i, s druge strane, zaključio je dalje da je unos podataka iz rodnih listova, izdatih primenom te presude, u francuske matične knjige morao biti poništen. Sud smatra da podnosioci predstavke u takvim uslovima nisu mogli ne znati da postoji bar ozbiljan rizik da će francuski sudija doći do takvog zaključka u njihovom slučaju, iako ni jedna odredba domaćeg prava ne onemogućava izričito priznavanje filijacijske veze između prvih podnosilaca predstavke i trećeg i četvrtog podnosioca predstavke, i to bez obzira na načelo ublaženog dejstva javnog poretka (za koji uostalom Državni savet smatra da nije primenljiv na konkretnu situaciju; ...). Stoga se mora zaključiti da je mešanje bilo «predviđeno zakonom», u smislu člana 8 Konvencije.

b) Legitimni ciljevi

Podnosioci predstavke primećuju da je javno tužilaštvo, na sopstvenu inicijativu, bilo zatražilo unošenje presude koja je u njihovu korist izrečena u Sjedinjenim Državama, a nekoliko meseci pošto je udovoljeno tom zahtevu, obratilo se domaćem sudiji tužbom za poništenje. Po njima, s obzirom na to protivrečno ponašanje, ne može se zaključiti da francuski organi teže legitimnom cilju.
Vlada na to odgovara da je odbijanje unošenja u francuske matične knjige američkih matičnih dokumenata bilo motivisano činjenicom da bi se tim unosom dalo pravno dejstvo jednom sporazumu o surogacijskoj trudnoći koja je formalno zabranjena jednom unutrašnjom odredbom javnog poretka i krivično sankcionisana kad se praktikuje u Francuskoj. Vlada ističe da francusko pravo na taj način odražava etička i moralna načela koja ne dopuštaju da ljudsko telo postane predmet transakcija i da dete bude svedeno na predmet ugovora. Vlada na osnovu toga zaključuje da je mešanje imalo za «legitimne ciljeve» odbranu poretka, prevenciju krivičnih dela, zaštitu zdravlja i zaštitu prava i sloboda drugih lica. I dodaje da je javno tužilaštvo tražilo unos u francuske matične knjige rodnih listova trećeg i četvrtog podnosioca predstavke upravo da bi zatim zatražilo njihovo poništenje. Tako je postupilo navodno u skladu sa članom 511 opšteg uputstva u vezi sa ličnim stanjem od 11. maja 1999, u kome se precizira da se upis podataka vrši po službenoj dužnosti kad je to u interesu javnog poretka, odnosno u slučaju nužnosti ništenja nekog matičnog dokumenta koji se odnosi na nekog francuskog državljanina, a koji dokument je izdat u inostranstvu u lokalnoj formi.
Teze podnosilaca predstavke nisu ubedile Sud. Ne može se, naime, zaključiti iz same činjenice da je javno samo tužilaštvo zatražilo unos presude Vrhovnog suda Kalifornije od 14. jula 2000. da bi zatim zatražilo ništenje tog unosa, da se cilj kome se teži spornim mešanjem ne nalazi među onim ciljevima koji su pobrojani u drugom stavi člana 8. S druge strane, Sud ne nalazi uverljivim ni tvrđenje Vlade po kome je reč o obezbeđivanju «odbrane poretka» i «prevenciji krivičnih dela». Sud naime konstatuje da tvrđenja Vlade ne upućuju na to da bi činjenica da neki Francuzi pribegavaju surogacijskoj trudnoći u nekoj zemlji gde je ova legalna predstavljala krivično delo u francuskom pravu. U vezi s tim Sud ističe da je, iako je u konkretnom slučaju bila otvorena istraga zbog «posredovanja u cilju surogacijske trudnoće» i «zbog simuliranja koje je dovelo do ugrožavanja ličnog stanja dece», istražni sudija obustavio postupak s obrazloženjem da inkriminisano delo, s obzirom da je počinjeno na američkoj teritoriji gde nije bilo krivično kažnjivo, ne predstavlja kažnjivo delo na francuskoj teritoriji (gornji stavovi 15-16).
Sud s druge strane razume da odbijanje Francuske da prizna filijacijsku vezu između dece potekle u inostranstvu iz surogacijske trudnoće i nameravanih roditelja potiče iz želje da obeshrabri svoje državljane a izvan nacionalne teritorije metodi prokreacije koju na svojoj teritoriji zabranjuje, a u cilju, prema njenoj percepciji te problematike, zaštite dece i – kako to proističe iz studije Državnog saveta od 9. aprila 2009 (...) – surogat-majke. Sud stoga prihvata da Vlada može smatrati da je sporno mešanje imalo u vidu dva od legitimnih ciljeva pobrojanih u drugom stavu člana 8 Konvencije: «zaštitu zdravlja» i «zaštitu prava i sloboda drugih lica».

c) «Nužno», «u demokratskom društvu»

i. Podnosioci predstavke

Podnosioci predstavke dopuštaju da, s obzirom na odsustvo jednog zajedničkog evropskog pristupa, države potpisnice u načelu imaju širok prostor za procenu kad je reč o razradi prava u vezi sa surogacijskom trudnoćom. Oni ipak smatraju da se u konkretnom slučaju taj prostor za procenu mora relativizovati. Po njima, naime, s jedne strane, nema govora o tome da je u skladu s Konvencijom da surogacijsku trudnoću zabranjuje jedna država članica; kritikuje se odluka kojom se, u njihovoj zemlji boravka, deca potekla iz surogacijske trudnoće koja se regularno praktikuje u inostranstvu, lišavaju matičnih dokumenata u kojima je naznačena njihova filijacija, uključujući i filijaciju s njihovim biološkim ocem. S druge strane, oni smatraju da u Evropi postoji povoljan trend, u najmanju ruku, uzimanja u obzir situacija kakve su njihove. Podsećajući na već navođenu presudu Wagner et J.M.W.L, oni ističu da nužnost uzimanja u obzir višeg interesa deteta čini da se mora suziti prostor procene država.
Pozivajući se na tu istu presudu (§ 135), podnosioci predstavke ističu zatim da francuski sudovi nisu pristupili potrebnom konkretnom i detaljnom razmatranju njihove porodične situacije i interesa: apelacioni sud se navodno ograničio na otklanjanje, bez obrazloženja, pravnog sredstva po osnovu kršenja člana 8 Konvencije, a što je Kasacioni sud navodno osnažio ograničavajući se samo na izjavu da sporna mera ne sprečava podnosioce predstavke da žive zajedno.
Osim toga, po njima, krut stav Kasacionog suda kome je stalo da očuva u potpunosti «efekat odvraćanja» zabrane surogacijske trudnoće, onemogućava bilo kakvo pragmatično rešenje kojim bi se, u ime višeg interesa deteta, priznali dejstva jedne regularno stečene situacije u inostranstvu. To je navodno u suprotnosti sa sudskom praksom Suda u vezi sa članom 8, kojom se utvrđuje konkretan pristup stvarnosti porodičnog života (podnosioci predstavke se pozivaju zapravo na već navođenu presudu Wagner, § 133).
Šta više, po njima, obrazloženju domaćih sudova nedostaje relevantnost, s obzirom da je načelo neraspoloživosti stanja lica predmet brojnih prilagođavanja – tako, na primer, transseksualna lica uspevaju da im se u matičnim dokumentima promeni naznaka o polu – i da je pravno priznavanje dece rođene regularno u inostranstvu putem surogacijske trudnoće predmet doktrinarne rasprave, u Parlamentu i u društvu. Njemu utoliko više nedostaje relevantnost što pozitivno pravo navodno zauzima načelno povoljan stav prema «nameravanim» roditeljima. Tako bi, u slučaju primanja embriona (legalno u Francuskoj; podnosioci predstavke upućuju na članove L. 2141-4 i sledeće zakonika o zdravstvu), žena koja nosi embrion nekog drugog para i donese na svet dete koje biološki nije njeno, mogla, kao i njen suprug, da uspostavi filijacijsku vezu s tim detetom uz isključivanje bioloških roditelja. Isto tako, u slučaju medicinski potpomognute oplodnje s trećim licem kao donorom (takođe legalne u Francuskoj), nikakva filijacijska veza ne bi mogla biti uspostavljena s davaocem sperme, dok bi filijacija s bračnim drugom majke mogla biti uspostavljena (podnosioci predstavke upućuju na članove 311-19 i 311-20 građanskog zakonika).
Podnosioci predstavke ističu uz to i činjenicu da mešanje ne omogućava da se postigne cilj kome se teži, jer, kako to ističe Kasacioni sud, ono ne lišava decu materinske i očinske filijacije koje im priznaje kalifornijsko pravo i ne sprečava podnosioce predstavke da zajedno žive u Francuskoj. Osim toga, njihova efektivna i afektivna zajednica života navodno je pod udarom «pravne ilegalnosti». To je navodno utoliko šokantnije za prvog podnosioca predstavke što njega odbijanje unosa podataka lišava priznavanja njegove roditeljske veze s trećim i četvrtim podnosiocem predstavke iako je on njihov biološki otac i što se ništa ne suprotstavlja priznavanju te veze od strane francuske matične službe. Šta više, podnosioci predstavke navodno nemaju nikakvu drugu obezbede pravno uspostavljanje njihove porodične veze, budući da se sudska praksa Kasacionog suda suprotstavlja ne samo unosu podataka iz matičnih dokumenata, već i usvajanju i priznavanju posedovanja građanskog stanja. U tome se njihov slučaj navodno jasno razlikuje od situacije koju je Sud razmatrao u slučaju Chavdarov c. Bulgarie (br. 3465/03, 21. decembar 2010).
Podnosioci predstavke takođe ističu da sporna mera ima «vrlo nesrazmerne» posledice po situaciju trećeg i četvrtog podnosioca predstavke: u odsustvu priznanja filijacijske veze s prvim podnosiocima predstavke, one nemaju francusko državljanstvo, nemaju francuski pasoš, nemaju važeću dozvolu boravka (iako su zbog svoje maloletnosti zaštićene od proterivanja), a mogle bi da se suoče i s nemogućnošću da steknu i da koriste, kad postanu punoletne, biračko pravo i da bez uslova borave na francuskoj teritoriji, a moglo bi da im se dogodi i da budu onemogućene da budu naslednice prvih podnosilaca predstavke; osim toga, u slučaju smrti prvog podnosioca predstavke, ili u slučaju rastave, drugi podnosilac predstavke bi mogla biti lišena svih prava na decu, na njihovu kao i na njenu štetu; prilikom administrativnih postupaka gde se zahtevaju francusko državljanstvo ili filijacijska veza (upis dece u socijalno osiguranje, u školske ili rekreativne centre ili zahtevi za finansijsku pomoć kod fonda za porodične dodatke), oni moraju da pruže na uvid američka matična dokumenta uz sudski overen prevod da bi dokazali filijacijsku vezu i zavise od dobre volje sagovornika. Podnosioci predstavke ističu u vezi s tim da se, pred Kasacionim sudom, opšti pravozastupnik izjasnio u korist priznavanja filijacijske veze koja ih povezuje upravo u ime višeg interesa deteta, i da je i sam apelacioni sud u Parizu uočio da njihova situacija proizvodi konkretne teškoće za porodicu Mennesson. Oni se takođe pozivaju na izveštaj Državnog saveta i 2009. o reviziji zakona o bioetici, gde se ističe da je «činjenično, život porodica komplikovaniji u odsustvu unosa matičnih podataka, zbog formalnosti koje se moraju obaviti prilikom nekih događaja u životu». Oni dodaju i da je, u već navođenoj presudi Wagner (§ 132), Sud upravo priznao da u takvim situacijama postoji propust u uzimanju u obzir «socijalne realnosti» i da se detetu ne pruža pravna zaštita koja omogućava njegovo potpuno integrisanje u [u konkretnom slučaju] njegovu usvojiteljsku porodicu». Oni osim toga postavljaju i pitanje o smislu odbijanja unošenja podataka iz matičnih dokumenata izdatih u inostranstvu, ako, kako tvrdi Vlada, takvi dokumenti imaju puno dejstvo u Francuskoj i ako je stoga njihov unos puka formalnost.
Podnosioci predstavke takođe ističu da zaključak o nekršenju člana 8 do kog je Sud došao u slučajevima , B. et C. c. Irlande [GC] (br. 25579/05, CEDH 2010) i S.H. et autres c. Autriche [GC] (br. 57813/00, CEDH 2011), u vezi s pristupom pobačaju odnosno medicinski potpomognutoj oplodnji, počiva upravo na konstataciji da to što domaće pravo zabranjuje takvu praksu ne sprečava pojedince da odlaze u inostranstvo da bi takvu praksu koristili i da, u slučaju S.H., očinska i materinska filijacija tada budu «regulisane preciznim odredbama građanskog zakonika [kojima se poštuje] želja roditelja».
U svojim odgovorima na dodatna pitanja predsednika odeljenja gornji stav 5), podnosioci predstavke ističu da je prema članu 311-14 građanskog zakonika filijacija regulisana ličnim zakonom majke (zapravo, zakonom države porekla majke, prim. prev.) na dan rođenja deteta (a, ako majka nije poznata, ličnim zakonom deteta), odnosno, prema sudskoj praksi Kasacionog suda (Građ. 1, 11. jun 1996), zakonom koji je naveden u rodnom listu. A iz rešenja koje je 14. jula 2000. doneo Vrhovni sud Kalifornije proističe da su prvi podnosioci predstavke zvanični roditelji trećeg i četvrtog podnosioca. Francuski državni organi i sudovi su navodno ipak odbili da to konstatuju, što ima za posledicu da, s obzirom da majka nije priznata u smislu francuskog prava, filijacija ne može da bude regulisana pravom njene države porekla. Ona bi dakle mogla biti regulisana ličnim zakonom trećeg i četvrtog podnosioca predstavke, odnosno američkim zakonom. Budući da filijacijska veza između njih i prvih podnosilaca predstavke ne može da bude ustanovljena u francuskom pravu, i da su presudama Kasacionog suda od 13. septembra 2013. poništena priznavanja očinstva bioloških očeva dece potekle iz surogacijske trudnoće praktikovane u inostranstvu (...), treći i četvrti podnosilac predstavke ne mogu dobiti francusko državljanstvo primenom člana 18 građanskog zakonika («francuski državljanin je dete čiji je najmanje jedan roditelj francuski državljanin») čak iako je prvi podnosilac predstavke njihov biološki otac. Podnosioci predstavke dodaju da, bez obzira na cirkularni dopis od 25. januara 2013. treći i četvrti podnosilac predstavke ne mogu da dobiju uverenje o državljanstvu. Po njima, naime, činjenicom presude koju je Kasacioni sud izrekao u njihovom slučaju i sudske prakse od 13. septembra 2013, kojima se kao «nezakonit» kvalifikuje proces koji je omogućio izdavanje rodnog lista detetu rođenom u inostranstvu putem sporazuma o surogacijskoj trudnoći, američki rodni listovi ovih potonjih nisu verodostojni u smislu člana 47 građanskog zakonika, tako da je ta odredba nedelotvorna. Oni dodaju i da je smisao pomenutog cirkularnog dopisa da se ne postavljaju prepreke izdavanju uverenja o državljanstvu na osnovu samo sumnje na surogacijsku trudnoću; taj dopis bi navodno bio bez dejstva na situacije kakva je njihova, gde su sudovi eksplicitno utvrdili da je postojala surogacijska trudnoća. U potvrdu te teze oni navode da nisu dobili odgovor na svoj zahtev za izdavanje uverenja o francuskom državljanstvu trećeg i četvrtog podnosioca predstavke, podnet 16. aprila 2013. u pisarnici osnovnog suda u mestu Charenton Le Pont. Oni daju na uvid potvrde o prijemu zahteva koje je 31. oktobra 2012. i 13. marta 2014. potpisao sekretar suda koji je naznačio da je rešavanje po tom zahtevu «još u toku u [njegovim] službama, u očekivanju odgovora na zahtev za autentifikaciju dostavljen konzulatu u Los Anđelesu, Kalifornija». Oni dodaju i da upravo zbog sudske prakse Kasacionog suda od 13. septembra 2013, prvi podnosilac predstavke ne može da prizna trećeg i četvrtog podnosioca predstavke iako je on njihov biološki otac.

ii. Vlada

Vlada izlaže da odsustvo unošenja podataka iz inostranih dokumenata o ličnom stanju kao što su rodni listovi trećeg i četvrtog podnosioca predstavke ne sprečava da ti dokumenti proizvode sva svoja dejstva na nacionalnoj teritoriji. Tako se, pre svega, uverenja o francuskom državljanstvu izdaju na osnovu takvih akata čim se utvrdi da je jedan od roditelja francuski državljanin (Vlada pruža na uvid kopiju cirkularnog dopisa Čuvara pečata, ministra pravde, od 25. januara 2013, i primećuje da podnosioci predstavke nisu preduzeli ništa u cilju sticanja francuskog državljanstva trećeg i četvrtog podnosioca predstavke) i da maloletna lica ne mogu biti predmet mere prinudnog napuštanja nacionalne teritorije; drugo, prvi i drugi podnosilac predstavke vrše u potpunosti roditeljski autoritet nad trećim i četvrtim podnosiocem predstavke na osnovu akata o američkom ličnom stanju ovih potonjih; treće, ako bi i došlo do razvoda, sudija u porodičnim stvarima bi utvrdio mesto boravišta i prava na posete roditelja koji su kao takvi naznačeni u inostranom aktu o ličnom stanju; četvrto, s obzirom da se dokaz o svojstvu naslednika može obezbediti svim sredstvima, treći i četvrti podnosilac predstavke bili bi u stanju da nasleđuju prve podnosioce predstavke na osnovu svojih američkih akata o ličnom stanju, u uslovima opšteg prava. Vlada osim toga primećuje da su podnosioci predstavke prevazišli probleme koje navode samim tim što ne tvrde da nisu mogli da upišu trećeg i četvrtog podnosioca predstavke u socijalno osiguranje ili u školu, niti da ne uživaju socijalnu pomoć kojom upravlja fond porodičnih dodataka, i što, uopšte, ne tvrde da se suočavaju s «brojnim i svakodnevnim teškoćama» zbog odbijanja unosa podataka u matične knjige. Vlada stoga postavlja pitanje o stvarnom dometu mešanja u porodični život podnosioca predstavke, budući da se to mešanje svodi na nemogućnost za njih da im se izdaju francuski akti o ličnom stanju.
Vlada insistira na činjenici da je, u želji da onemogući svaki vid transakcija ljudskim telom, da garantuje poštovanje načela neraspoloživosti ljudskog tela i stanja lica i da zaštiti viši interes deteta, zakonodavac, koji izražava opštu volju francuskog naroda, odlučio da ne dozvoli surogacijsku trudnoću. Domaći sudija je iz toga propisno izvukao konsekvence odbijajući unos u matične knjige akte o ličnom stanju lica rođenih putem surogacijske trudnoće praktikovane u inostranstvu: dozvoliti to značilo bi prećutno prihvatiti da domaće pravo bude svesno i nekažnjeno zaobiđeno i dovelo bi u pitanje koherentnost izreke o zabrani. Vlada dodaje, kad je konkretno reč o odsustvu unosa podataka o očinskoj filijaciji, da ono proističe iz činjenice da je projekat podnosilaca predstavke bio projekat jednog para i da «ne bi trebalo» razdvajati pojedinačne situacije članova tog para. Ona smatra osim toga da se, s obzirom na raznovrsnost osnova i načina ustanovljavanja filijacijskih veza koje predviđa francusko pravo, privilegovanje jednog čisto biološkog kriterijuma «čini veoma spornim». Najzad, Vlada smatra da se «u pogledu interesa deteta, čini da je bolje da oba roditelja budu postavljena na isti nivo pravnog regulisanja postojećih veza između njih i njihove dece».
Vlada još dodaje i da, s obzirom da je surogacijska trudnoća jedno moralno i etičko pitanje, a u odsustvu konsenzusa o tom pitanju između država potpisnica, treba priznati tim državama jedan širok prostor za procenu u toj oblasti, kao i u načinu na koji one efekte filijacijske veze koja je u tom kontekstu ustanovljena u inostranstvu. Po mišljenju Vlade, s obzirom na taj širok prostor za procenu i na činjenicu da se porodični život podnosilaca predstavke odvija normalno na osnovu američkog ličnog stanja dece i da je njihov viši interes očuvan, mešanje u uživanje prava garantovana članom 8 Konvencije je «krajnje srazmerno» ciljevima kojima se teži, tako da nije bilo kršenja te odredbe.
U svojim odgovorima na dodatna pitanja predsednika odeljenja (gornji stav 5), Vlada ističe da je, prema članu 311-14 građanskog zakonika, zakon koji primenljiv na ustanovljenje filijacijske veze trećeg i četvrtog podnosioca predstavke, zakon države porekla njihove majke, odnosno, prema sudskoj praksi Kasacionog suda (Civ. 1^ère 11 juin 1996, Bull. civ. n^o244), žene koja ih je donela na svet; reč je dakle o zakonu države porekla surogat-majke, odnosno u konkretnom slučaju, američki zakon; a u smislu tog zakona, prvi podnosioci predstavke su roditelji trećeg i četvrtog podnosioca predstavke, s tim da je drugi podnosilac predstavke njihova «zakonita majka». Vlada još dodaje da, samim tim što odgovaraju zahtevima iz člana 47 građanskog zakonika i nezavisno od njihovog unosa u francuske matične knjige, inostrani rodni listovi proizvode svoja dejstva na francuskoj teritoriji, konkretno kad je reč o dokazivanju filijacijske veze naznačene u njima. Vlada precizira da je član 47 primenljiv u konkretnom slučaju iako je unos podataka iz rodnih listova trećeg i četvrtog podnosioca predstavke poništen presudom Kasacionog suda od 6. aprila 2011. i iako iz sudske prakse tog suda proističe da su sporazumi o surogacijskoj trudnoći ništavni i to ništavošću po osnovu javnog poretka i ne mogu da proizvode dejstva u francuskom pravu u pogledu filijacijske veze. Shodno tome, član 18 građanskog zakonika – po kome je francuski državljanin dete čiji je najmanje jedan roditelj francuski državljanin – primenjuje se čim se podnese dokaz postojanja legalno ustanovljene filijacijske veze prilaganjem inostranog matičnog dokumenta čija se dokazna snaga ne bi mogla osporavati. Najzad, Vlada ističe da prvi podnosilac predstavke ne bi mogao da prizna u Francuskoj trećeg i četvrtog podnosioca predstavke, s obzirom da je Kasacioni sud presudio 13. septembra 2013. da priznavanje očinstva od strane nameravanog oca nad detetom rođenim posredstvom sporazuma o surogacijskoj trudnoći mora biti poništeno zbog zloupotrebe zakona koju je počinilac izvršio pribegavajući tom postupku.

iii. Sud

α. Opšta razmatranja

Sud ističe da Vlada tvrdi da, u oblasti ovog spora, države ugovornice raspolažu širokim prostorom za procenu da bi odlučivale šta je «nužno», «u demokratskom društvu». On takođe ističe da podnosioci predstavke to prihvataju, ali da smatraju da u konkretnom slučaju da se širina tog prostora mora relativizovati.
Sud analizira to pitanje na isti način kao i podnosioci predstavke.
Sud podseća da širina prostora za procenu koji je na raspolaganju državama varira prema okolnostima, oblastima i kontekstu i da prisustvo odnosno odsustvo jednog zajedničkog sadržaoca u pravnim sistemima država ugovornica može u tom pogledu predstavljati relevantan faktor (videti, na primer, već navođene presude Wagner et J.M.W.L. i NegrepontisGiannisis, § 128 odnosno § 69). Tako, s jedne strane, kad nema konsenzusa među državama članicama Saveta Evrope, bilo o relativnom značaju određenog interesa ili o najboljim sredstvima njegove zaštite, posebno kad slučaj postavlja delikatna moralna ili etička pitanja, prostor za procenu je širok. S druge strane, kad je u pitanju neki posebno važan aspekt postojanja ili identiteta nekog lica, prostor ostavljen državi je obično sužen (videti posebno već navođeni slučaj H., § 94).
Sud primećuje u konkretnom slučaju da u Evropi nema konsenzusa ni o zakonitosti surogacijske trudnoće ni o pravnom priznavanju filijacijske veze između nameravanih roditelja i na taj način legalno začete dece u inostranstvu. Naime, iz istraživanja uporednog prava koje je Sud obavio proističe da je surogacijska trudnoća izričito zabranjena ne samo u Francuskoj već i u još četrnaest od trideset pet proučavanih država članica Saveta Evrope ; u deset je surogacijska trudnoća ili zabranjena na osnovu opštih odredaba ili nije tolerisana, ili je pak pitanje njene zakonitosti neizvesno; s druge strane ona je izričito dozvoljena u sedam, a čini se da se toleriše u četiri države. U trinaest od tih trideset pet država moguće je dobiti pravno priznanje filijacijske veze između nameravanih roditelja i dece potekle iz surogacijske trudnoće koja se legalno praktikuje u inostranstvu. To se jednako čini mogućim u još jedanaest od tih država (od kojih u jednoj ta mogućnost možda važi samo za očinski filijaciju kad je nameravani otac i biološki otac), ali je isključeno u ostalih jedanaest (osim možda mogućnosti u jednoj od njih da se dobije priznanje očinske filijacijske veze kad je nameravani otac i biološki otac) (...).
To odsustvo konsenzusa odražava činjenicu da pribegavanje surogacijskoj trudnoći pokreće osetljiva etička pitanja. Sud osim toga ističe da državama mora u načelu da se obezbedi širok prostor za procenu, kad je reč samo o tome da se dozvoli ili ne taj način prokreacije, ali isto tako da se prizna filijacijska veza između dece legalno začete surogacijskom trudnoćom u inostranstvu i nameravanih roditelja.
Međutim takođe treba uzimati u obzir okolnost da je u igri jedan suštinski aspekt identiteta pojedinaca, čim se dirne u filijaciju. Stoga je potrebno ublažiti prostor za procenu kojim je raspolagala tužena država u konkretnom slučaju.
Osim toga, izbori koje je država napravila, čak i u okvirima tog prostora, ne izmiču kontroli Suda. Na njemu je da pažljivo razmotri argumente o kojima je vođeno računa da bi se došlo rešenja kakvo je doneto i da istraži da li je postignuta pravedna ravnoteža između interesa države i interesa lica koja to rešenje neposredno pogađa (videti, mutatis mutandis, već navođeni slučaj H. et autres, § 97). U tom okviru Sud mora imati u vidu suštinsko načelo po kom, kad god je reč o situaciji nekog deteta, njegov viši interes mora biti prioritetan (videti, među mnogim drugim, već navođene slučajeve Wagner et J.M.W.L., §§ 133-134, i E.B. c. France [GC], n^o 43546/02, §§ 76 i 95, 22. januar 2008).
U konkretnom slučaju, Kasacioni sud je presudio da francuski međunarodni javni poredak predstavlja prepreku za unos u francuske matične knjige podatke jednog rodnog lista izdatog na osnovu jedne inostrane presude koja sadrži odredbe koje su u suprotnosti sa suštinskim načelima francuskog prava. Taj sud je zatim istakao da su u francuskom pravu sporazumi o surogacijskoj trudnoći ništavni i to po osnovu javnog poretka, i da je suprotno «suštinskom načelu francuskog prava» neraspoloživosti stanja lica da se tim sporazumima omogućava dejstvo u pogledu filijacije. Taj sud je iz toga zaključio da je, time što omogućava dejstvo jednom sporazumu o surogacijskoj trudnoći, presuda koju je u slučaju podnosilaca predstavke izrekao Vrhovni sud Kalifornije u suprotnosti sa francuskom koncepcijom međunarodnog javnog poretka, i da, time što su izdati primenom te presude, američki rodni listovi trećeg i četvrtog podnosioca predstavke nisu mogli biti uneti u francuske matične knjige (gornji stav 27).
Nemogućnost za podnosioce predstavke da im se u francuskom pravu prizna filijacijska veza između prvih i trećeg i četvrtog među njima, prema mišljenju Kasacionog suda, jeste dakle posledica etičkog izbora francuskog zakonodavca da zabrani surogacijsku trudnoću. Vlada u tom pogledu ističe da je domaći sudija propisno izvukao konsekvence iz tog izbora tako što je odbio unos podataka iz inostranih matičnih dokumenata dece potekle iz surogacijske trudnoće praktikovane izvan Francuske. Po mišljenju Vlade, dozvoliti to značilo bi prećutno prihvatiti da se zaobilazi domaće pravo i dovođenje u pitanje koherentnost izreke zabrane.
Sud konstatuje da se takav pristup ostvaruje pribegavanjem izuzimanju međunarodnog javnog poretka, svojstvenom međunarodnom privatnom pravu. Sud nema nameru takav pristup dovodi u pitanje kao takav. Međutim potrebno mu je da proveri da li je, primenjujući taj mehanizam u konkretnom slučaju, domaći sudija propisno uzeo u obzir neophodnost obezbeđivanja ravnoteže između interesa kolektiviteta da se njegovi članovi povinuju izborima koji su demokratski izvršeni unutar njega i interesa podnosilaca predstavke – među kojima i viši interes dece – da u potpunosti uživaju svoja prava na poštovanje njihovog privatnog i porodičnog života.
U tom pogledu Sud ističe da je Kasacioni sud ocenio da nemogućnost unosa podataka iz američkih rodnih listova trećeg i četvrtog podnosioca predstavke u francuske matične knjige ne ugrožava ni njihovo pravo na privatni i porodični život, niti njihov viši interes dece, s obzirom da ih to ne lišava materinske i očinske filijacije koje im kalifornijsko pravo priznaje i da ih ne sprečava da u Francuskoj žive s prvim podnosiocima predstavke (gornji stav 27).
Sud smatra da u konkretnom slučaju treba razlikovati pravo podnosilaca predstavke na poštovanje njihovog porodičnog života, s jedne strane, i pravo trećeg i četvrtog podnosioca predstavke na poštovanje njihovog privatnog života, s druge strane.

β. O pravu podnosilaca predstavke na poštovanje njihovog porodičnog života

U vezi s prvom tačkom, Sud smatra da odsustvo priznavanja u francuskom pravu filijacijske veze između prvih i trećeg i četvrtog podnosioca predstavke nužno ugrožava njihov porodični život. Sud ističe u tom smislu da je, kako to ističu podnosioci predstavke, apelacioni sud u Parizu priznao u konkretnom slučaju da tako stvorena situacija proizvodi «konkretne teškoće» (gornji stav 24). Sud osim toga ističe da je Državni savet u svom izveštaju iz 2009. o reviziji zakona o bioetici istakao da je, «činjenično, život tih porodica komplikovaniji u odsustvu unosa podataka u francuske matične knjige, zbog formalnosti koje se moraju obavljati prilikom nekih događaja u životu» (...).
Tako, nemajući francuska matična dokumenta ili francuske porodične knjižice, podnosioci predstavke su prinuđeni da pružaju na uvid američka matična dokumenta – neupisana u francuske matične knjige – uz overeni prevod, svaki put kad pristup nekom pravu ili nekoj usluzi zahteva dokaz o filijacijskoj vezi, i verovatno se ponekad suočavaju sa sumnjičenjima, ili bar s nerazumevanjem kod lica kojima se obraćaju. Oni u tom pogledu spominju teškoće kad je trebalo trećeg i četvrtog podnosioca predstavke upisati u socijalno osiguranje, u školsku kuhinju ili u neki rekreacioni centar i da podnesu zahtev za finansijsku pomoć fondu za porodične dodatke.
Osim toga, činjenica da u francuskom pravu, ni jedno od dvoje dece nema filijacijsku vezu ni sa prvim ni sa drugim podnosiocem predstavke, ima za posledicu, bar za sada, da ni jednoj od njih nije priznato francusko državljanstvo. Ta okolnost je takva da komplikuje putovanja porodice i da izaziva zabrinutost – makar ona bila i neosnovana, kako to tvrdi Vlada – u vezi s pravom na boravak u Francuskoj trećeg i četvrtog podnosioca predstavke kad budu stekle punoletstvo i, dakle, u vezi sa stabilnošću porodične ćelije. Vlada tvrdi da s obzirom na cirkularni dopis Čuvara pečata, ministra pravde od 25. januara 2013 (...), treći i četvrti podnosilac predstavke mogu da dobiju uverenje o francuskom državljanstvu na osnovu člana 18 građanskog zakonika po kom je «francuski državljanin dete čiji je najmanje jedan roditelj francuski državljanin», dajući na uvid svoje američke rodne listove.
Sud međutim primećuje da u vezi s tom mogućnošću još ostaju neka otvorena pitanja. Pre svega, Sud primećuje da se prema navedenom tekstu francusko državljanstvo daje na osnovu državljanstva jednog ili drugog roditelja. A pri tom konstatuje da je pravno određenje roditelja upravo srž predstavke koja mu je podneta. Tako, kad se čitaju primedbe podnosilaca predstavke i odgovori Vlade, proizlazi da pravila međunarodnog privatnog prava u konkretnom slučaju čine pribegavanje članu 18 građanskog zakonika, u cilju sticanja francuskog državljanstva trećeg i četvrtog podnosioca predstavke, posebno složenim, čak neizvesnim. Drugo, Sud ističe da Vlada izvlači argument iz člana 47 građanskog zakonika. Tim tekstom je precizirano da su matična dokumenta izdata u inostranstvu i sastavljena u formi koja se koristi u datoj zemlji verodostojna «osim ako se drugim aktima ili ispravama, podacima dobijenim spolja ili elementima izvučenim iz samog akta utvrdi da je taj akt neregularan, krivotvoren, ili da činjenice koje su u njemu navedene ne odgovaraju stvarnosti». Postavlja se, dakle, pitanje da li je utvrđen takav slučaj isključivanja kad je, kao u konkretnom slučaju, konstatovano da su predmetna deca potekla iz jedne surogacijske trudnoće praktikovane u inostranstvu, što Kasacioni sud analizira kao zloupotrebu zakona. A, iako ju je Predsednik pozvao da odgovori na to pitanje i da precizira da li postoji rizik da jedno na takav način izdato uverenje o državljanstvu bude potom osporeno i poništeno ili povučeno, Vlada nije dala nikakvu naznaku u tom smislu. Uostalom, zahtev koji je u tom cilju prvi podnosilac predstavke predao 16. aprila 2013. pisarnici osnovnog suda bio je bez odgovora jedanaest meseci kasnije: šef pisarnice je naznačio 31. oktobra 2013, a zatim 13. marta 2014, da je postupak po tom zahtevu «u toku», «u očekivanju odgovora na zahtev za autentifikaciju podnet konzulatu u Los Anđelesu» (gornji stav 28).
Uz to se pridružuje i opravdana zabrinutost za porodični život između drugog podnosioca predstavke i trećeg i četvrtog podnosioca predstavke u slučaju smrti prvog podnosioca predstavke ili rastave tog para.
Međutim, koliki god bio značaj potencijalnih rizika koji prete porodičnom životu podnosilaca predstavke, Sud smatra da se treba odrediti u pogledu konkretnih prepreka koje su ovi morali da efektivno prebrode zbog odsustva priznanja u francuskom pravu filijacijske veze između prvih i trećeg i četvrtog podnosioca predstavke (videti, mutatis mutandis, već navođeni slučaj X, Y et Z, § 48). A Sud ističe da podnosioci predstavke ne tvrde da su teškoće koje spominju bile nepremostive i ne pokazuju da ih nemogućnost da u francuskom pravu dobiju priznavanje filijacijske veze sprečava da u Francuskoj uživaju svoja prava na porodični život. S tim u vezi Sud konstatuje da su sve četvoro mogli da se nastane u Francuskoj ubrzo po rođenju trećeg i četvrtog podnosioca predstavke, da su u prilici da tu Žive zajedno u uslovima koji su globalno uporedivi sa uslovima u kojima žive i druge porodice i da to ne navodi na pomisao da postoji rizik da državni organi odluče da ih razdvoje zbog njihove situacije u francuskom pravu (videti, mutatis mutandis, Chavdarov c. Bulgarie, n^o 3465/03, § 49-50 et 56, 21. decembar 2010).
Sud osim toga primećuje da je Kasacioni sud istakao, odbacujući pravna sredstva koja su podnosioci predstavke iznosili na planu Konvencije, da poništenje unosa u francuske matične knjige podataka iz rodnih listova trećeg i četvrtog podnosioca predstavke ne sprečava ove potonje da s prvim podnosiocima predstavke žive u Francuskoj (gornji stav 27). Sud iz toga zaključuje da u konkretnom slučaju, u skladu s onim što je ocenio kao značajno u slučaju Wagner et J.M.W.L.(već navođena presuda, § 135), francuske sudije nisu propustile da se posvete konkretnom razmatranju situacije, s obzirom da su, takvim rešenjem, ocenile, implicitno ali nužno, da praktične teškoće sa kojima bi podnosioci predstavke mogli da se suoče u svom porodičnom životu zbog odsustva priznanja u francuskom pravu veze koja je ustanovljena u inostranstvu između njih ne bi prevazilazile granice koje nameće poštovanje člana 8 Konvencije.
Tako, s obzirom, s jedne strane, na konkretne efekte, po njihov porodični život, odsustva priznanja u francuskom pravu filijacijske veze između prvih podnosilaca predstavke i trećeg i četvrtog podnosioca predstavke, a s druge strane s obzirom na prostor za procenu kojim raspolaže tužena država, Sud smatra da situacija kojoj vodi zaključak Kasacionog suda obezbeđuje u konkretnom slučaju pravednu ravnotežu između interesa podnosilaca predstavke i interesa države, kad je reč o poštovanju njihovog prava na porodični život.
Ostaje da se utvrdi da li je tako i s pravom trećeg i četvrtog podnosioca predstavke na njihov privatni život.

γ. O pravu trećeg i četvrtog podnosioca predstavke na poštovanje njihovog privatnog života

Kao što je Sud već podsećao, poštovanje privatnog života nalaže da svako može da ustanovi pojedinosti svog identiteta ljudskog bića, što uključuje i njegovu filijacijsku vezu (...) ; jedan suštinski aspekt identiteta pojedinaca je u igri čim se postavi pitanje filijacijske veze (gornji stav 80). A prema važećem pozitivnom pravu, treći i četvrti podnosilac predstavke nalaze se u tom pogledu u situaciji pravne neizvesnosti. Ako je tačno da francuski sudija prihvata filijacijsku vezu s prvim podnosiocima predstavke budući da je nju ustanovilo kalifornijsko pravo, odbijanje da se obezbedi bilo kakvo dejstvo američkoj presudi i da se u francuske matične knjige unesu podaci o ličnom stanju koje proizlazi te presude, pokazuje istovremeno i da tu vezu ne priznaje francuski pravni poredak. Drugim rečima, Francuska, iako zna da su ta deca drugde identifikovana kao deca prvih podnosilaca predstavke, poriče im to svojstvo u svom pravnom poretku. Sud smatra da takva protivrečnost ugrožava njihov identitet u francuskom društvu.
Osim toga, iako se članom 8 Konvencije ne garantuje pravo na sticanje državljanstva, ipak je državljanstvo jedan od elemenata identiteta lica (Genovese c. Malte, br. 53124/09, § 33, 11. oktobar 2011). A, kao što je to Sud prethodno istakao, iako je njihov biološki otac francuski državljanin, treći i četvrti podnosilac predstavke su suočene s uznemirujućom neizvesnošću u pogledu mogućnosti sticanja francuskog državljanstva primenom člana 18 građanskog zakonika (...). Takva neodređenost mogla bi da se negativno odrazi na određivanje njihovog identiteta.
Sud osim toga konstatuje da činjenica da treći i četvrti podnosilac predstavke nisu identifikovani u francuskom pravu kao deca prvih podnosilaca predstavke ima posledice po njihovo pravo na nasleđivanje ovih. Sud ističe da Vlada negira da je tako. On ipak podseća da je Državni savet istakao da u odsustvu priznanja u Francuskoj filijacijske veze ustanovljene u inostranstvu u odnosu na nameravanu majku, dete rođeno u inostranstvu putem surogacijske trudnoće može od nje da nasleđuje samo ako ga ona testamentalno proglasi za naslednika, s tim što se tada nasledna prava izračunavaju kao da je to dete treće lice (...), odnosno manje povoljno. Ista situacija je i u kontekstu nasleđivanja nameravanog oca, makar on bio, kao u konkretnom slučaju, i biološki otac. I tu je dakle reč o jednom elementu vezanom za filijacijski identitet koga su lišena deca rođena putem surogacijske trudnoće praktikovane u inostranstvu.
Zamislivo je da Francuska može da želi da obeshrabri svoje državljane da u inostranstvu pribegavaju nekoj metodi prokreacije koju ona zabranjuje na svojoj teritoriji (gornji stav 62). Iz prethodnog ipak proističe da se dejstva nepriznavanja u francuskom pravu filijacijske veze između dece začete na taj način i nameravanih roditelja ne ograničavaju samo na situaciju ovih potonjih, koji su jedini koji su izabrali modalitete prokreacije kojom ih terete francuski organi vlasti: ta dejstva se odnose i na samu decu, čije je pravo na poštovanje privatnog života, a koje podrazumeva i da svako može da ustanovi suštinu svog identiteta, značajno ugroženo. Postavlja se, dakle, ozbiljno pitanje kompatibilnosti takve situacije s višim interesom dece, čijim se poštovanjem mora rukovoditi svaka odluka u vezi s njima.
Ta analiza dobija jedan poseban aspekt kad je, kao u konkretnom slučaju, jedan od nameravanih roditelja istovremeno i biološki roditelj deteta. Ako se ima u vidu značaj biološke filijacije kao elementa identiteta svakog lica (videti, na primer, već navođenu presudu Jäggi, § 37), ne može se tvrditi da je u skladu s interesom nekog deteta da bude lišeno jedne pravne veze takve prirode, iako je biološka stvarnost te veze utvrđena i iako i dete i predmetni roditelj zahtevaju njegovo puno priznavanje. A, ne samo da veza između trećeg i četvrtog podnosioca predstavke i njihovog biološkog oca nije prihvaćena prilikom podnošenja zahteva za unos u francuske matične knjige podataka iz njihovih rodnih listova, već bi se potvrđivanje te veze putem priznavanja očinstva ili usvajanjem ili dejstvom posedovanja stanja sukobilo s prohibitivnom sudskom praksom koju je Kasacioni sud ustanovio u vezi s tim pitanjima (...). Sud smatra, imajući u vidu posledice te ozbiljne restrikcije po identitet i poštovanje privatnog života trećeg i četvrtog podnosioca predstavke da je tužena država, postavljajući tako prepreku kako priznavanju tako i ustanovljenju u domaćem pravu njihove filijacijske veze s biološkim ocem, otišla dalje nego što joj to dozvoljava njen prostor za procenu.
S obzirom takođe na težinu koja se mora priznati interesu deteta prilikom uravnotežavanja prisutnih interesa, Sud zaključuje da je pravo trećeg i četvrtog podnosioca predstavke na poštovanje njihovog privatnog života bilo ignorisano.

3. Opšti zaključak

Nije bilo kršenja člana 8 Konvencije kad je reč o pravu podnosilaca predstavke na porodični život. S druge strane ta odredba je prekršena kad je reč o pravu trećeg i četvrtog podnosioca predstavke na poštovanje privatnog života.

(...)

IZ TIH RAZLOGA, SUD JEDNOGLASNO

(...)

Izriče da nije prekršen član 8 Konvencije kad je reč o pravu podnosilaca predstavke na poštovanje njihovog porodičnog života;
Izriče da je prekršen član 8 Konvencije kad je reč o pravu trećeg i četvrtog podnosioca predstavke na poštovanje njihovog privatnog života;

(...)

Sačinjeno na francuskom jeziku, a zatim saopšteno u pismenom obliku 26. juna 2014, primenom 77 §§ 2 i 3 Pravilnika Suda.

Claudia Westerdiek Mark Villiger

Sekretar odeljenja Predsednik

_____________________

Ovaj prevod je nastao uz podršku Fiducijarnog fonda za ljudska prava Saveta Evrope (www.coe.int/humanrightstrustfund ).

Prevod presude preuzet sa https://hudoc.echr.coe.int/

FIFTH SECTION

CASE OF MENNESSON v. FRANCE

(Application no. 65192/11)

JUDGMENT

[Extracts]

STRASBOURG

26 June 2014

FINAL

26/09/2014

This judgment has become final under Article 44 § 2 of the Convention.

In the case of Mennesson v. France, The European Court of Human Rights (Fifth Section), sitting as a Chamber composed of:

Mark Villiger, President,
Angelika Nußberger,
Boštjan M. Zupančič,
Ganna Yudkivska,
Vincent A. De Gaetano,
André Potocki,
Aleš Pejchal, judges,
and Claudia Westerdiek, Section Registrar,

Having deliberated in private on 10 June 2014,

Delivers the following judgment, which was adopted on that date:

PROCEDURE

1. The case originated in an application (no. 65192/11) against the French Republic lodged with the Court under Article 34 of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (“the Convention”) by two French nationals, Mr Dominique Mennesson (“the first applicant”) and Ms Sylvie Mennesson (“the second applicant”), and two nationals of the United States of America, Ms Valentina Mennesson and Ms Fiorella Mennesson (“the third and fourth applicants”), on 6 October 2011.

2. The applicants were represented before the Court by Mr P. Spinosi, of the Conseil d’État and Court of Cassation Bar. The French Government (“the Government”) were represented by their Agent, Ms E. Belliard, Director of Legal Affairs at the Ministry of Foreign Affairs.

3. On 12 February 2012 notice of the application was given to the Government and the President of the Section decided that the proceedings in the present case should be conducted simultaneously with those in the case of Labassee v. France (no. 65941/11).

4. The applicants and the Government each filed observations on the admissibility and merits of the case.

5. On 10 October 2013 the President of the Section decided, under Rule 54 § 2 (a) of the Rules of Court, to put additional questions to the applicants and the Government, who replied on 19 and 21 November 2013 respectively.

THE FACTS

I. THE CIRCUMSTANCES OF THE CASE

6. The first and second applicants were born in 1965 and 1955 respectively. The third and fourth applicants were born in 2000. They all live in Maisons-Alfort.

A. Birth of the third and fourth applicants

7. The first and second applicants are husband and wife. They were unable to have a child of their own because the second applicant is infertile.

8. After a number of unsuccessful attempts to conceive a child using in vitro fertilisation (IVF) with their own gametes, the first and second applicants decided to undergo IVF using the gametes of the first applicant and an egg from a donor with a view to implanting the fertilised embryos in the uterus of another woman. Accordingly, they went to California, where the process is legal, and entered into a gestational surrogacy agreement.

The applicants specified that, in accordance with Californian law, the “surrogate mother” was not remunerated but merely received expenses. They added that she and her husband were both high earners and therefore had a much higher income than the applicants and that it had been an act of solidarity on her part.

9. On 1 March 2000 the surrogate mother was found to be carrying twins and, in a judgment of 14 July 2000, the Supreme Court of California, to which the first and second applicants and the surrogate mother and her husband had applied, ruled that the first applicant would be the “genetic father” and the second applicant the “legal mother” of any child to whom the surrogate mother gave birth within the following four months. The judgment specified the particulars that were to be entered in the birth certificate and stated that the first and second applicants should be recorded as the father and mother.

10. Twins – the third and fourth applicants – were born on 25 October 2000 and their birth certificates were drawn up in accordance with the terms stated above.

B. Refusal by the French consulate to register the particulars of the birth certificates

11. In early November 2000 the first applicant went to the French consulate in Los Angeles to have the particulars of the birth certificates entered in the French register of births, marriages and deaths and the children’s names entered on his passport so that he could return to France with them.

12. The applicants stated that many French couples in their situation had previously succeeded in carrying out that procedure. The consulate rejected the first applicant’s request, however, on the grounds that he could not establish that the second applicant had given birth and, suspecting a surrogacy arrangement, sent the file to the Nantes public prosecutor’s office.

C. Investigation in respect of the first and second applicants

13. As the US Federal Administration had issued US passports for the twins on which the first and second applicants were named as their parents, the four applicants were able to return to France in November 2000.

14. In December 2000 a preliminary investigation was carried out at the request of the public prosecutor’s office.

15. In May 2001 an investigation was commenced against a person or persons unknown for acting as intermediary in a surrogacy arrangement and in respect of the first and second applicants for false representation infringing the civil status of children.

16. On 30 September 2004, in accordance with the submissions of the Créteil public prosecutor, the investigating judge gave a ruling of no case to answer on the ground that the acts had been committed on US territory, where they were not classified as an offence, and therefore did not constitute a punishable offence in France.

D. Proceedings in the civil courts

17. In the meantime, on 25 November 2002, on the instructions of the public prosecutor’s office, the particulars of the birth certificates of the third and fourth applicants had been recorded in the central register of births, marriages and deaths in Nantes by the French consulate in Los Angeles.

18. However, on 16 May 2003 the Créteil public prosecutor instituted proceedings against the first and second applicants in the Créteil tribunal de grande instance to have the entries annulled and the judgment recorded in the margin of the entries thus invalidated. He observed that an agreement whereby a woman undertook to conceive and bear a child and relinquish it at birth was null and void in accordance with the public-policy principle that the human body and civil status are inalienable. He concluded that, as the judgment of the Supreme Court of California of 14 July 2000 was contrary to the French concept of international public policy and of French public policy, it could not be executed in France and that the validity of civil-status certificates drawn up on the basis of that judgment could not be recognised in France.

1. Judgment of the Créteil tribunal de grande instance of 13 December 2005, judgment of the Paris Court of Appeal of 25 October 2007 and judgment of the Court of Cassation of 17 December 2008

19. By a judgment of 13 December 2005, the Créteil tribunal de grande instance declared the action inadmissible. It found that “the entries had been recorded on the sole initiative of the public prosecutor with the purpose, since avowed, of bringing proceedings to have the entries annulled”. It concluded from this that “an action by the public prosecutor on grounds of public policy which he himself ha[d] infringed could not be deemed admissible where the provisions of Article 47 of the Civil Code on which he [relied] allowed him to verify the validity of the certificates in any respect and to reject any request for registration that would render them binding in France”.

20. The public prosecutor’s office appealed to the Paris Court of Appeal, which upheld the lower court’s judgment on 25 October 2007. The Court of Appeal also considered the public prosecutor’s action for annulment of the entries in the Nantes central register of births, marriages and deaths inadmissible as a matter of international public policy. It substituted its own grounds for that decision, however, finding that the contents of the entries were accurate as regards the judgment of the Supreme Court of California of 14 July 2000 and that the public prosecutor’s office was not disputing the fact that the judgment was binding on France or that, under Article 47 of the Civil Code, the certificates drawn up in California in accordance with the usual procedures in that State should be deemed valid.

21. On 17 December 2008 the Court of Cassation (First Civil Division) quashed that judgment on the ground that the public prosecutor’s office had an interest in bringing proceedings for annulment of the entries since, as established by the Court of Appeal, the birth certificates in question could only have been drawn up following a surrogacy arrangement. It remitted the case to the Paris Court of Appeal with a differently constituted bench.

2. Judgment of the Paris Court of Appeal of 18 March 2010

22. By a judgment of 18 March 2010, the Paris Court of Appeal overturned the judgment remitted to it, annulled the entries pertaining to the birth certificates and ordered its judgment to be recorded in the margin of the invalidated birth certificates.

23. Regarding the admissibility of the action brought by the public prosecutor’s office, the court found that it could not be seriously alleged that the prosecution authorities had contravened public policy or disrupted peaceful family relations by requesting that the contents of an entry that they themselves had ordered be annulled, since the purpose was to frustrate the effects of a foreign civil status which they considered contrary to French public policy or to guard against an application to have the entries recorded.

24. The Court of Appeal ruled on the merits as follows:

“... The birth certificates were drawn up on the basis of the Supreme Court of California’s judgment of 14 July 2000 which declared [the first applicant] the genetic father and [the second applicant] the legal mother of any child to which [the surrogate mother] gave birth between 15 August and 15 December 2000. The civil-status documents are therefore indissociable from the decision underlying them and the effectiveness of that decision remains conditional on its international lawfulness.

Recognition, on national territory, of a decision delivered by a court of a State that is not bound to France by any convention is subject to three conditions: the indirect jurisdiction of the foreign court based on the connection between the court and the case; compliance of the merits and procedure with international public policy; and absence of circumvention of the law.

It has been established in the present case that following a surrogacy agreement [the surrogate mother] gave birth to twins who were conceived from the gametes of [the first applicant] and of a third party and were relinquished to [the first and second applicants].

Under Article 16-7 of the Civil Code, whose provisions deriving from Law no. 94‑653 of 29 July 1994, and not amended by Law no. 2004-800 of 6 August 2004, are a matter of public policy by virtue of Article 16-9 of the same Code, any agreement concerning reproductive or gestational surrogacy is null and void. Accordingly, the judgment of the Californian Supreme Court, which indirectly validated a surrogacy agreement, contravenes the French concept of international public policy. Consequently, without having to ascertain whether the law has been circumvented, the entries in the French central register of births, marriages and deaths of the particulars of the US birth certificates naming [the second applicant] as the mother of the children must be annulled and the present judgment recorded in the margin of the invalidated birth certificates.

[The applicants] cannot seriously claim that they have not had a fair hearing; nor do they have justifiable grounds for arguing that this measure contravenes provisions laid down in international conventions and domestic law. The concepts to which they refer, in particular the child’s best interests, cannot allow them – despite the practical difficulties engendered by the situation – to validate ex post facto a process whose illegality, established first in the case-law and subsequently by the French legislature, is currently enshrined in positive law. Furthermore, non-registration does not have the effect of depriving the two children of their US civil status or calling into question their legal parent-child relationship with [the first and second applicants] recognised under Californian law ...”

3. Judgment of the Court of Cassation of 6 April 2011

25. The applicants appealed on points of law, submitting that the children’s best interests – within the meaning of Article 3 § 1 of the International Convention on the Rights of the Child – had been disregarded and complaining of a breach of their right to a stable legal parent-child relationship and, further, of a violation of Article 8 of the Convention taken alone and in conjunction with Article 14. They submitted, further, that the decision of a foreign court recognising the legal parent-child relationship between a child and a couple who had lawfully contracted an agreement with a surrogate mother was not contrary to international public policy, which should not be confused with domestic public policy.

26. At a hearing on 8 March 2011 the advocate-general recommended quashing the judgment. He expressed the view that a right lawfully acquired abroad or a foreign decision lawfully delivered by a foreign court could not be prevented from taking legal effect in France on grounds of international public policy where this would infringe a principle, a freedom or a right guaranteed by an international convention ratified by France.

He noted in particular that in Wagner and J.M.W.L. v. Luxembourg (no. 76240/01, 28 June 2007) the Court had taken account, in its examination of the case under Article 8 of the Convention, of an “effective family life” and “de facto family ties” between a single mother and the child she had adopted in Peru, without attaching any importance to the fact that the former had gone abroad in search of a legal system which would allow her to obtain what the law of her country of origin refused her. In the advocate-general’s opinion, if the same rationale were applied in the present case, even where domestic law had been circumvented, a legal relationship lawfully created abroad could not be prevented from producing the relevant legal effects where it concerned an effective family set-up and allowed it to function and evolve in normal conditions from the standpoint of Article 8 of the Convention. He also observed that the third and fourth applicants had been living in France for ten years and “[were being] brought up there by genetic and intended parents in a de facto family unit in which [they were receiving] affection, care, education, and the material welfare necessary to their development” and that this effective and affective family unit – fully lawful in the eyes of the law of the country in which it had originated – [was] “legally clandestine”, “the children having no civil status recognised in France and no parent-child relationship regarded as valid under French law”. As to whether that state of affairs infringed their “right to a normal family life”, the advocate-general replied as follows:

“... At this stage two answers are possible: either – somewhat theoretically and largely paradoxically – the refusal to register the birth particulars is inconsequential and does not substantially affect the family’s daily life, which means that registration is a mere formality and it is therefore difficult to see any major obstacle in the circumstances to recording the details of certificates with such minimal legal effect that it is inconceivable that they are capable in themselves of shaking the foundations of our fundamental principles and seriously contravening public policy (since they do not intrinsically contain any mention of the nature of the birth).

Alternatively, the refusal to register the birth details permanently and substantially disrupts the family’s life, which is legally split into two in France – the French couple on one side and the foreign children on the other – and the question then arises whether our international public policy – even based upon proximity – can frustrate the right to family life within the meaning of Article 8 [of the Convention] or whether, on the contrary, public policy of that kind, whose effects have to be analysed in practical terms as do those of the foreign rights or decisions that it seeks to exclude, should not be overridden by the obligation to comply with a provision of the Convention.

If the second alternative is retained on the grounds that international conventions must take precedence over public policy based on a standard provided for in a legislative provision, this will not necessarily result in the automatic collapse of the barriers erected by the domestic public-policy provision in such circumstances. As long as the European Court has not given a clear ruling on the question of the lawfulness of surrogacy and allows the States to legislate as they deem fit in this area, it can be considered contrary to public policy to validate, on grounds of respect for family life, situations created illegally within the countries which prohibit them.

However, where it is merely a question of giving effect on the national territory to situations lawfully established abroad – be this at the cost of deliberately disregarding the strictures of a mandatory law – there is nothing to preclude international public policy – even based upon proximity – from being overridden in order to allow families to lead a life in conformity with the legal conditions in which they were created and the de facto conditions in which they now live. Furthermore, the best interests of the child, envisaged not only under the New York Convention but also under the case-law of the Court of Human Rights which has established this criterion as a component of respect for family life, also militate in favour of this interpretation. At least this is the lesson that I think we can draw from the judgment in Wagner [and J.M.W.L.] ...”

27. However, on 6 April 2011 the Court of Cassation (First Civil Division) gave judgment dismissing the appeal on the following grounds:

“ ... the refusal to register the particulars of a birth certificate drawn up in execution of a foreign court decision, based on the incompatibility of that decision with French international public policy, is justified where that decision contains provisions which conflict with essential principles of French law. According to the current position under domestic law, it is contrary to the principle of inalienability of civil status – a fundamental principle of French law – to give effect, in terms of the legal parent-child relationship, to a surrogacy agreement, which, while it may be lawful in another country, is null and void on public-policy grounds under Articles 16-7 and 16-9 of the Civil Code.

Accordingly, the Court of Appeal correctly held that, in giving effect to an agreement of this nature, the “American” judgment of 14 July 2000 conflicted with the French concept of international public policy, with the result that registration of the details of the birth certificates in question, which had been drawn up in application of that judgment, should be annulled. This does not deprive the children of the legal parent-child relationship recognised under Californian law and does not prevent them from living with Mr and Mrs Mennesson in France; nor does it infringe the children’s right to respect for their private and family life within the meaning of Article 8 of the Convention ..., or the principle that their best interests are paramount as laid down in Article 3 § 1 of the International Convention on the Rights of the Child ...”

4. Request for certificate of nationality

28. On 16 April 2013 the first applicant lodged an application with the Charenton-le-Pont District Court for a certificate of French nationality for the third and fourth applicants. The senior registrar sent him acknowledgement-of-receipt forms dated 31 October 2013 and 13 March 2014, indicating that the request “was still being processed in [his] department pending a reply to the request for authentication sent to the consulate of Los Angeles, California”.

...

THE LAW

I. ALLEGED VIOLATION OF ARTICLE 8 OF THE CONVENTION

43. The applicants complained that, to the detriment of the children’s best interests, they were unable to obtain recognition in France of the legal parent-child relationship lawfully established abroad between the first two applicants and the third and fourth applicants born abroad as the result of a surrogacy agreement. They complained of a violation of the right to respect for their private and family life guaranteed by Article 8 of the Convention as follows:

“1. Everyone has the right to respect for his private and family life, his home and his correspondence.

2. There shall be no interference by a public authority with the exercise of this right except such as is in accordance with the law and is necessary in a democratic society in the interests of national security, public safety or the economic well-being of the country, for the prevention of disorder or crime, for the protection of health or morals, or for the protection of the rights and freedoms of others.”

...

B. The merits

1. Whether there has been an interference

48. It is not in dispute between the parties that the refusal of the French authorities to legally recognise the family tie between the applicants amounts to an “interference” in their right to respect for their family life and accordingly raises an issue with regard to the negative obligations of the respondent State under Article 8 rather than their positive obligations.

49. The Court agrees, reiterating that this was its approach in, among other cases, Wagner and J.M.W.L. (no. 76248/01, § 123, 28 June 2007) and Negrepontis-Giannisis v. Greece (no. 56759/08, § 58, 3 May 2011), which concerned the refusal of the Luxembourg and Greek courts respectively to recognise legally an adoption that had been established in foreign judgments. It specifies that, as in those cases, there has been an interference in the present case in the exercise of the right guaranteed by Article 8 not only regarding “family life” but also “private life”.

50. Such interference will be in breach of Article 8 of the Convention unless it can be justified under paragraph 2 of that Article as being “in accordance with the law”, pursuing one or more of the legitimate aims listed therein, and being “necessary in a democratic society” in order to achieve the aim or aims concerned. The notion of “necessity” implies that the interference corresponds to a pressing social need and, in particular that it is proportionate to the legitimate aim pursued (see, for example, Wagner and J.M.W.L., § 124, and Negrepontis-Giannisis, § 61, both cited above).

2. Justification for the interference

(a) “In accordance with the law”

(i) The applicants

51. The applicants alleged that there was an insufficient legal basis for the interference in question. In their submission, they had been justified, on the basis of the position under domestic law at the material time, in believing that their application for registration of the details of the birth certificates legally drawn up in California would not be refused on the ground of an infringement of public policy and would succeed without any difficulty. They referred to the principle of the attenuated effect of public policy according to which “the reaction to a provision that contravened public policy vari[ed] according to whether the case concerned the acquisition of a right in France or giving effect in France to a right validly acquired, without fraud, abroad” (Rivière judgment; Cass. Civ., First Division, 17 April 1953).

52. They pointed out, firstly, that Article 16-7 of the Civil Code was confined to enshrining the principle that any reproductive or gestational surrogacy agreement was null and void and did not provide that nullity extended to the legal parent-child relationship in respect of children thus conceived, particularly where that relationship was legally established through the effect of a foreign judgment. Furthermore, in their view, no provision of French law prohibited the establishment of a legal parent-child relationship between a child thus conceived and the woman and man to whom the child was relinquished, and Article 47 of the Civil Code, as worded at the relevant time, provided that civil-status documents drawn up in a foreign country were deemed to be valid in so far as they had been drawn up in accordance with the procedures used in that country. They submitted in that connection that the fact that the legislature had amended that provision in 2003 to make express provision for such certificates not to be deemed valid where the facts declared therein did not match the reality showed that compliance with that condition had not previously been required. They also stated that other couples who had entered into surrogacy agreements abroad had succeeded in having their children’s birth details registered.

53. Secondly, at the material time the case-law did not preclude recognition of legal parent-child relationships on grounds of international public policy. The Court of Cassation had only made a contrary ruling in cases where the surrogate mother had also been the biological mother of the child or where the surrogacy arrangement had been carried out in France (judgments of 31 May 1991 and 29 June 1994), and the public prosecutor’s office had decided not to appeal on points of law against a judgment of the Paris Court of Appeal of 15 June 1990 validating the adoption of a child conceived in the United States by a reproductive or gestational surrogacy arrangement, whereas at the same time it had appealed against a judgment validating the adoption of a child thus conceived in France. They considered irrelevant the Government’s submission that the case-law on Article 47 of the Civil Code deriving from the Court of Cassation’s judgment of 12 November 1986 meant that civil-status documents drawn up in a third country did not have to be given effect in France where the details recorded therein did not match the reality. They pointed out in this connection that the certificates drawn up in the United States in their case did not purport to establish a biological link between the second applicant and the third and fourth applicants.

54. Thirdly, while other couples in their situation had easily obtained passports for their children from the French consulate in Los Angeles, the applicants had been faced with an abrupt change of practice in that respect, designed to detect cases of surrogate mothers, which was comparable to the sudden change in practice that had been the subject of a finding of a violation by the Court in Wagner and J.M.W.L. (cited above, § 130).

(ii) The Government

55. The Government submitted that the interference had been “in accordance with the law”. They observed in that connection that Article 16‑7 of the Civil Code, which was a public-policy provision, provided that any reproductive or gestational surrogacy agreement was null and void, and that the Court of Cassation had observed in its judgments of 31 May 1991 and 29 June 1994 that the principle of inalienability of the human body and civil status, which were also a matter of public policy, precluded the attribution of the status of father or mother by contract and precluded giving effect to a parent-child relationship provided for in surrogacy agreements. In their submission, the fact that those judgments concerned the validity of adoption orders made following a surrogacy arrangement carried out on French territory did not affect their relevance in the present case. What was important was that they clearly established that agreements of this kind contravened these public-policy principles. In other words, according to the Government, the applicants could not have been unaware of the public-policy nature of the prohibition on surrogacy arrangements under French law when they entered into the agreement, or of the difficulties likely to arise subsequently.

56. They added that in accordance with the case-law on Article 47 of the Civil Code deriving from the judgment of the Court of Cassation of 12 November 1986, the authorities were justified in refusing to give effect in France to civil-status documents drawn up in a third State where the details recorded therein did not match the reality. They specified further that, other than in isolated cases, there had been no practice in France, at the date of birth of the third and fourth applicants, consisting in registering the birth particulars of children born as the result of a surrogacy agreement performed abroad. That distinguished the facts of the present case from those in Wagner and J.M.W.L., cited above, in which the applicants had been deprived of the benefit of this type of practice with regard to adoption.

(iii) The Court

57. According to the Court’s case-law, the expression “in accordance with the law” in Article 8 § 2 requires that the measure or measures in question should have some basis in domestic law, but also refers to the quality of the law in question, requiring that it should be accessible to the person concerned and foreseeable as to its effects. In order for the law to meet the criterion of foreseeability, it must set forth with sufficient precision the conditions in which a measure may be applied, to enable the persons concerned – if need be, with appropriate advice – to regulate their conduct accordingly (see, for example, Rotaru v. Romania [GC], no. 28341/95, § 55, ECHR 2000‑V, and Sabanchiyeva and Others v. Russia, no. 38450/05, § 124, ECHR 2013).

58. The Court considers that these conditions are met in the present case. It notes first of all that the applicants have not adduced any evidence in support of their assertion that a more liberal practice used to exist in France regarding the recognition of a legal parent-child relationship between children born abroad as the result of a surrogacy agreement and the intended parents. It observes next that at the material time Articles 16-7 and 16-9 of the Civil Code expressly provided that surrogacy agreements were null and void and specified that this was on public-policy grounds. Admittedly, the Court of Cassation had not given a general ruling on the question of recognition under French law of the legal parent-child relationship between intended parents and children born abroad as the result of a surrogacy agreement. It had, however, previously specified – in a case in which the surrogate mother was the biological mother – that such an agreement contravened the principles of the inalienability of the human body and civil status. It had concluded in a similar case that this precluded the establishment of a legal parent-child relationship between the child thus conceived and the intended mother, and precluded, among other things, registration in the register of births, marriages and deaths of the details recorded in a birth certificate drawn up abroad ... It was on the basis of those provisions of the Civil Code and in accordance with that explicit case-law that the Court of Cassation concluded in the present case that the judgment of the Supreme Court of California of 14 July 2000 was contrary to the French concept of international public policy in that it gave effect to a surrogacy agreement and that the entries in the French register of births, marriages and deaths of the particulars of the birth certificates drawn up in application of that judgment should be annulled. In the Court’s view, the applicants could not therefore have been unaware that there was at least a substantial risk that the French courts would rule accordingly in their case, even if no provision of domestic law expressly precluded recognition of a legal parent-child relationship between the first and second and the third and fourth applicants, and notwithstanding the principle of the attenuated effect of public policy (which, moreover, the Conseil d’État considers inapplicable to this type of situation ...). The Court therefore finds that the interference was “in accordance with the law” within the meaning of Article 8 of the Convention.

(b) Legitimate aims

59. The applicants observed that the public prosecutor’s office had, of its own initiative, requested registration of the US judgment delivered in their case and subsequently, several months after obtaining registration, applied to the domestic courts to have it annulled. They argued that, in the light of those contradictory actions, the French authorities could not be deemed to have pursued a legitimate aim.

60. The Government replied that the reason for the refusal to record the particulars of the US birth certificates in the French register of births, marriages and deaths was that this would have given effect to a surrogacy agreement, which was formally forbidden under a domestic public-policy provision and constituted a punishable offence if performed in France. French law accordingly reflected ethical and moral principles according to which the human body could not become a commercial instrument and the child be reduced to the object of a contract. In their submission, the “legitimate aims” of the interference were the prevention of disorder or crime, the protection of health and the protection of the rights and freedoms of others. They added that the reason the public prosecutor’s office had requested that the particulars of the birth certificates of the third and fourth applicants be recorded was precisely to enable it to request subsequently that these entries be annulled. In doing so it had complied with Article 511 of the general circular on civil status of 11 May 1999, which prescribed automatic registration where public policy was concerned, particularly where it was necessary to annul a civil-status document concerning a French national that had been drawn up abroad in accordance with local procedures.

61. The Court is not convinced by the applicants’ submission. The mere fact that the public prosecutor’s office itself requested registration of the judgment of the Supreme Court of California of 14 July 2000, in order to then request that the entry be annulled, cannot lead the Court to conclude that the aim pursued by the interference in question did not appear among those listed in the second paragraph of Article 8. Nor, however, is it convinced by the Government’s assertion that the aim was to “prevent disorder or crime”. The Court observes that the Government have not established that where French nationals have recourse to a surrogacy arrangement in a country in which such an agreement is legal this amounts to an offence under French law. It notes in this connection that, although an investigation was commenced in the present case for “acting as an intermediary in a surrogacy arrangement” and for “false representation infringing the civil status of children”, the investigating judge held that there was no case to answer on the ground that, as the acts had been committed on US territory, where they were not classified as a criminal offence, they did not constitute a punishable offence in France (see paragraphs 15-16 above).

62. The Court understands, however, that the reason France refuses to recognise a legal parent-child relationship between children born abroad as the result of a surrogacy agreement and the intended parents is that it seeks to deter its nationals from having recourse to methods of assisted reproduction outside the national territory that are prohibited on its own territory and aims, in accordance with its perception of the issue, to protect children and – as can be seen from the study by the Conseil d’État of 9 April 2009 ... – surrogate mothers. Accordingly, the Court accepts that the Government may consider that the interference pursued two of the legitimate aims listed in the second paragraph of Article 8 of the Convention: the “protection of health” and “the protection of the rights and freedoms of others”.

(i) The applicants

63. The applicants conceded that, as there was no common European approach, the States Parties in principle had a wide margin of appreciation regarding the content of legal provisions concerning surrogacy. They submitted that in the present case, however, the scope of that margin of appreciation was relative. In their submission, the question was not whether the prohibition of surrogacy agreements by a member State was compatible with the Convention. What was in issue here was a decision which, in their country of residence, deprived children born as the result of a surrogacy agreement lawfully performed abroad of civil-status documents indicating their legal relationship with their parents, including their biological father. They also considered that there was, at the very least, a favourable trend in Europe towards taking account of situations such as theirs. Referring to Wagner and J.M.W.L., cited above, they pointed out that the need to take account of the child’s best interests had the effect of restricting the States’ margin of appreciation.

64. Referring to that judgment (ibid., § 135), the applicants next submitted that the French courts had not carried out the requisite concrete and thorough examination of their family situation and the competing interests. The Court of Appeal had simply disregarded, without stating reasons, the ground of appeal based on an alleged violation of Article 8 of the Convention and the Court of Cassation had upheld that judgment, merely stating that the measure in question did not prevent the applicants from living together.

65. Furthermore, according to the applicants, the rigid position of the Court of Cassation, which set out to maintain the blanket “deterrent effect” of the prohibition of surrogacy, amounted to precluding any pragmatic arrangement that would recognise – in the child’s best interests – the effects of a situation that had been lawfully created abroad. In their view, this was contrary to the Court’s case-law on Article 8, which had established a practical approach to the reality of family life (the applicants referred, in particular, to the judgment in Wagner and J.M.W.L., cited above, § 133).

66. In the applicants’ submission, the justification by the domestic courts was irrelevant since the principle of the inalienability of a person’s civil status was the subject of numerous practical arrangements. Transsexuals, for example, could obtain a change of the sex stated on their birth certificate, and the legal recognition of children lawfully born abroad as the result of a surrogacy agreement was the subject of debate among legal commentators, in Parliament and in society. It was all the more irrelevant since in principle French law was currently favourable to “intended” parents. Accordingly, in the case of the implantation of embryos in the womb of a third party, which was legal in France (the applicants referred to Articles L. 2141-4 et seq. of the Public Health Code), a woman who carried the embryo of another couple and gave birth to a child who was not biologically hers, could – as could her partner – establish a legal parent-child relationship with that child that excluded the biological parents. Similarly, in cases of donor insemination (also legal in France), no legal parent-child relationship could be established with the sperm donor, whereas a legal parent-child relationship with the mother’s partner could be established (the applicants referred to Articles 311-19 and 311-20 of the Civil Code).

67. The applicants observed that an additional factor to be taken into account was that the interference did not allow the pursued aim to be achieved, since, as pointed out by the Court of Cassation, it did not deprive the children of the legal parent-child relationship with the mother and father recognised under Californian law and did not prevent the applicants from living together in France. Furthermore, their effective and affective family life was “legally clandestine”. This was particularly shocking in the case of the first applicant, who was deprived of recognition of the legal parent-child relationship with the third and fourth applicants by the refusal to record the particulars of the children’s birth certificates in the French register of births, marriages and deaths even though he was their biological father and there was nothing to prevent that relationship from being officially recorded. What was more, the applicants had no other possibility of having the family ties legally established, since the case-law of the Court of Cassation precluded not only registration of the birth details but also adoption or recognition of their de facto enjoyment of status (possession d’état). In that respect their case was clearly distinguishable from the situation examined by the Court in Shavdarov v. Bulgaria (no. 3465/03, 21 December 2010).

68. The applicants also observed that the measure in question had “grossly disproportionate consequences” for the situation of the third and fourth applicants: without recognition of a legal parent-child relationship with the first two applicants, they did not have French nationality, did not have a French passport, had no valid residence permit (even if, as minors, they could not be deported), and might find it impossible to obtain French nationality and thus be ineligible to vote and ineligible for unconditional leave to remain in France; they could also be prevented from inheriting under the first two applicants’ estate. Furthermore, in the event of the first applicant’s death or should the first two applicants separate, the second applicant would be deprived of any rights in respect of the children, to their and her own detriment. In order to carry out administrative tasks for which French nationality or an official legal parent-child relationship were required (registration of the children for social-security purposes, enrolment at the school canteen or outdoor centre, or applications for financial assistance from the Family Allowances Office), they had to produce the US birth certificates together with an officially sworn translation in order to prove that the children were theirs, and the success of their application depended on the good will of the person dealing with it. The applicants pointed out in this connection that the advocate-general had recommended, before the Court of Cassation, recognising the legal parent-child relationship between the applicants, particularly on the ground of the children’s best interests, and that the Paris Court of Appeal itself had observed that the situation would create practical difficulties for the Mennesson family. They also referred to the report of the Conseil d’État of 2009 on the review of bioethical laws, which indicated that “in practice, families’ lives [were] more complicated without registration, because of the formalities that had to be completed on various occasions in life”. They added that, in Wagner and J.M.W.L. (cited above, § 132), the Court had acknowledged that in this type of situation there had been a failure to take account of the “social reality” and that “the child [had] not [been] afforded legal protection making it possible for her to be fully integrated into the [in that case] adoptive family”. They also questioned the purpose of refusing to register the particulars of birth certificates drawn up abroad if, as the Government maintained, such certificates took full effect in France and registration was a mere formality.

69. The applicants also submitted that the Court’s ruling of no violation of Article 8 in A, B and C v. Ireland ([GC], no. 25579/05, ECHR 2010) and S.H. and Others v. Austria ([GC], no. 57813/00, ECHR 2011), which concerned access to abortion and medically assisted reproduction respectively, was based on the finding that, although domestic law prohibited these practices, it did not prevent individuals from going abroad to take advantage of them, and, in S.H. and Others v. Austria, that the legal father-child and mother-child relationship was thus “[governed by] clear rules of the Civil Code [that respected] the parents’ wishes”.

70. In their replies to the additional questions put by the President of the Section (see paragraph 5 above), the applicants indicated that under Article 311-14 of the Civil Code, the legal parent-child relationship was governed by the law of the mother’s country on the date of the child’s birth (and where the mother was not known, by the law of the child’s country), that is, according to the case-law of the Court of Cassation (Civ., First Division, 11 June 1996), the law of the country indicated on the birth certificate. It was clear from the Supreme Court of California’s decision of 14 July 2000 that the official parents of the third and fourth applicants were the first two applicants. The French authorities and courts had refused to make that finding, however, with the result that as the mother was not recognised as having that status under French law, the legal parent-child relationship could not be governed by the law of her country. Accordingly, it was governed by the law of the country of the third and fourth applicants: US law. As the legal parent-child relationship between them and the first two applicants could not be established under French law and the Court of Cassation’s judgments of 13 September 2013 had annulled the recognition of paternity by biological fathers of children born as the result of a surrogacy agreement performed abroad ..., the third and fourth applicants could not acquire French nationality under Article 18 of the Civil Code (“a child of whom at least one parent is French has French nationality”) even though the first applicant was their biological father. The applicants added that, notwithstanding the circular of 25 January 2013 ..., the third and fourth applicants could not obtain a certificate of nationality. They submitted that, as a result of the judgment delivered in their case by the Court of Cassation and its decisions of 13 September 2013 describing as “fraudulent” the process by which the birth certificate of a child born abroad of a surrogacy agreement was drawn up, the US birth certificates of the children were invalid for the purposes of Article 47 of the Civil Code, whereupon that provision was inoperative. They added that the thrust of the circular was not aimed at precluding the issuing of a certificate of nationality on the basis of a mere suspicion that recourse had been had to a surrogacy arrangement, and that it was therefore inoperative in respect of situations such as theirs in which the courts had explicitly found that there had been a surrogacy arrangement. In support of that argument, they stated that they had not received a reply to the request for a certificate of French nationality for the third and fourth applicants lodged by the first applicant with the registry of the Charenton-le-Pont District Court on 16 April 2013. They produced acknowledgment-of-receipt forms signed on 31 October 2013 and 13 March 2014 by the registrar indicating that the request “[was] still being processed in [his] department pending a reply to the request for authentication sent to the consulate of Los Angeles, California”. They added that, on account in particular of the Court of Cassation’s decisions of 13 September 2013, the first applicant could not recognise the third and fourth applicants even though he was their biological father.

(ii) The Government

71. The Government submitted that the failure to register the particulars of foreign civil-status documents such as the birth certificates of the third and fourth applicants did not preclude them from taking full effect in France. They argued firstly that certificates of French nationality were issued on the basis of such certificates where it was established that one of the parents was French (the Government produced a copy of the circular of the Minister of Justice of 25 January 2013, and observed that the applicants had not taken any steps towards obtaining French nationality for the third and fourth applicants), and that minors could not be removed from France; secondly, the first and second applicants enjoyed full parental responsibility in respect of the third and fourth applicants, on the basis of the US civil-status documents; thirdly, were the first and second applicants to divorce, the family-affairs judge would determine their place of residence and the contact rights of the parents as named in the foreign civil-status document; fourthly, as evidence of one’s status as heir could be provided by any means, the third and fourth applicants would be in a position to inherit under the first and second applicants’ estate on the basis of their US civil-status documents, as provided for under ordinary law. The Government also observed that the applicants had overcome the problems they referred to as they did not claim to have been unable to register the third and fourth applicants for social-security purposes or enrol them at school or not to have received social benefits from the Family Allowances Office, and that, generally, they had not shown that they were faced with “numerous and daily difficulties” on account of the refusal to register the particulars of the children’s birth certificates. Accordingly, the Government questioned the actual extent of the interference with the applicants’ family life, that interference being limited to their inability to obtain French civil-status documents.

72. The Government stressed that in the interests of proscribing any possibility of the human body becoming a commercial instrument, guaranteeing respect for the principle that the human body and a person’s civil status were inalienable, and protecting the child’s best interests, the legislature – thus expressing the will of the French people – had decided not to permit surrogacy arrangements. The domestic courts had duly drawn the consequences of that by refusing to register the particulars of the civil-status documents of persons born as the result of a surrogacy agreement performed abroad; to permit this would have been tantamount to tacitly accepting that domestic law could be circumvented knowingly and with impunity and would have jeopardised the consistent application of the provision outlawing surrogacy.

They added, on the specific point regarding failure to register the legal father-child relationship, that this was due to the fact that the first and second applicants had entered into the surrogacy arrangement as a couple and that the respective situations of each person in that couple were indissociable. They also considered that, having regard to the various different ways in which the legal parent-child relationship could be established under French law, giving priority to a purely biological criterion “appear[ed] highly questionable”. Lastly, they submitted that “in terms of the child’s interests, it seem[ed] preferable to place both parents on the same level of legal recognition of the ties existing between themselves and their children”.

73. The Government added that as surrogacy was a moral and ethical issue and there was no consensus on the question among the States Parties, the latter should be afforded a wide margin of appreciation in that area and in the manner in which they apprehended the effects of the relevant legal parent-child relationship established abroad. In their view, having regard to that wide margin of appreciation and the fact that the applicants were leading a normal family life on the basis of the US civil status of their children and that the latters’ best interests were protected, the interference in the exercise of their rights guaranteed under Article 8 of the Convention was “entirely proportionate” to the aims pursued, with the result that there had been no violation of that provision.

74. In their replies to the additional questions of the President of the Section (see paragraph 5 above), the Government stated that the law applicable to the establishment of the legal parent-child relationship between the first two and the third and fourth applicants was, in accordance with Article 311-14 of the Civil Code, the law of their mother’s country, namely, according to the case-law of the Court of Cassation (Civ., First Division, 11 June 1996, Bulletin civil no. 244), that of their birth mother. It was therefore the law of the country of the surrogate mother, namely, in this case, US law; under US law, the first two applicants were the parents of the third and fourth applicants, the second applicant being their “legal mother”. The Government added that in so far as they satisfied the requirements of Article 47 of the Civil Code, and irrespective of whether or not the particulars were registered, foreign birth certificates took effect in France, particularly regarding proof of the legal parent-child relationship stated in them. They specified that Article 47 was applicable to the present case despite the fact that the entries of the particulars of the third and fourth applicants’ US birth certificates had been annulled in accordance with the judgment of the Court of Cassation of 6 April 2011 and that, according to the case-law of that court, surrogacy agreements were null and void as a matter of public policy and did not take effect under French law with regard to the legal parent-child relationship. Accordingly, Article 18 of the Civil Code – pursuant to which a child of whom at least one parent was French had French nationality – applied where proof of a lawfully established parent-child relationship was provided by a foreign civil-status document of unquestionable probative force. Lastly, the Government stated that the first applicant could not recognise the third and fourth applicants in France, as the Court of Cassation had held on 13 September 2013 that recognition of paternity by the intended father of a child born of a surrogacy agreement had to be annulled where he had circumvented the law by having recourse to such an arrangement.

(iii) The Court

(α) General considerations

75. The Court notes the Government’s submission that, in the area in question, the Contracting States enjoyed a substantial margin of appreciation in deciding what was “necessary in a democratic society”. It also notes that the applicants conceded this but considered that the extent of that margin was relative in the present case.

76. The Court shares the applicants’ analysis.

77. It reiterates that the scope of the States’ margin of appreciation will vary according to the circumstances, the subject matter and the context; in this respect one of the relevant factors may be the existence or non-existence of common ground between the laws of the Contracting States (see, for example, Wagner and J.M.W.L., and Negrepontis-Giannisis, both cited above, §§ 128 and 69 respectively). Accordingly, on the one hand, where there is no consensus within the member States of the Council of Europe, either as to the relative importance of the interest at stake or as to the best means of protecting it, particularly where the case raises sensitive moral or ethical issues, the margin will be wide. On the other hand, where a particularly important facet of an individual’s existence or identity is at stake, the margin allowed to the State will normally be restricted (see, in particular, S.H. and Others v. Austria, cited above, § 94).

78. The Court observes in the present case that there is no consensus in Europe on the lawfulness of surrogacy arrangements or the legal recognition of the relationship between intended parents and children thus conceived abroad. A comparative-law survey conducted by the Court shows that surrogacy is expressly prohibited in fourteen of the thirty-five member States of the Council of Europe – other than France – studied. In ten of these it is either prohibited under general provisions or not tolerated, or the question of its lawfulness is uncertain. However, it is expressly authorised in seven member States and appears to be tolerated in four others. In thirteen of these thirty-five States it is possible to obtain legal recognition of the parent-child relationship between the intended parents and the children conceived through a surrogacy agreement legally performed abroad. This also appears to be possible in eleven other States (including one in which the possibility may only be available in respect of the father-child relationship where the intended father is the biological father), but excluded in the eleven remaining States (except perhaps the possibility in one of them of obtaining recognition of the father-child relationship where the intended father is the biological father) ...

79. This lack of consensus reflects the fact that recourse to a surrogacy arrangement raises sensitive ethical questions. It also confirms that the States must in principle be afforded a wide margin of appreciation, regarding the decision not only whether or not to authorise this method of assisted reproduction but also whether or not to recognise a legal parent-child relationship between children legally conceived as the result of a surrogacy arrangement abroad and the intended parents.

80. However, regard should also be had to the fact that an essential aspect of the identity of individuals is at stake where the legal parent-child relationship is concerned. The margin of appreciation afforded to the respondent State in the present case therefore needs to be reduced.

81. Moreover, the solutions reached by the legislature – even within the limits of this margin – are not beyond the scrutiny of the Court. It falls to the Court to examine carefully the arguments taken into consideration and leading to the solution reached and to determine whether a fair balance has been struck between the competing interests of the State and those directly affected by that solution (see, mutatis mutandis, S.H. and Others v. Austria, cited above, § 97). In doing so, it must have regard to the essential principle according to which, whenever the situation of a child is in issue, the best interests of that child are paramount (see, among many other authorities, Wagner and J.M.W.L., cited above, §§ 133-34, and E.B. v. France [GC], no. 43546/02, §§ 76 and 95, 22 January 2008).

82. In the present case the Court of Cassation held that French international public policy precluded registration in the register of births, marriages and deaths of the particulars of a birth certificate drawn up in execution of a foreign decision containing provisions which conflicted with essential principles of French law. It then observed that under French law surrogacy agreements were null and void on grounds of public policy, and that it was contrary to the “essential principle of French law” of the inalienability of civil status to give effect to such agreements as regards the legal parent-child relationship. It held that, in so far as it gave effect to a surrogacy agreement, the judgment delivered in the applicants’ case by the Supreme Court of California was contrary to the French concept of international public policy and that, as the US birth certificates of the third and fourth applicants had been drawn up in application of that judgment, the details of those certificates could not be entered in the French register of births, marriages and deaths (see paragraph 27 above).

83. The applicants’ inability to have the parent-child relationship between the first two applicants and the third and fourth applicants recognised under French law is therefore, according to the Court of Cassation, a consequence of the French legislature’s decision on ethical grounds to prohibit surrogacy. The Government pointed out in that connection that the domestic courts had duly drawn the consequences of that decision by refusing to authorise entry in the register of births, marriages and deaths of the details of foreign civil-status documents of children born as the result of a surrogacy agreement performed outside France. To do otherwise would, in their submission, have been tantamount to tacitly accepting that domestic law had been circumvented and would have jeopardised the consistent application of the provisions outlawing surrogacy.

84. The Court observes that that approach manifests itself in an objection on grounds of international public policy, which is specific to private international law. It does not seek to call this into question as such. It must, however, verify whether in applying that mechanism to the present case the domestic courts duly took account of the need to strike a fair balance between the interest of the community in ensuring that its members conform to the choice made democratically within that community and the interest of the applicants – the children’s best interests being paramount – in fully enjoying their rights to respect for their private and family life.

85. It notes in that connection that the Court of Cassation held that the inability to record the particulars of the birth certificates of the third and fourth applicants in the French register of births, marriages and deaths did not infringe their right to respect for their private and family life or their best interests as children in so far as it did not deprive them of the legal parent-child relationship recognised under Californian law and did not prevent them from living in France with the first and second applicants (see paragraph 27 above).

86. The Court considers that a distinction has to be drawn in the instant case between the applicants’ right to respect for their family life on the one hand and the right of the third and fourth applicants to respect for their private life on the other hand.

(β) The applicants’ right to respect for their family life

87. With regard to the first point, the Court considers that the lack of recognition under French law of the legal parent-child relationship between the first and second applicants and the third and fourth applicants necessarily affects their family life. It notes in this regard that, as pointed out by the applicants, the Paris Court of Appeal acknowledged in this case that the situation thus created would cause “practical difficulties” (see paragraph 24 above). It also observes that, in its report of 2009 on the review of bioethical laws, the Conseil d’État observed that “in practice, families’ lives [were] more complicated without registration, because of the formalities that had to be completed on various occasions in life” (see paragraph 68 above).

88. Accordingly, as they do not have French civil-status documents or a French family record book the applicants are obliged to produce – non-registered – US civil documents accompanied by an officially sworn translation each time access to a right or a service requires proof of the legal parent-child relationship, and are sometimes met with suspicion, or at the very least incomprehension, on the part of the person dealing with the request. They refer to difficulties encountered when registering the third and fourth applicants with social security, enrolling them at the school canteen or an outdoor centre and applying to the Family Allowances Office for financial assistance.

89. Moreover, a consequence – at least currently – of the fact that under French law the two children do not have a legal parent-child relationship with the first or second applicant is that they have not been granted French nationality. This complicates travel as a family and raises concerns – be they unfounded, as the Government maintain – regarding the third and fourth applicants’ right to remain in France once they attain their majority and accordingly the stability of the family unit. The Government submit that, having regard in particular to the circular of the Minister of Justice of 25 January 2013 ..., the third and fourth applicants could obtain a certificate of French nationality on the basis of Article 18 of the Civil Code, which provides that “a child of whom at least one parent is French has French nationality”, by producing their US birth certificates.

90. The Court notes, however, that it is still unclear whether this possibility does actually exist. Firstly, it notes that according to the very terms of the provision referred to, French nationality is granted on the basis of the nationality of one or the other parent. It observes that it is specifically the legal determination of the parents that is at the heart of the application lodged with the Court. Accordingly, the applicants’ observations and the Government’s replies suggest that the rules of private international law render recourse to Article 18 of the Civil Code in order to establish the French nationality of the third and fourth applicants particularly complex, not to mention uncertain, in the present case. Secondly, the Court notes that the Government rely on Article 47 of the Civil Code. Under that provision, civil-status certificates drawn up abroad and worded in accordance with the customary procedures of the country concerned are deemed valid “save where other certificates or documents held, external data, or particulars in the certificate itself establish ... that the document in question is illegal, forged, or that the facts stated therein do not match the reality”. The question therefore arises whether that exception applies in a situation such as the present case, where it has been observed that the children concerned were born as the result of a surrogacy agreement performed abroad, which the Court of Cassation has deemed a circumvention of the law. Although they were invited by the President to answer that question and specify whether there was a risk that a certificate of nationality thus drawn up would subsequently be contested and annulled or withdrawn, the Government have not provided any indications. Moreover, the request lodged for that purpose on 16 April 2013 with the registry of the Charenton-le-Pont District Court by the first applicant was still pending eleven months later. The senior registrar indicated on 31 October 2013 and on 13 March 2014 that it was “still being processed in [his] department pending a reply to the request for authentication sent to the consulate of Los Angeles, California” (see paragraph 28 above).

91. To that must be added the entirely understandable concerns regarding the protection of family life between the first and second and the third and fourth applicants in the event of the first applicant’s death or the couple’s separation.

92. However, whatever the degree of the potential risks for the applicants’ family life, the Court considers that it must determine the issue having regard to the practical obstacles which the family has had to overcome on account of the lack of recognition in French law of the legal parent-child relationship between the first two applicants and the third and fourth applicants (see, mutatis mutandis, X, Y and Z [v. the United Kingdom, 22 April 1997], § 48[, Reports of Judgments and Decisions 1997-II]). It notes that the applicants do not claim that it has been impossible to overcome the difficulties they referred to and have not shown that the inability to obtain recognition of the legal parent-child relationship under French law has prevented them from enjoying in France their right to respect for their family life. In that connection it observes that all four of them were able to settle in France shortly after the birth of the third and fourth applicants, are in a position to live there together in conditions broadly comparable to those of other families and that there is nothing to suggest that they are at risk of being separated by the authorities on account of their situation under French law (see, mutatis mutandis, Shavdarov, cited above, §§ 49-50 and 56).

93. The Court also observes that in dismissing the grounds of appeal submitted by the applicants under the Convention, the Court of Cassation observed that annulling registration of the details of the third and fourth applicants’ birth certificates in the French register of births, marriages and deaths did not prevent them from living with the first and second applicants in France (see paragraph 27 above). Referring to the importance it had attached in Wagner and J.M.W.L. (cited above, § 135) to carrying out an actual examination of the situation, the Court concludes that in the present case the French courts did duly carry out such an examination, since they considered in the above-mentioned terms, implicitly but necessarily, that the practical difficulties that the applicants might encounter in their family life on account of not obtaining recognition under French law of the legal parent-child relationship established between them abroad would not exceed the limits required by compliance with Article 8 of the Convention.

94. Accordingly, in the light of the practical consequences for their family life of the lack of recognition under French law of the legal parent-child relationship between the first and second applicants and the third and fourth applicants and having regard to the margin of appreciation afforded to the respondent State, the Court considers that the situation brought about by the Court of Cassation’s conclusion in the present case strikes a fair balance between the interests of the applicants and those of the State in so far as their right to respect for family life is concerned.

95. It remains to be determined whether the same is true regarding the right of the third and fourth applicants to respect for their private life.

(γ) Right of the third and fourth applicants to respect for their private life

96. As the Court has observed, respect for private life requires that everyone should be able to establish details of their identity as individual human beings, which includes the legal parent-child relationship ...; an essential aspect of the identity of individuals is at stake where the legal parent-child relationship is concerned (see paragraph 80 above). As domestic law currently stands, the third and fourth applicants are in a position of legal uncertainty. While it is true that a legal parent-child relationship with the first and second applicants is acknowledged by the French courts in so far as it has been established under Californian law, the refusal to grant any effect to the US judgment and to record the details of the birth certificates accordingly shows that the relationship is not recognised under the French legal system. In other words, although aware that the children have been identified in another country as the children of the first and second applicants, France nonetheless denies them that status under French law. The Court considers that a contradiction of that nature undermines the children’s identity within French society.

97. Whilst Article 8 of the Convention does not guarantee a right to acquire a particular nationality, the fact remains that nationality is an element of a person’s identity (see Genovese v. Malta, no. 53124/09, § 33, 11 October 2011). As the Court has already pointed out, although their biological father is French the third and fourth applicants face a worrying uncertainty as to the possibility of obtaining recognition of French nationality under Article 18 of the Civil Code ... That uncertainty is liable to have negative repercussions on the definition of their personal identity.

98. The Court also observes that the fact that the third and fourth applicants are not identified under French law as the children of the first and second applicants has consequences for their inheritance rights. It notes that the Government deny this, but observes that the Conseil d’État has ruled that in the absence of recognition in France of a legal parent-child relationship established abroad with regard to the intended mother, a child born abroad as the result of a surrogacy agreement cannot inherit under the mother’s estate unless the latter has named the child as a legatee, the death duties then being calculated in the same way as for a third party ..., that is, less favourably. The same situation arises in the context of inheritance under the intended father’s estate, even if he is the biological father as in this case. This is also a component of their identity in relation to their parentage of which children born as the result of a surrogacy agreement performed abroad are deprived.

99. The Court can accept that France may wish to deter its nationals from going abroad to take advantage of methods of assisted reproduction that are prohibited on its own territory (see paragraph 62 above). Having regard to the foregoing, however, the effects of non-recognition in French law of the legal parent-child relationship between children thus conceived and the intended parents are not limited to the parents alone, who have chosen a particular method of assisted reproduction prohibited by the French authorities. They also affect the children themselves, whose right to respect for their private life – which implies that everyone must be able to establish the substance of his or her identity, including the legal parent-child relationship – is substantially affected. Accordingly, a serious question arises as to the compatibility of that situation with the children’s best interests, respect for which must guide any decision in their regard.

100. This analysis takes on a special dimension where, as in the present case, one of the intended parents is also the child’s biological parent. Having regard to the importance of biological parentage as a component of identity (see, for example, Jäggi [v. Switzerland, no. 58757/00], § 37[, ECHR 2006-X]), it cannot be said to be in the interests of the child to deprive him or her of a legal relationship of this nature where the biological reality of that relationship has been established and the child and parent concerned demand full recognition thereof. Not only was the relationship between the third and fourth applicants and their biological father not recognised when registration of the details of the birth certificates was requested, but formal recognition by means of a declaration of paternity or adoption or through the effect of de facto enjoyment of civil status would fall foul of the prohibition established by the Court of Cassation in its case-law in that regard ... The Court considers, having regard to the consequences of this serious restriction on the identity and right to respect for private life of the third and fourth applicants, that by thus preventing both the recognition and establishment under domestic law of their legal relationship with their biological father, the respondent State overstepped the permissible limits of its margin of appreciation.

101. Having regard also to the importance to be given to the child’s interests when weighing up the competing interests at stake, the Court concludes that the right of the third and fourth applicants to respect for their private life was infringed.

3. General conclusion

102. There has been no violation of Article 8 of the Convention with regard to the applicants’ right to respect for their family life. There has, however, been a violation of that provision with regard to the right of the third and fourth applicants to respect for their private life.

...

FOR THESE REASONS, THE COURT, UNANIMOUSLY,

...

2. Holds that there has been no violation of Article 8 of the Convention with regard to the applicants’ right to respect for their family life;

3. Holds that there has been a violation of Article 8 of the Convention with regard to the third and fourth applicants’ right to respect for their private life;

...

Done in French, and notified in writing on 26 June 2014, pursuant to Rule 77 §§ 2 and 3 of the Rules of Court.

Claudia Westerdiek Mark Villiger
Registrar President

Nema povezane prakse za ovu presudu.

Sažmi komentare

Komentari

Relevantni komentari iz drugih presuda

Član 8 | DIC | Damnjanović protiv Srbije

Presuda je povezana sa presudom Vrhovnog kasacionog suda Rev 2999/1999 od 4.9.2019. godine, kojom se odbija kao nesosnovana revizija tužilje-protivtužene, izjevljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 119/19 od 04.04.2019. godine.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilјa i tuženi su zaklјučili brak 06.05.2012. godine iz kog braka imaju maloletnog sina. Živeli su u kući u zajednici sa majkom i babom tuženog. Do prestanka bračne zajednice došlo je 04.09.2017. godine, kada je tužilјa napustila bračnu zajednicu. Bračni odnosi su ozbilјno i trajno poremećeni, nema izgleda da se bračna zajednica nastavi. Tužilјa, kada je napustila bračnu zajednicu prijavila je policiji tuženog za nasilјe u porodici. Navela je da je poslednje dve godine u braku bila u svađi sa tuženim, stalno su se raspravlјali, a tuženi je držao za ruke i drmao zbog čega su joj ostajale modrice, kao i da je dete često prisustvovalo ovim svađama. Po napuštanju zajednice otišla je da živi kod svojih roditelјa. Navodi tužilјe u pogledu vršenja nasilјa u porodici nisu ničim bili potkreplјeni. Presudom Osnovnog suda u Jagodini P2 411/17 od 24.12.2018. godine u stavu prvom izreke, brak zaklјučen dana 06.05.2014. je razveden na osnovu člana 41. Porodičnog zakona. U stavu drugom izreke, usvojen je tužbeni zahtev tuženog-protivtužioca pa je zajedničko maloletno dete stranaka sin poveren ocu koji će samostalno vršiti roditelјsko pravo. Obavezana je tužena-protivtužilјa da na ime svog doprinosa u izdržavanju deteta plaća mesečno određeni novčani iznos. Presudom je uređen je način održavanja ličnih odnosa detat sa majkom. Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 119/19 od 04.04.2019. godine, odbijena je kao neosnovana žalba tužilјe-protivtužene i potvrđena presuda Osnovnog suda u Jagodini P2 411/17 od 24.12.2018.

Ceneći navode revizije, Vrhovni kasacioni sud nalazi da su nižestepeni sudovi na potpuno utvrđeno činjenično stanje, pravilno primenili materijalno pravo, a pri čemu su se shodno citiranim propisima prevashodno rukovodili interesima maloletnog deteta, pravilno ocenjujući da je u interesu deteta da za sada ostane u domaćinstvu kod oca, tj. da se vršenje roditelјskog prava nad maloletnim poveri njegovom ocu a da majka ima pravo viđanja sa detetom, budući da je otac ostvario bolju emocionalnu povezanost sa detetom.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 8 | DIC | Gardel protiv Francuske

Presuda je povezana sa rešenjem Gž 3189/19 od 22.08.2019. godine Apelacionog suda u Beogradu, kojom se odbija kao neosnovana žalba tužioca i potvrđuje rešenje Višeg suda u Beogradu P.br. 11293/18 od 11.12.2018. godine u parnici tužioca AA protiv tužene Republike Srbije radi kršenja lјudskih prava jer je tužena svojim dopisom dostavile lične podatke tužioca i njegove porodice Komisiji Federacije BiH.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 8 | DIC | Jurišić protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa rešenjem Ržg 2/16 od 17.06.2016. godine Apelacionog suda u Novom Sadu, kojim se žalba predlagača izjavlјena protiv rešenja Višeg suda u Somboru posl. br.R4p.2/16 od 26.5.2016. godine se odbacuje kao neblagovremena.

Pobijanim prvostepenim rešenjem odbijen je prigovor predlagača B.Đ. kojim je tražio da se utvrdi da mu je u postupku koji se vodi pred Višim sudom u Somboru pod posl. brojem P.32/2014 povređeno pravo na suđenje u razumnom roku. Protiv ovog rešenja predlagač je izjavio žalbu u kojoj predlaže da Apelacioni sud naloži Višem sudu u Somboru postupanje po tužbi ovde predlagača u nepresuđenom delu kojim je tražena naknada materijalne štete, iz razloga što je predlagač starija i bolesna osoba pa je neophodna posebna hitnost u postupanju.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 8 | DIC | Kostić protiv Srbije

Odluka Ustavnog suda Republike Srbije\r\nhttps://ustavni.sud.rs/sudska-praksa/baza-sudske-prakse/pregled-dokumenta?PredmetId=16038\r\nkojom se usvaja ustavna žalba D.K. i utvrđuje da su u izvršnom postupku pred osnovnim sudom povređena prava roditelja i pravo na suđenje u razumnom roku

Član 8 | DIC | Milovanović protiv Srbije

Član 8 | DIC | Tomić protiv Srbije

Član 35 | DIC | Gashi protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 2016/2015 od 28.04.2017. godine, Vrhovnog kasacionog suda, kojim se ukida Apelacionog suda u Beogradu Gž 6830/2013 od 23.02.2015. godine i predmet vraća istom sudu na ponovno suđenje.

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P br. 25254/2011 od 28.06.2013. godine, stavom prvim izreke, utvrđeno je da je ništavo rešenje Izvršnog odbora Skupštine Grada Beograda br. ... – IO od 25.05.2000. godine. Stavom drugim izreke, utvrđeno je da je ništav ugovor o zakupu stana br. ...-.../... od 29.09.2000.godine, zaklјučen između JP za stambene usluge u Beogradu i tuženog AA. Stavom trećim izreke, utvrđeno je da je ništav ugovor o otkupu stana ... br. ...-.../... od 29.09.2000. godine, zaklјučen između tužioca Grada Beograda i tuženog AA, overen pred Drugim opštinskim sudom u Beogradu Ov br. .../... dana 09.10.2000. godine. Stavom četvrtim izreke, odbijen je, kao neosnovan, tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se utvrdi da je ništav i da ne proizvodi pravno dejstvo ugovor o kupoprodaji stana zaklјučen između tuženog AA kao prodavca i tuženog BB kao kupca, overen pred Petim opštinskim sudom u Beogradu Ov br. .../... dana 11.12.2000. godine. Stavom petim izreke, odbijen je, kao neosnovan, tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se obaveže tuženi BB da se sa svim licima i stvarima iseli iz predmetnog stana i da tako ispražnjeni stan preda na slobodno korišćenje i raspolaganje tužiocu Gradu Beogradu. Stavom šestim izreke, odbijen je prigovor nenadležnosti suda, kao neosnovan. Stavom sedmim izreke, odbijen je prigovor stvarne nenadležnosti Prvog osnovnog suda, kao neosnovan. Stavom osmim izreke, obavezan je tužilac Grad Beograd da nadoknadi tuženom BB troškove parničnog postupka. Stavom devetim izreke, obavezan je tuženi AA da nadoknadi tužiocu Gradu Beogradu troškove parničnog postupka.
Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 6830/2013 od 23.02.2015. godine, stavom prvim izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužioca i tuženih AA i BB i potvrđena presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P 25254/2011 od 28.06.2013. godine, u stavu četvrtom, petom, šestom, sedmom i stavu osmom izreke. Stavom drugim izreke, preinačena je presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 35 | DIC | Lakićević i drugi protiv Crne Gore i Srbije

Presuda je povezana sa rešenjem R4g.127/14 od 18.08.2014. godine Apelacionog suda u Novom Sadu, kojim se ustavne žalbe podnosilaca vraćaju Ustavnom sudu

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 35 | DIC | Vučković i drugi protiv Srbije

Presuda je povezana sa presudom Gž 1163/2018 od 20.04.2018. Apelacionog suda u Beogradu, kojom se kao neosnovana odbija žalba tužene i potvrđuje presuda Višeg suda u Beogradu P 855/17 od 27.11.2017.godine. u parnici tužioca AA protiv tužene Republike Srbije - Ministarstva odbrane, radi zaštite od dikriminacije.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 35 | DIC | Vučković i drugi protiv Srbije

Presuda je povezana sa presudom Rev 530/2019 od 28.02.2019. godine, Vrhovnog kasacionog suda, kojom se kao neosnovana odbija revizija tužene izjavlјena protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž 2063/18 od 23.05.2018. godine.

Presudom Višeg suda u Vranju P 2845/16 od 15.01.2018. godine, stavom prvim izreke, utvrđeno da je zaklјučkom Vlade Republike Srbije broj 401-161/2008-1 od 17.01.2008. godine povređeno načelo jednakih prava i obaveza, čime je izvršena diskriminacija na osnovu mesta prebivališta tužioca kao ratnog vojnog rezerviste sa teritorije opštine koja nije navedena u označenom zaklјučku Vlade Republike Srbije od 17.01.2008. godine. Stavom drugim izreke, utvrđeno je da je tužba tužioca povučena u delu koji se odnosi na potraživanje po osnovu naknade nematerijalne štete. Stavom trećim izreke, obavezana je tužena da tužiocu na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 45.800,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.
Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž 2063/18 od 23.05.2018. godine odbijena je kao neosnovana žalba tužene i potvrđena prvostepena presuda u stavovima prvom i trećem izreke.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Pogosjan i Bagdasarjan protiv Jermenije

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 3033/2019 od 05.09.2019. Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje kao nedozvolјena revizija tužene izjavlјena protiv presude Višeg suda u Vranju Gž 3017/18 od 08.02.2019. godine.

Presudom Osnovnog suda u Vranju Prr1. 65/17 od 18.04.2018. godine, stavom prvim izreke, tužena je obavezana da tužiocu naknadi štetu koja je izazvana povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Osnovnog suda u Vranju I 1022/09 u iznosu od 69.702,00 dinara, na ime troškova parničnog postupka u iznosu od 27.376,00 dinara i na ime troškova izvršnog postupka u iznosu od 19.600,00 dinara, pripadajućom kamatom. Stavom drugim izreke tužena je obavezana da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 30.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.
Presudom Višeg suda u Vranju Gž 3017/18 od 08.02.2019. godine, stavom prvim izreke potvrđena je prvostepena presuda u delu u kom je odlučeno o glavnoj stvari, dok je preinačena odluka o troškovima parničnog postupka.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Pogosjan i Bagdasarjan protiv Jermenije

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 627/2020 od 07.02.2020. Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje kao nedozvolјena revizija predlagača izjavlјena protiv rešenja Višeg suda u Leskovcu Ržg 216/19 od 22.11.2019. godine.

Rešenjem Višeg suda u Leskovcu Ržg 216/19 od 22.11.2019. godine, odbijena je žalba punomoćnika predlagača izjavlјena protiv rešenja Osnovnog suda u Leskovcu R4 I 109/19 od 09.09.2019. godine, kojim je odbijen prigovor predlagača za ubrzanje postupka, zbog povrede prava na suđenje u razumnom roku u predmetu tog suda I 7838/10, kao neosnovan.
Protiv navedenog rešenja, predlagač je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešnog i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložila da se revizija smatra izuzetno dozvolјenom, u skladu sa odredbom član 404. ZPP.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Stojanović protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 3050/2019 od 18.09.2019. godine godine, Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje revizija tužene izjavlјena protiv presude Višeg suda u Vranju Gž 1751/18 od 13.11.2018. godine i odbija kao neosnovan zahtev tužioca za naknadu troškova odgovora na reviziju.

Presudom Osnovnog suda u Vranju Prr1 22/17 od 09.02.2018. godine, obavezana je tužena da tužiocu plati na ime naknade imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Opštinskog suda u Vranju
I br. 1012/09 (ranije I. br. 850/05) iznose sa zateznom kamatom od dospeća pa do isplate bliže navedene u izreci pod 1. Tužana je obavezana da tužiocu na ime troškova parničnog postupka plati iznos od 24.000,00 dinara.
Viši sud u Vranju je presudom Gž 1751/18 od 13.11.2018. godine odbio kao neosnovanu žalbu tužene i potvrdio presudu Osnovnog suda u Vranju Prr1 22/17 od 09.02.2018. godine. Odbijen je zahtev tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde