(Čl. 2) Pravo na život
(Čl. 2-1 / ICCPR-6) Život
(Čl. 3) Zabrana torture
(Čl. 3 / CAT-2) Tortura
(Čl. 13) Pravo na delotvorni pravni lek
(Čl. 13) Dokaziva tvrdnja
(Čl. 13 / CAT-13 / ICCPR-2 / CEDAW-2f) Delotvorni pravni lek
(Čl. 34) Pojedinačne predstavke
(Čl. 34) Ometanje vršenja prava predstavke
(Čl. 35) Uslovi prihvatljivosti
(Čl. 35-1 / CAT-13 / ICCPR-2 / CEDAW-4) Iscrpljivanje unutrašnjih pravnih lekova
(Čl. 35-1) Delotvorni unutrašnji pravni lek
(Čl. 41) Pravično zadovoljenje - opšte
(Former Čl. 25) Ranije čl. 25

Tematske ključne reči

VS deskriptori

Zbirke

Sudska praksa
Presuda ESLJP
Veliko veće

Sažetak

Muž podnosioca predstavke, Agit Salman radio je kao taksi vozač u Adani. U vreme događaja iz ovog predmeta imao je 45 godina. Prethodno nije imao medicinsku istoriju lošeg zdravstvenog stanja niti je imao ikakvih srčanih problema. Dana 26. februara 1992. godine Agita Salmana su priveli policajci iz anti-terorističke jedinice Uprave za bezbednost u Adani. Agit Salman je pušten 27. februara 1992. godine u 17.30. Rekao je podnosiocu predstavkei i njihovom sinu Mehmetu da su ga tukli i potapali u hladnu vodu tokom noći koju je proveo u pritvoru. Još dva dana posle toga nije mogao da radi zbog prehlade.

Za vreme operacije koja je imala za cilj privođenje jednog broja lica za koje se sumnjalo da su povezana sa PKK (Radnička partija Kurdistana), policajci su došli u kuću podnosioca predstavke u ranim jutarnjim satima 28. aprila 1992. godine, tražeći Agita Salmana. Bio je na listi onih za kojima se tragalo zbog aktivnosti koje su obuhvatale učestvovanje u proslavi kurdske Nove godine 23. marta 1992. godine i učešće u podmetanju požara i napadu na snage bezbednosti u kome je poginulo jedno lice, a njih četvoro povređeno. Međutim, Agit Salman je u trenutku kada su ga tražili već bio u svom taksiju, radeći. Policajci su našli Agita Salmana na taksi stanici oko 01.00 28. aprila 1992. godine. Pomoćnik načelnika Ahmet Dinčer i policajci Ševki Tašči i Ali Šari odveli su ga u pritvor. U izveštaju o hapšenju koji su policajci sročili nijednom rečju se ne pominje bilo kakva borba ili potreba da se primeni sila kako bi se Agit Salman smestio u policijsko vozilo.

Postoji nesklad između pisanih izjava koje su policajci docnije dali javnom tužiocu, 22. maja 1992. godine, kada su izjavili da je možda došlo do nekog guranja i vučenja i svedočenja koje su izneli pred komisijom. U usmenom svedočenju pred delegatima Komisije Ahmet Dinčer i Šefki Taški odlučno su i kategorički tvrdili da su Agita Salmana morali da drže za ruke da bi ga uveli u auto, ali to ne podrazumeva upotrebu sile, odnosno da tom prilikom nije primio nijedan udarac, te nije bilo ni tragova od udaraca. Mehmet Salman je čuo od taksista na toj taksi stanici da se njegov otac nije protivio hapšenju, niti su dvojica taksi vozača od kojih je zatraženo da daju izjave javnom tužiocu čula da se Agit Salman protivio hapšenju. On nije odveden na lekarski pregled pre no što je odveden u ćeliju u odeljenje za pritvor. Čuvar na dužnosti u pritvoru Omer Inčejilmaz zapisao je da je Agit Salman doveden u odeljenje za pritvor u 03.00 časova 28. aprila 1992. Nisu zabeleženi nikakvi podaci, niti dokazi o vremenu koje je proteklo između hapšenja, koje se dogodilo oko 01.30, ako je suditi prema izveštaju policajaca koji su ga izvršili i trenutka registracije u odeljenju za pritvor u 03.00. Islednički tim je dobio zadatak da ispita Agita Salmana.

Poznato je da su još dvojica osumnjičenih privedena u okviru iste operacije: Behietin El, koji je odveden u pritvor 25. aprila 1992. godine i Ferhan Tarlak, takođe priveden 28. aprila 1992. godine. Postoji i treći osumnjičeni Ahmet Gerdžin koji je takođe priveden, i odveden u odeljenje za pritvor, opet u vezi sa prekršajima zbog kojih je povedena istraga.

Nema zapisanih podataka o kretanju pritvorenika, na primer, ne navodi se kada su izlazili iz ćelija ili kada su se vraćali u njih, što bi ukazivalo na vreme ispitivanja. Policajci koji se pominju u vezi sa ovim događajima negirali su u svojim izjavama javnom tužiocu datim između 18. i 25. maja 1992. godine da je Agit Salman uopšte ispitivan za vreme boravka u pritvoru, pošto nikakva ispitivanja nisu vršena pre no što je cela operacija završena. Ibrahim Ješil, Mustafa Kajma i Hasan Arinč usmeno su svedočili pred delegatima Komisije dajući iskaz u istom tom smislu. Komisija je zaključila da je njihova tvrdnja kako Agit Salman nije uopšte ispitivan tokom prva 24 sata posle privođenja neuverljiva, nedosledna i neverodostojna.

U ranim jutarnjim satima 29. aprila 1992. godine Agit Salman odveden je u državnu bolnicu u Adani, gde je odmah pregledan. Njegovo srce je prestalo da kuca, prestalo je disanje i nije bilo znakova drugih vitalnih funkcija, cijanoza se razvila na licu i ušima, a zenice su bile dilatirane. Lekar je konstatovao da je Agit Salman bio mrtav kada je donet i zaključio da je smrt nastupila 15-20 minuta pre toga. Prema izjavi koju su potpisali policajci koji su rekli da su Agita Salmana doneli u bolnicu u 02.00, 29. aprila 1992. godine, čuvar pritvorske jedinice ih je u 01.15 obavestio da je Agit Salman loše. On im je rekao da ima srčanih tegoba i oni su ga odmah prebacili u odeljenje za hitne slučajeve državne bolnice. Lekar-patolog u Adani, pregledao je 29. aprila 1992. godine telo Agita Salmana u prisustvu javnog tužioca. U izveštaju sa tog pregleda navodi se da su na prednjem delu mišica bile isušene površinske rane. Nije bilo povreda od vatrenog oružja ili nekih oštrih instrumenata. Lekar je zaključio da je neophodna autopsija kako bi se utvrdio uzrok smrti. Iz dokumenata se vidi da je autopsija izvršena istog dana. Uzorci organa poslati su na analizu.

Oko 13 sati 29. aprila 1992. godine policija je dovela Mehmeta Salmana u Upravu bezbednosti, gde ga je javni tužilac obavestio da je njegov otac preminuo od srčanog napada. Ibrahim Salman je 30. aprila 1992. godine otišao na odeljenje sudske medicine da bi identifikovao telo. Telo je predato porodici koja je izvršila sve neophodne pripreme kako bi ga sahranila pre prvomajskog praznika. Porodica je oprala telo na groblju. Ibrahim Salman je uočio ožiljke od ogrebotina i vidljive tragove na mišicama. Na leđima je bilo tragova koji su podsećali na rupe. Bilo je ožiljaka na jednom stopalu, a sama stopala bila su otečena. Porodica je napravila četiri fotografije tela u boji.

Dana 21. maja 1992. godine sačinjen je izveštaj o autopsiji. U njemu su ponovljeni fizički nalazi sa pregleda. Pregledom unutrašnjih organa utvrđeno je da je težina vitalnih organa bila uvećana, kao i da je mozak takođe bio otečen. Grudna kost je bila polomljena, a okolno meko tkivo pokazivalo je tragove svežeg krvarenja što je moglo biti izazvano pokušajem davanja veštačkog disanja. U izveštaju se zaključuje da se ne može utvrditi tačan uzrok smrti i preporučuje se da se čitav slučaj poveri na dalje razmatranje istambulskom Institutu za sudsku medicinu.

Dana 22. maja 1992. godine porodica je predala fotografije tela javnom tužiocu, koji je uzeo izjave od članova isledničkog tima i od policajaca koji su izvršili hapšenje, kao i od čuvara u pritvoru.

Istambulski Institut za sudsku medicinu je 15. jula 1992. sačinio svoje mišljenje koje je potpisalo sedam članova Prvog specijalističkog komiteta. U izveštaju je navedeno da je Agit Salman bio guran i vučen prilikom hapšenja, da mu je pozlilo za vreme ispitivanja ili da je, kako se tvrdilo, preminuo za vreme ispitivanja. Na osnovu izjava svedoka zaključeno je da je on bio u ćeliji sve dok se nije požalio na srčane tegobe, u kom trenutku je smesta prebačen u bolnicu.

Dana 19. oktobra 1992. godine javni tužilac u Adani doneo je odluku ne pokreće istragu. On je saopštio da je Agit Salman oko 01.15, 29. aprila 1992. godine obavestio policajce da oseća srčane tegobe i da je odmah prebačen u državnu bolnicu u Adani gde je preminuo. Prema sudsko-medicinskom izveštaju Agit Salman je dugo bolovao od srčanog oboljenja, površinske povrede i promene mogle su biti izazvane za vreme hapšenja, a smrt je bila rezultat srčanog napada izazvanog pritiskom, odnosno stresom usled incidenta i starim srčanim tegobama. Nije bilo dokaza koji bi opravdali pokretanje krivičnog postupka. Dana 13. novembra 1992. godine podnosilac predstavke je uložila žalbu na odluku o nepokretanju krivičnog postupka, tvrdeći da je Agit Salman ispitivan i da je preminuo pod primenom torture. Dana 25. novembra 1992. godine predsednik Višeg suda u Tarsusu odbacio je žalbu podnosioca predstavke. Dana 22. decembra 1992. godine ministar pravde je prebacio čitav slučaj na Kasacioni sud na osnovu člana 34. Zakona o krivičnom postupku. Dana 16. februara 1994. godine Kasacioni sud je poništio odluku o nepodizanju optužnice i vratio slučaj javnom tužiocu u Adani radi pripreme optužnice. U optužnici koja nosi datum 2. maj 1994. godine deset policajaca optuženi su za ubistvo u predmetu broj 1994/135. Sudski postupak je vođen pred Višim sudom u Azani, 27. juna, 26. septembra, 31. oktobra i 1. decembra 1994. godine. Optuženi su se izjasnili da nisu krivi. Usmene izjave dalo je šest od deset policajaca i u njima su potvrdili svoje pisane izjave i negirali bilo kakvo zlostavljanje Agita Salmana. U svojoj odluci koja nosi datum 26. decembar 1994. godine Viši sud u Adani zaključio je kako se ne može utvrditi da su optuženi primenili silu ili nasilje protiv Agita Salmana ili da su mu pretili ili ga podvrgavali torturi kako bi mu iznudili priznanje. Površinske ozlede na njegovom telu mogle su nastati u drugim okolnostima i biti izazvane drugim uzrocima, na primer, u trenutku hapšenja. Sudsko-medicinski izveštaji ukazuju na to da je Agit Salman preminuo od ranijeg srčanog oboljenja u sticaju sa površinskim ozledama. Međutim, nema dokaza koji bi ukazivali na to da su te ozlede naneli optuženi. Sud je oslobodio optužene na osnovu nedostatka dokaza. Podnosilac predstavke koja je u ovom postupku učestvovala kao podnosilac žalbe na presudu prethodne sudske instance ovoga puta nije uložila žalbu na presudu Višeg suda u Adani, te je ta presuda stupila na snagu 3. januara 1995. godine.

Dana 24. januara 1996. godine, nakon što se obratila predstavkom Evropskom sudu za ljudska prava, podnosilac predstavke je pozvana na razgovor u antiterorističko odeljenje uprava bezbednosti u Adani, u vezi sa obraćanjem Evropskom sudu za ljudska prava i traženjem pomoći od tih institucija. Cilj izjave bio je da se dobije njeno objašnjenje o tome kako je uopšte došlo do toga da se obrati Komisiji. Potvrdila je da je popunila dokumente za pravnu pomoć. U usmenom svedočenju za koje je Komisija zaključila da je verodostojno i utemeljeno, podnosilac predstavke je iznela da su joj stavili povez preko očiju, da su je udarali i gurali u Upravi bezbednosti i da su joj policajci rekli da odustane od celog slučaja.

Podnosilac predstavke je i drugi put odvedena na razgovor. U izveštaju koji nosi datum 9. februar 1996. godine i koji su potpisali policajci navode se detalji u vezi sa njenim prihodima i troškovima i potvrđuje se njena izjava o imovinskom stanju. Tog ili nekog drugog datuma ona je izvedena pred javnog tužioca i ponovo je od nje zatražena izjava o imovinskom, odnosno materijalnom stanju. U tom razgovoru nisu joj bile upućene nikakve pretnje.

Vlada je u svome podnesku pominjala dokaze koje su dali policajci, izveštaj sa autopsije i izveštaj istambulskog Instituta za sudsku medicinu, kao i usmeno svedočenje dr Bilge Kirandžil pred delegatima Komisije. Navela je da je Agit Salman je i ranije patio od srčanog oboljenja. Kada je uhapšen (priveden) zadobio je manje povrede. Za vreme pritvora u pritvorskoj jedinici u Upravi za bezbednost u Adani on nije ispitivan, zato što operacija još nije bila okončana. Oko 01.00 zatražio je pomoć i rekao zatvorskom čuvaru da oseća srčane tegobe. Zatvorski čuvar je zatražio pomoć policajaca iz isledničkog tima koji su u neposrednoj blizini čekali na sledeću fazu operacije. Ti policajci su stavili Agita Salmana koji je već teško disao u policijsko vozilo i odvezli ga u bolnicu. Na putu do bolnice su zaustavili vozilo i Mustafa Kajma mu je na kratko dao veštačko disanje usta na usta i masirao područje srca. Odvezli su Agita Salmana na urgentno odeljenje bolnice gde im je rečeno da je preminuo. Vlada navodi da prilikom autopsije i u izveštaju istambulskog Instituta za sudsku medicinu utvrđeno je da Agit Salman nije pretrpeo nikakvu veću povredu, da je grudna kost bila polomljena usled masaže srčanog mišića i da je preminuo prirodnom smrću, uprkos svoj mogućoj pomoći koju je dobio.

Evropski komitet za sprečavanje torture (CPT) organizovao je sedam poseta Turskoj. Prve dve posete u 1990. i 1991. godini bile su ad hoc posete koje su smatrane neophodnima u svetlosti činjenice da je iz raznih izvora stigao prilično veliki broj izveštaja u kojima se govorilo o navodnim slučajevima torture i drugih vidova zlostavljanja lica lišenih slobode, pre svega onih koja se nalaze u policijskom pritvoru. Treća periodična poseta obavljena je krajem 1992. godine i tom prilikom članovi Komiteta su obišli i Upravu bezbednosti u Adani. Ostale posete organizovane su u oktobru 1994, avgustu i septembru 1996. i oktobru 1997. godine (prilikom poslednjih dveju poseta članovi Komiteta obišli su i policijske objekte u Adani). Izveštaj CPT o tim posetama, sem onoga za posetu u oktobru 1997. godine, nisu dostupni javnosti, budući da je za obelodanjivanje takvih izveštaja potreban pristanak države o kojoj je reč, a taj pristanak u ovom slučaju nije dat.

CPT je objavio dva javna izveštaja u kojima je zaključio da tortura i drugi oblici ozbiljnog zlostavljanja lica predstavljaju važne karakteristike policijskog pristupa. Prilikom prve posete 1990. godine članovi Komiteta su konstatovali da se neprestano govori o sledećim tipovima navodnog mučenja ili zlostavljanja: palestinsko vešanje, elektrošokovi, udarci po tabanima (falaka), polivanje hladnom vodom pod pritiskom i zatvaranje u veoma male, mračne, neprovetrene ćelije. Medicinski pregledi ukazali su na jasne medicinske znake koji su potpuno u skladu sa vrlo nedavno primenjenom torturom i drugim teškim vidovima zlostavljanja kako fizičke, tako i psihološke prirode. Posmatranjem na licu mesta u policijskim objektima uočeno je da su materijalni uslovi pritvora izuzetno loši. Prilikom svoje druge posete 1991. godine CPT je zaključio da nije postignut nikakav napredak u pogledu eliminisanja policijskog mučenja i zlostavljanja. Mnoga lica su se žalila na slične tipove zlostavljanja - s tim što je bilo sve više tvrdnji o nasilnoj penetraciji štapom ili policijskom palicom u telesne otvore. I ovog puta je utvrđeno da izvestan broj lica koja su iznosila takve navode poseduje vidljive telesne znake koji potpuno odgovaraju takvim navodima. Prilikom treće posete od 22. novembra do 3. decembra 1992. godine delegacija CPT bila je doslovno zasuta navodima o torturi i zlostavljanju. Brojna lica koja su ispitivali lekari pokazivala su telesne znake ili stanja koja su odgovarala takvim tvrdnjama. CPT je u svom izveštaju navela izvestan broj takvih slučajeva. Ovom prilikom CPT je posetio Adanu gde je jedan zatvorenik u zatvoru u Adani pokazao hematome na tabanima i čitav niz vertikalnih purpurno-crvenih ožiljaka na gornjem delu leđa, što je potpuno odgovaralo njegovim tvrdnjama da je nedavno bio podvrgnut falaki i da je tučen po leđima policijskom palicom; sve se to događalo dok je bio u policijskom pritvoru. U sedištu Uprava za bezbednost u Ankari i Dijarbakiru delegacija CPT našla je opremu koja je mogla da se koristi za ovakav tip torture; nadležni pri tom nisu mogli da navedu nijedno uverljivo objašnjenje za prisustvo te opreme u policijskim prostorijama. CPT je u svom izveštaju zaključila da je "u Turskoj i dalje široko rasprostranjena praksa mučenja i drugih oblika ozbiljnog zlostavljanja lica koja se nalaze u policijskom pritvoru".

U drugom saopštenju za javnost, onom od 6. decembra 1996. godine, CPT konstatuje da je tokom minule četiri godine ostvaren izvestan napredak. Međutim, u nalazima posle posete 1994. godine pokazuje se da tortura i drugi vidovi zlostavljanja zatvorenika i dalje predstavljaju važnu karakteristiku policijskog pritvora. Tokom poseta 1996. godine delegacije CPT su još jednom našle jasne dokaze prakse mučenja i drugih oblika ozbiljnog zlostavljanja zatvorenika kojima pribegava policija. U tom izveštaju pominje se da je delegacija u septembru 1996. posetila policijske stanice u Adani, Brusi i Istambulu, i da je tom prilikom posetila i tri zatvora kako bi razgovarala sa nekima od lica koja su još sasvim skoro bila u policijskom pritvoru u Adani i Istambulu. Kod značajnog broja lica koja su pregledali lekari-patolozi u sastavu delegacije CPT bili su uočljivi telesni znaci ili stanja u skladu sa njihovim tvrdnjama o nedavnom policijskom zlostavljanju, što se posebno odnosilo na nanošenje udaraca po tabanima i dlanovima kao i na vezivanje ruku. Komisija je kod sedam lica koja su još sasvim nedavno bila u pritvoru u antiterorističkom odeljenju istambulske Uprave bezbednosti uočila neke od najflagrantnijih primera torture sa kojima su se delegacije CPT ikada srele u Turskoj. Ljudi su bili dugo vezivani za ruke, ostavljeni su da vise u tom položaju, što im je oštetilo motorne funkcije i osećaj u rukama, a kod dva lica je čak došlo do gubitka obe ruke za koje je postojala opasnost da je neizlečiv. Komisija je u izveštaju zaključila da oslanjanje na torturu i druge oblike ozbiljnog zlostavljanja zatvorenika i dalje predstavlja učestalu praksu u policijskim stanicama u Turskoj.

Gđa Behije Salman obratila se Komisiji 20. maja 1993. godine. Ona je iznela tvrdnju da je njen muž, Agit Salman, preminuo zbog torture u policijskom pritvoru. Pozvala se na članove 2, 3, 6, 13, 14. i 18. Konvencije. U postupku pred Komisijom, podnosilac predstavke je dalje tvrdila da joj je onemogućeno da efikasno realizuje pravo na pojedinačno obraćanje (zarad traženja pravne zaštite) koje je zajamčeno bivšim članom 25. § 1. Komisija je tužbu gđe Behije Salman (broj 21986/93) ocenila prihvatljivom 20. februara 1995. godine. U svome izveštaju od 1. marta 1999., Komisija je izrazila jednodušno mišljenje da je došlo do povrede člana 2. time što je muž podnosioca predstavke preminuo u pritvoru, da je došlo do povrede člana 3. u tom smislu da je njen muž bio mučen; da je došlo do povrede člana 13; da nije bilo povreda članova 14. i 18, da Turska nije ispunila svoje obaveze koje proističu iz nekadašnjeg člana 25.

U svome podnesku podnosilac predstavke je zatražila od Suda da utvrdi da je država prekršila članove 2, 3, 13. i nekadašnji član 25. § 1. Konvencije. Ona je zatražila od Suda da joj dosudi odštetu na osnovu člana 41.

Vlada je zahtevala od Suda da odbaci ceo predmet kao neprihvatljiv zbog toga što podnosilac predstavke nije prethodno iscrpla sve domaće pravne lekove. Kao alternativno rešenje predstavnici Vlade su tvrdili da navodi podnosioca predstavke nisu potkrepljeni dokazima.

Podnosilac predstavke tvrdi da je njen muž, Agit Salman, preminuo usled torture u rukama policajaca u Upravi bezbednosti u Adani. Ona se takođe požalila da nije obavljena efikasna istraga na okolnosti ubistva. Tvrdi da je došlo do povrede člana 2. Konvencije.
Sud navodi da je, prema izveštaju Komisije, Agit Salman je odveden u pritvor u očigledno dobrom zdravlju i bez ikakvih prethodnih povreda ili aktivnih oboljenja. Nije dato nikakvo prihvatljivo objašnjenje za povrede na levom nožnom zglobu, ožiljke i otok na levom stopalu, ožiljak na grudima i polomljenu grudnu kost. Razmatrajući izveštaje veštaka, Sud nalazi da Vlada nije obrazložila smrt Agita Salmana usled zastoja rada srčanog mišića u vreme dok je bio pritvoren u Upravi bezbednosti u Adani i da ima mesta za odgovornost države ugovornice kada je reč o ovoj smrti. Iz ovoga sledi da je prekršen član 2.
Sud još jednom ističe da obaveza zaštite prava na život na osnovu člana 2. Konvencije, kada se tumači u vezi sa opštom obavezom države na osnovu člana 1. Konvencije da “jamči svakome u svojoj nadležnosti prava i slobode određene u Konvenciji”, implicitno nalaže da se obavi neka vrsta efikasne zvanične istrage kada su pojedinci ubijeni usled primene sile. S tim u vezi, Sud naglašava da se pomenuta obaveza ne odnosi isključivo na slučajeve na kojima je očigledno da je ubistvo prouzrokovao državni službenik.

Podnosilac predstavke i otac preminulog podneli su formalnu žalbu zbog smrti (svoga muža, odnosno sina) nadležnim istražnim organima, tvrdeći da je ta smrt bila rezultat torture. Štaviše, sama činjenica da su vlasti bile obaveštene o smrti Agita Salmana u pritvoru ipso facto je aktivirala obavezu koja proističe iz člana 2. da se sprovede efikasna istraga na okolnosti u kojima je došlo do te smrti. Sud nakon razmatranja postupka koji je vođen pred dpmaćim sudovima zaključuje da vlasti nisu sprovele efikasnu istragu na okolnosti u kojima je došlo do smrti Agita Salmana. To je učinilo da posezanje za pravim lekovima u građanskopravnom postupku u takvim okolnostima bude podjednako neefikasno. U skladu s tim Sud odbacuje primedbe Vlade koje se odnose na krivični i na građansko parnični postupak i smatra da je u tom smislu povređen član 2.

Podnosilac žalbe se požalila da je njen muž mučen pre smrti. Pozvala se na član 3. Konvencije. Ona je navela da je njen muž bio podvrgnut tretmanu koji se svodi na mučenje dok je bio u pritvoru Uprave bezbednosti u Adani. Ona se pri tom oslanja na belege na njegovim stopalima i nožnim zglobovima koji pokazuju da je bio podvrgnut falaki. Takođe je dobio udarac u grudi koji je bio dovoljno jak da polomi grudnu kost. Vlasti nisu ponudile nijedno drugo prihvatljivo objašnjenje za povrede na njegovom telu. Podnosilac predstavke dalje tvrdi da vlasti nikada nisu valjano istražile tvrdnju da je Agit Salman mučen u pritvoru, čime su prekršile proceduralni aspekt člana 3. Konvencije.

S obzirom na prirodu i stepen zlostavljanja (falaka i udarac u grudi), kao i na čvrste zaključke koji se mogu izvesti iz dokaznog materijala o tome da se to dogodilo prilikom isleđivanja o učešću u aktivnostima PKK za koje su sumnjičili Agita Salmana, Sud zaključuje da je to obuhvatalo vrlo ozbiljne i surove patnje koje se mogu okarakterisati kao mučenje. Sud zaključuje da je prekršen član 3. Konvencije. Istovremeno, Sud ne smatra nužnim da donese poseban zaključak na osnovu člana 3. Konvencije u vezi sa navodnim manjkavostima istrage.

Podnosilac predstavke požalila se da nije imala na raspolaganju efikasan pravni lek u značenju koje proističe iz člana 13. Konvencije.Vlada je tvrdila da su istraga incidenta i krivično gonjenje policajaca pružili efikasne mogućnosti za pravni lek. Sem toga, ona čak nije iskoristila mogućnost žalbe na presudu kojom su policajci oslobođeni, pa samim tim nije iskoristila sve raspoložive pravne lekove. Komisija sa kojom se saglasila podnosilac žalbe zaključila je da istraga i krivični proces nisu bili efikasni usled neadekvatne sudsko-medicinske istrage. Podnosilac predstavke je takođe iznela mišljenje da je pokušaj vlasti da izmisle priču kako bi prikrile ono što se stvarno dogodilo doveo do ozbiljne povrede člana 13. Konvencije.

Na temelju dokaza navedenih u ovom slučaju, Sud je zaključio da je državaugovornica odgovorna po osnovu članova 2. i 3. Konvencije za smrt i torturu u pritvoru muža podnosioca predstavke. Prema tome, pritužbe podnosioca predstavke u ovom smislu “takve su da se o njima može diskutovati u svrhu člana 13. Prema tome, vlasti su bile dužne da sprovedu delotvornu istragu na okolnosti smrti muža podnosioca predstavke. Iz navedenih razloga ne može se smatrati da je u skladu sa članom 13. pokrenuta efikasna krivična istraga, čiji bi zahtevi bili širi od puke obaveze da se istraži ono što je naloženo članom 2. Stoga Sud nalazi da je podnosiocu predstavke uskraćena mogućnost korišćenja efikasnog pravnog leka kada je reč o smrti njenog muža, pa joj je, samim tim, uskraćena i mogućnost pristupa bilo kom drugom raspoloživom pravnom leku koji joj je eventualno mogao biti na raspolaganju, uključujući i zahtev za nadoknadu. Prema tome, prekršen je član 13. Konvencije

Konačno, podnosilac predstavke požalila se da je bila podvrgnuta ozbiljnom mešanju u ostvarivanje svoga prava na podnošenje individualne žalbe, što je kršenje člana 25. § 1 Konvencije (sada član 34). Ona je navela da su je vlasti tri puta privodile. Prvi put joj je stavljen povez na oči i bila je pretučena, primorana da potpiše neki dokument i eksplicitno joj je rečeno da odustane od predstavke koju je podnela Komisiji. U dvema drugim prilikama podrobno je ispitivana o svojoj predstavci u kojoj je zatražila pravnu pomoć Komisije. Navela je da je ovo bilo mešanje i ometanje njenog prava na podnošenje individualne predstavke Komisiji.

Vlada je tvrdila da su vlasti kontaktirale podnosioca predstavke u nastojanju da provere prijavu imovine koju je ona navela u svojoj molbi za pravnu pomoć Komisije. Postavljana su joj pitanja samo o imovini koju poseduje i dohotku koji ostvaruje i nije bila podvrgnuta nikakvom zastrašivanju niti pritisku. U svakom slučaju nije mogla ozbiljno da tvrdi da je zastrašivana budući da je mogla slobodno da pokrene domaći postupak protiv policajaca bez ikakvog ometanja ili straha.

Sud zaključuje da je stavljanje poveza na oči moralo pojačati ranjivost podnosioca predstavke, izazivajući njeno uznemirenje i nervozu što, u okolnostima ovog slučaja, svedoči o opresivnom ponašanju. Štaviše, nema prihvatljivog objašnjenja za to što je podnosilac predstavke bila dva puta ispitivana o zahtevu za pravnu pomoć i posebno zašto su to ispitivanje prvi put obavljali policajci-pripadnici antiterorističke jedinice, za koje je podnosilac predstavke tvrdila da su odgovorni za smrt njenog muža. Podnosilac predstavke morala se osećati zastrašenom takvim kontaktima sa vlastima. To je predstavljalo nepotrebno mešanje i osujećivanje njenog prava na podnošenje predstavke organima Konvencije. Prema tome, država-ugovornica nije ispunila obaveze koje ima na osnovu nekadašnjeg člana 25. § 1 Konvencije.

Preuzmite presudu u pdf formatu

EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA

VELIKO VEĆE

SLUČAJ SALMAN PROTIV TURSKE

(PREDSTAVKA BROJ 21986/93)

Presuda

Strazbur

27. jun 2000.

U predmetu Salman protiv Turske, Evropski sud za ljudska prava, koji je zasedao u skladu sa članom 27. Konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Konvencija), i u skladu sa izmenjenim i dopunjenim Protokolom broj 11¹, kao i relevantnim odredbama Pravila rada Suda² (Poslovnika), u Velikom veću koje je sastavljeno od sledećih sudija:

G. L. Vildhaber (Wildhaber), predsednik,
G. J.-P. Kosta (Costa),
G. A. Paster Ridrueho (Pastor Ridruejo),
G. L. Ferari Bravo (Ferrari),
G. G. Bonelo (Bonello),
G. J. Makarčik (Makarczyk),
G. P. Kiris (Küris),
Gđa F. Tulkens,
G. V. Butkevič (Butkevych),
G. Ž. Kazadeval (J. Casadevall),
Gđa N. Vajić,
Gđa H. S. Greve,
G. A. B. Baka,
G. R. Maruste (Maruste),
Gđa S. Botučarova (Botoucharova),
G. M. Ugrehelidze (Ugrekhelidze),
G. F. Golčikli (Gölcüklü)
kao i G. M. de Salvia, sekretar Suda,

pošto je na privatnim sednicama 2. februara i 31. maja 2000. godine razmotrio predmet, donosi sledeću presudu koja je usvojena poslednjeg pomenutog datuma.

POSTUPAK

Predmet je stigao Sudu, osnovanom u skladu sa nekadašnjim članom 19. Konvencije^{^[1]}, od Evropske komisije za ljudska prava (u daljem tekstu Komisija) 7. juna 1999. godine, u okviru tromesečnog roka koji je utvrđen nekadašnjim članovima 32. § 1 i 47 Konvencije. Predmet je formiran na osnovu predstavke (broj 21986/93) protiv Republike Turske koju je Komisiji podnela, u skladu sa nekadašnjim članom 25, turska državljanka, gđa Behije Salman (Behiye) 20. maja 1993. godine. Zahtev komisije odnosio se na nekadašnje članove 44. i 48, kao i na pravilo 32. § 2. nekadašnjih Pravila rada suda.^{^[2]} Cilj zahteva bio je da se donese odluka o tome da li su činjenice i okolnosti navedenog slučaja takve da se na osnovu njih može zaključiti kako je tužena država prekršila svoje obaveze koje proističu iz članova 2, 3, 13, 18. i nekadašnjeg člana 25. Konvencije.
Dana 20. septembra 1999. godine panel Velikog Veća odlučio je da će slučaj ispitati Veliko Veće Suda (član 5. § 4. Protokola broj 11. i pravila 100. § 1. i 24. § 6. pravila Suda). U sastav Velikog Veća po službenoj dužnosti ulazio je D. R. Tirmen (Türmen), sudija koji je izabran kao predstavnik Turske (član 27. § 2. Konvencije i pravilo 24. § 4.), kao i G. L. Vildhaber, predsednik Suda, gđa E. Palm, potpredsednik Suda i G. Ž.-P. Kosta i G. M. Fišbah, potpredsednici Odeljenja (član 27 § 3. Konvencije i pravilo 24. §§ 3 i 5. (a)). Ostali članovi u punom sastavu Velikog Veća bili su g. A. Pastor Ridrueho, g. G. Bonelo, g. J. Makarčik, g. P. Kiris, gđa F. Tulkens, gđa V. Stražnjicka, g. V. Butkevič, g. Ž. Kazadeval, gđa H. S. Greve, g. A. B. Baka, g. R. Marušte i gđa S. Botučarova (pravilo 24. § 3. i 100. § 4.) Docnije se g. Tirmen, koji je učestvovao u komisijskom razmatranju slučaja, povukao iz Velikog Veća (pravilo 28). Dana 22. oktobra 1999. godine turska vlada (u daljem tekstu Vlada) imenovala je g. F. Golčiklija za ad hoc sudiju (član 27. § 2. Konvencije i pravilo 29. § 1.). G.. Fišbaha i gđu Stražnjicku, koji nisu mogli da učestvuju u daljem razmatranju slučaja, zamenile su gđa N. Vajić i g. M. Ugrehelidze, sudije zamenici (pravilo 24. § 5. (b)).
Sekretar Suda dobio je podnesak od tužioca 2. decembra 1999. godine, a podnesak Vlade 4. januara 2000. godine.
Rasprava je održana na javnoj sednici u zdanju ljudskih prava u Strazburu 2. februara 2000. godine.

Pred Sudom su se pojavili:

a) u ime Vlade
G. M. Ozmen, agent
Gđa J. Kajalp (Kayaalp),
G. O. Zejrek (Zeyrek),
Gđa M. Gilsen (Gülsen), savetnik
G. H. Četinkaja (Cetinkaya), savetnik;

b) u ime podnosioca predstavke
Gđa A. Reidi (Reidy), pravni savetnik,
Gđa F. Hamson,
G. O. Bajdemir (Baydemir),
Gđa R. Jalčindag (Yalcindag), savetnik,
G. M. Kilavuz, savetnik.

Sud je saslušao obraćanje gospođe Rejdi i gospodina Ozmena.

Dana 31. maja 2000. godine gđu Palm, koja nije mogla da učestvuje u daljem razmatranju ovog slučaja, zamenio je g. L. Ferari Bravo (pravila 24. § 5. (b) i 28).

ČINJENICE

I. OKOLNOSTI SLUČAJA

Strane su osporile činjenice ovog slučaja, pre svega u vezi sa događajima od 28. i 29. aprila 1992. godine kada je policija privela Agita Salmana, muža podnosioca predstavke; on je potom preminuo u pritvoru. Komisija je u skladu sa nekadašnjim članom 28. § 1. (a) Konvencije obavila istragu uz pomoć strana. Komisija je saslušala svedoke u Ankari od 1-3. jula 1996. godine i u Strazburu 4. decembra 1996. i 4. jula 1997. godine. Svedoci su bili: podnosilac predstavke; njen sin Mehmet Salman; njen dever Ibrahim Salman; policajci koji su priveli Agita Salmana -Ahmet Dinker i Ševki Tašči; čuvari u zatvoru koji su bili na dužnosti u vreme dok je Agit Salman bio u pritvoru - Omer Inčejilmez, Servet Ozjilmaz i Ahmet Bal; islednici članovi isledničkog tima koji su odveli Agita Salmana u bolnicu - Ibrahim Jesil, Erol Čelebi i Mustafa Kajma; javni tužilac u Adani Tefik Ajdin koji je prisustvovao autopsiji; dr Ali Tansi, lekar u državnoj bolnici u Adani koji je proglasio smrt Agita Salmana; dr Fatih Šen, koji je izvršio autopsiju; dr Derek Paunder, profesor na Univerzitetu u Aberdinu, ekspert-forensičar koga je angažovala podnosilac predstavke i dr Bilge Kirandžil, sa istambulskog Instituta za sudsku medicinu gde je izvršena revizija autopsije koju je ranije obavio dr Fatih Šen. Komisija je takođe zahtevala mišljenje veštaka u vezi sa medicinskim pitanjima u ovom slučaju i to od profesora Kordnera, profesora sudske medicine na Univerzitetu Monaš u državi Viktoria u Australiji i direktora Instituta za sudsku medicinu u državi Viktorija.
Činjenica koju je utvrdila Komisija i koju je podnosilac predstavke prihvatila navedene su u izveštaju Komisije od 1. marta 1999. godine; njihov rezime je naveden u odeljku A ovog dokumenta. Vladini predlozi u vezi sa činjenicama i ekspertskim medicinskim izveštajima takođe su rezimirani u ovom dokumentu (odeljci Bi C).

A. Zaključci komisije u pogledu činjenice

Muž tužile Agit Salman radio je kao taksi vozač u Adani. U vreme događaja iz ovog predmeta imao je 45 godina. Prethodno nije imao medicinsku istoriju lošeg zdravstvenog stanja niti je imao ikakvih srčanih problema.
Dana 26. februara 1992. godine Agita Salmana su priveli policajci iz anti-terorističke jedinice Uprave za bezbednost u Adani. Oficir koji je bio zadužen za njegovo ispitivanje je Ibrahim Ješil. Agit Salman je pušten 27. februara 1992. godine u 17.30. Rekao je podnosiocu predstavkei i njihovom sinu Mehmetu da su ga tukli i potapali u hladnu vodu tokom noći koju je proveo u pritvoru. Još dva dana posle toga nije mogao da radi zbog prehlade.
Za vreme operacije koja je imala za cilj privođenje jednog broja lica za koje se sumnjalo da su povezana sa PKK (Radnička partija Kurdistana), policajci su došli u kuću podnosioca predstavke u ranim jutarnjim satima 28. aprila 1992. godine, tražeći Agita Salmana. Bio je na listi onih za kojima se tragalo zbog aktivnosti koje su obuhvatale učestvovanje u proslavi kurdske Nove godine 23. marta 1992. godine i učešće u podmetanju požara i napadu na snage bezbednosti u kome je poginulo jedno lice, a njih četvoro povređeno. Međutim, Agit Salman je u trenutku kada su ga tražili već bio u svom taksiju, radeći.
Policajci su našli Agita Salmana na taksi stanici u Ješilovu oko 01.00 28. aprila 1992. godine. Pomoćnik načelnika Ahmet Dinčer i policajci Ševki Tašči i Ali Šari odveli su ga u pritvor. U izveštaju o hapšenju koji su policajci sročili nijednom rečju se ne pominje bilo kakva borba ili potreba da se primeni sila kako bi se Agit Salman smestio u policijsko vozilo. Postoji nesklad između pisanih izjava koje su policajci docnije dali javnom tužiocu, 22. maja 1992. godine, kada su izjavili da je možda došlo do nekog guranja i vučenja i svedočenja koje su izneli pred komisijom. U usmenom svedočenju pred delegatima Komisije Ahmet Dinčer i Šefki Taški odlučno su i kategorički tvrdili da su Agita Salmana morali da drže za ruke da bi ga uveli u auto, ali to ne podrazumeva upotrebu sile, odnosno da tom prilikom nije primio nijedan udarac, te nije bilo ni tragova od udaraca. Mehmet Salman je čuo od taksista na toj taksi stanici da se njegov otac nije protivio hapšenju, niti su dvojica taksi vozača od kojih je zatraženo da daju izjave javnom tužiocu čula da se Agit Salman protivio hapšenju.
Agit Salman nije odveden na lekarski pregled pre no što je odveden u ćeliju u odeljenje za pritvor. Komisija je zaključila da nije utvrđeno da je pretrpeo bilo kakvu povredu prilikom hapšenja ili da je pokazivao bilo kakve znake lošeg zdravstvenog stanja ili disajnih tegoba.
Čuvar na dužnosti u pritvoru Omer Inčejilmaz zapisao je da je Agit Salman doveden u odeljenje za pritvor u 03.00 časova 28. aprila 1992. Nisu zabeleženi nikakvi podaci, niti dokazi o vremenu koje je proteklo između hapšenja, koje se dogodilo oko 01.30, ako je suditi prema izveštaju policajaca koji su ga izvršili i trenutka registracije u odeljenju za pritvor u 03.00.
Pomoćnik načelnika Ibrahim Ješil predvodio je islednički tim koji je dobio u zadatak da ispita Agita Salmana. U timu su još bili i policajci Erol Čelebi, Mustafa Kajma i Hasan Arindž.
Poznato je da su još dvojica osumnjičenih privedena u okviru iste operacije: Behietin El, koji je odveden u pritvor 25. aprila 1992. godine i Ferhan Tarlak, takođe priveden 28. aprila 1992. godine. Postoji i treći osumnjičeni Ahmet Gerdžin koji je takođe priveden, i odveden u odeljenje za pritvor, opet u vezi sa prekršajima zbog kojih je povedena istraga. Ibrahim Ješil je 29. aprila 1992. godine uzeo izjave od Behietina Ela i Ahmeta Gerdžina. Behietin El je izjavio da je ispitivan pre dolaska Ferhana Tarlaka, što je znači moralo biti 28. aprila 1992. ili pre tog dana.
Nema zapisanih podataka o kretanju pritvorenika, na primer, ne navodi se kada su izlazili iz ćelija ili kada su se vraćali u njih, što bi ukazivalo na vreme ispitivanja. Policajci koji se pominju u vezi sa ovim događajima negirali su u svojim izjavama javnom tužiocu datim između 18. i 25. maja 1992. godine da je Agit Salman uopšte ispitivan za vreme boravka u pritvoru, pošto nikakva ispitivanja nisu vršena pre no što je cela operacija završena. Ibrahim Ješil, Mustafa Kajma i Hasan Arinč usmeno su svedočili pred delegatima Komisije dajući iskaz u istom tom smislu. Komisija je zaključila da je njihova tvrdnja kako Agit Salman nije uopšte ispitivan tokom prva 24 sata posle privođenja neuverljiva, nedosledna i neverodostojna (videti analizu dokaza koju je obavila Komisija, u izveštaju Komisije od 1. marta 1999. godine, §§ 271-278). Uzimajući u obzir i druge dokaze, Komisija je zaključila da je islednički tim ispitivao Agita Salmana za vreme njegovog boravka u pritvoru.
U ranim jutarnjim satima 29. aprila 1992. godine Ibrahim Ješil, Mustafa Kajma, Hasan Arinč i Erol Čelebi odveli su Agita Salmana u državnu bolnicu u Adani. Odmah ga je pregledao dr Ali Tansi. Njegovo srce je prestalo da kuca, prestalo je disanje i nije bilo znakova drugih vitalnih funkcija, cijanoza se razvila na licu i ušima, a zenice su bile dilatirane. Lekar je konstatovao da je Agit Salman bio mrtav kada je donet i zaključio da je smrt nastupila 15-20 minuta pre toga.
Prema izjavi koju su potpisali policajci koji su rekli da su Agita Salmana doneli u bolnicu u 02.00, 29. aprila 1992. godine, čuvar pritvorske jedinice ih je u 01.15 obavestio da je Agit Salman loše. Osumnjičeni im je rekao da ima srčanih tegoba i oni su ga odmah prebacili u odeljenje za hitne slučajeve državne bolnice.
Doktor Fatih Šen, lekar-patolog u Adani, pregledao je 29. aprila 1992. godine telo Agita Salmana u prisustvu javnog tužioca. U izveštaju sa tog pregleda navodi se da su na prednjem delu mišica bile dve isušene površinske rane dimenzija 1 x 3 centimetra, sveža površinska rana (ogrebotina) 1 x 1 centimetar na prednjoj strani levog nožnog zgloba i stari traumatski ožiljak dimenzija 5 x 10 centimetara na prednjem delu grudi. Nije bilo povreda od vatrenog oružja ili nekih oštrih instrumenata. Lekar je zaključio da je neophodna autopsija kako bi se utvrdio uzrok smrti. Iz dokumenata se vidi da je autopsija izvršena istog dana. Uzorci organa poslati su na analizu.
Oko 13 sati 29. aprila 1992. godine policija je dovela Mehmeta Salmana u Upravu bezbednosti, gde ga je javni tužilac obavestio da je njegov otac preminuo od srčanog napada. Ibrahim Salman je 30. aprila 1992. godine otišao na odeljenje sudske medicine da bi identifikovao telo. Telo je predato porodici koja je izvršila sve neophodne pripreme kako bi ga sahranila pre prvomajskog praznika. Porodica je oprala telo na groblju. Ibrahim Salman je uočio ožiljke od ogrebotina i vidljive tragove na mišicama. Na leđima je bilo tragova koji su podsećali na rupe. Bilo je ožiljaka na jednom stopalu, a sama stopala bila su otečena. Porodica je napravila četiri fotografije tela u boji.
Dana 21. maja 1992. godine dr Fatih Šen sastavio je izveštaj o autopsiji. U njemu su ponovljeni fizički nalazi sa pregleda, s tim što je ovog puta ožiljak na prednjoj strani grudnog koša opisan kao ožiljak purpurno-crvene boje. Pregledom unutrašnjih organa utvrđeno je da je težina pluća iznosila po 300 grama za svako plućno krilo, da su bila edematozna i da je srce, čija je težina iznosila 550 grama, bilo teže nego što je normalno. Mozak je takođe bio edematozan (otečen). Bilo je nekih znakova arterioskleroze kod nekih krvnih sudova i parijetalni sloj miokarda bio je čvrsto pripijen uz srce. Grudna kost je bila polomljena, a okolno meko tkivo pokazivalo je tragove svežeg krvarenja što je moglo biti izazvano pokušajem davanja veštačkog disanja.Takođe je ukazano na histopatološki izveštaj od 18. maja 1992. godine, u kome je navedeno da je kod pregledanog postojao hronični bronhitis pluća, da je bilo arteriosklerotičnih promena zbog kojih su koronarne arterije bile sužene i da je postojao hronični konstruktivni perikarditis, pored hroničnog miokarditisa, hiperpla... miokarda i hipertrofije srca. Toksikološki izveštaj od 14. maja 1992. godine ne ukazuje ni na kakve abnormalnosti.U izveštaju se zaključuje da se ne može utvrditi tačan uzrok smrti i preporučuje se da se čitav slučaj poveri na dalje razmatranje istambulskom Institutu za sudsku medicinu.
Dana 22. maja 1992. godine porodica je predala fotografije tela javnom tužiocu.
Javni tužilac je uzeo izjave od članova isledničkog tima (Ibrahim Ješil, Hasan Arinč, Mustafa Kajma i Erol Čelebi) 18. maja 1992. godine. Izjave su uzete i od policajaca koji su izvršili hapšenje Ahmeta Dinčera, Alija Sarija i Šefkija Taščija, kao i od čuvara u pritvoru Ahmeta Bala, Serveta Ozilmaza i Omera Inčejilmaza 22. maja 1992. godine. Dana 8. maja 1992. godine izjave su uzete i od Behietina Ela i Ferhana Tarlaka, dok su ostale izjave uzimane sledećim redom: podnosilac predstavke je dala izjavu 26. maja 1992, Temir Salman (otac Agita Salmana) 29. maja 1992, dvojice taksi vozača, Hasan Četin i Abdurahman Bozkurt 29. i 30. juna 1992, dok je dr Ali Tansi dao izjavu 30. juna 1992.
Istambulski Institut za sudsku medicinu je 15. jula 1992. sačinio svoje mišljenje koje je potpisalo sedam članova Prvog specijalističkog komiteta, uključujući tu i dr Bilge Kirandžila. U izveštaju je navedeno da je Agit Salman bio guran i vučen prilikom hapšenja, da mu je pozlilo za vreme ispitivanja ili da je, kako se tvrdilo, preminuo za vreme ispitivanja. Na osnovu izjava svedoka zaključeno je da je on bio u ćeliji sve dok se nije požalio na srčane tegobe, u kom trenutku je smesta prebačen u bolnicu. U izveštaju su razmotreni zaključci sa obavljenog spoljašnjeg pregleda i pregleda unutrašnjih organa tokom autopsije. Zaključeno je da pored malih, svežih, traumatskih ogrebotina na nožnog zglobu i starog purpurno-crvenog ožiljka na prednjem delu grudi nisu uočene nikakve druge traumatske povrede. Sveže krvarenje oko grudne kosti (sternuma) moglo se pripisati pokušajima davanja veštačkog disanja. Nije bilo dokaza koji bi sugerisali da je Agit Salman preminuo od bilo kakve direktne traume. Površinske povrede na njegovom telu mogu se pripisati njegovom otporu i borbi prilikom hapšenja ili u trenutku stavljanja u policijsko vozilo, mada su mogle da budu i direktno nanete. One u svakom slučaju nisu bile smrtonosne, nezavisno uzeto. Relativna proširenost srca, skleroza srčanih arterija i znaci starog infektivnog oboljenja srčane opne i srčanog mišića ukazuju na staro srčano oboljenje. U izveštaju je zaključeno da iako je preminuli aktivno živeo i radio neposredno pre hapšenja, njegova smrt koja je nastupila u roku od 24 sata od trenutka privođenja ipak jeste mogla da bude rezultat zastoja u radu srca izazvanog neurohumoralnim promenama koje su nastale usled pritiska i stresa zbog incidenta u kombinaciji sa već postojećim srčanim oboljenjem.
Dana 19. oktobra 1992. godine javni tužilac u Adani doneo je odluku ne pokreće istragu. On je saopštio da je Agit Salman oko 01.15, 29. aprila 1992. godine obavestio policajce da oseća srčane tegobe i da je odmah prebačen u državnu bolnicu u Adani gde je preminuo. Prema sudsko-medicinskom izveštaju Agit Salman je dugo bolovao od srčanog oboljenja, površinske povrede i promene mogle su biti izazvane za vreme hapšenja, a smrt je bila rezultat srčanog napada izazvanog pritiskom, odnosno stresom usled incidenta i starim srčanim tegobama. Nije bilo dokaza koji bi opravdali pokretanje krivičnog postupka.
Dana 13. novembra 1992. godine podnosilac predstavke je uložila žalbu na odluku o nepokretanju krivičnog postupka, tvrdeći da je Agit Salman ispitivan i da je preminuo pod primenom torture.
Dana 25. novembra 1992. godine predsednik Višeg suda u Tarsusu odbacio je žalbu podnosioca predstavke.
Dana 22. decembra 1992. godine ministar pravde je prebacio čitav slučaj na Kasacioni sud na osnovu člana 34. Zakona o krivičnom postupku. Dana 16. februara 1994. godine Kasacioni sud je poništio odluku o nepodizanju optužnice i vratio slučaj javnom tužiocu u Adani radi pripreme optužnice.
U optužnici koja nosi datum 2. maj 1994. godine deset policajaca (Omer Inčejilman, Ahmed Dilčer, Ali Sari, Šefki Tašči, Servet Ozilmaz, Ahmet Bal, Mustafa Kajma, Erol Čelebi, Ibrahim Jesil, Hasan Arindž) optuženi su za ubistvo u predmetu broj 1994/135. Sudski postupak je vođen pred Višim sudom u Azani, inter alia 27. juna, 26. septembra, 31. oktobra i 1. decembra 1994. godine. Optuženi su se izjasnili da nisu krivi. Usmene izjave dalo je šest od deset policajaca (Ahmed Dinčer, Ševki Tašči, Mustafa Kajma, Erol Čelebi, Ibrahim Jesil i Hasan Arindž); u njima su potvrdili svoje pisane izjave i negirali bilo kakvo zlostavljanje Agita Salmana. Sud je takođe saslušao Temira Salmana, oca Agita Salmana, podnosioca predstavke i dr Ali Tansija, dežurnog lekara na urgentnom odeljenju Državne bolnice u Adani. Behijetin El dao je pisanu izjavu.
U svojoj odluci koja nosi datum 26. decembar 1994. godine Viši sud u Adani zaključio je kako se ne može utvrditi da su optuženi primenili silu ili nasilje protiv Agita Salmana ili da su mu pretili ili ga podvrgavali torturi kako bi mu iznudili priznanje. Površinske ozlede na njegovom telu mogle su nastati u drugim okolnostima i biti izazvane drugim uzrocima, na primer, u trenutku hapšenja. Sudsko-medicinski izveštaji ukazuju na to da je Agit Salman preminuo od ranijeg srčanog oboljenja u sticaju sa površinskim ozledama. Međutim, nema dokaza koji bi ukazivali na to da su te ozlede naneli optuženi. Sud je oslobodio optužene na osnovu nedostatka dokaza.
Podnosilac predstavke koja je u ovom postupku učestvovala kao podnosilac žalbe na presudu prethodne sudske instance ovoga puta nije uložila žalbu na presudu Višeg suda u Adani, te je ta presuda stupila na snagu 3. januara 1995. godine.
Komisija je utvrdila, u svetlosti pisanih i usmenih svedočenja, fotografija i medicinskih nalaza profesora Paundera i profesora Kornera, da je Agit Salman preminuo brzo, to jest da nije postojao duži period gubitka vazduha. Bilo je ožiljaka i ogrebotina na njegovom levom nožnog zglobu za koja nema objašnjenja i bilo j ogrebotina i otoka na tabanu levog stopala, što nije moglo biti slučajno izazvano. To je odgovaralo primeni falake (videti paragraf 71). Ožiljak u središtu grudnog koša nije precizno datiran histopatološkim putem i nije dokazano da nije ni u kakvoj vezi sa polomljenom grudnom kosti. Te povrede zajedno uzev nisu mogle biti izazvane masažom srčanog mišića. Komisija takođe nije poverovala u usmena svedočenja oficira Ibrahima Jesila, Mustafe Kajme i Erola Čelebija da je primenjena masaža srčanog mišića, ističući da je to prvi put pomenuto onda kada su svedočenja davana pred delegatima komisije u julu 1996. godine, dakle četiri godine posle celog događaja. Komisija je zaključila da je Agit Salman bio izložen mučenju tokom ispitivanja, što je prouzrokovalo zastoj srčanog mišića i na taj način izazvalo njegovu smrt.
Dana 24. januara 1996. godine podnosilac predstavke je pozvana na razgovor u antiterorističko odeljenje uprava bezbednosti u Adani. Policajci su od nje uzeli izjavu i na tu izjavu stavili njen otisak prsta. Naslov izjave glasio je “U vezi sa obraćanjem Evropskom sudu za ljudska prava i traženjem pomoći od tih institucija”, a izjava je počinjala sledećim rečima: “Svedokinji je postavljeno pitanje: od Vas se traži da objasnite da li ste se obratili Evropskom udruženju za ljudska prava, da li ste zatražili pomoć i da li ste popunili formular. Ko je tom prilikom posredovao?” Cilj izjave bio je da se dobije njeno objašnjenje o tome kako je uopšte došlo do toga da se obrati Komisiji. Potvrdila je da je popunila dokumente za pravnu pomoć. U usmenom svedočenju za koje je Komisija zaključila da je verodostojno i utemeljeno, podnosilac predstavke je iznela da su joj stavili povez preko očiju, da su je udarali i gurali u Upravi bezbednosti i da su joj policajci rekli da odustane od celog slučaja.
Podnosilac predstavke je i drugi put odvedena na razgovor. U izveštaju koji nosi datum 9. februar 1996. godine i koji su potpisali policajci navode se detalji u vezi sa njenim prihodima i troškovima i potvrđuje se njena izjava o imovinskom stanju. Tog ili nekog drugog datuma ona je izvedena pred javnog tužioca i ponovo je od nje zatražena izjava o imovinskom, odnosno materijalnom stanju. U tom razgovoru nisu joj bile upućene nikakve pretnje.

B. Vladini predlozi u vezi sa činjenicama

Vlada je u svome podnesku pominjala dokaze koje su dali policajci, izveštaj sa autopsije i izveštaj istambulskog Instituta za sudsku medicinu, kao i usmeno svedočenje dr Bilge Kirandžil pred delegatima Komisije.
Agit Salman je i ranije patio od srčanog oboljenja. Kada je uhapšen (priveden) zadobio je manje povrede. Ožiljak na njegovim grudima koji je bio purpurno-crvene boje što znači da je bio star, datirao je iz vremena pre hapšenja. Za vreme pritvora u pritvorskoj jedinici u Upravi za bezbednost u Adani on nije ispitivan, zato što operacija još nije bila okončana. Oko 01.00 zatražio je pomoć i rekao zatvorskom čuvaru da oseća srčane tegobe. Zatvorski čuvar je zatražio pomoć policajaca iz isledničkog tima koji su u neposrednoj blizini čekali na sledeću fazu operacije. Ti policajci su stavili Agita Salmana koji je već teško disao u policijsko vozilo i odvezli ga u bolnicu. Na putu do bolnice su zaustavili vozilo i Mustafa Kajma mu je na kratko dao veštačko disanje usta na usta i masirao područje srca. Odvezli su Agita Salmana na urgentno odeljenje bolnice gde im je rečeno da je preminuo.
Prilikom autopsije i u izveštaju istambulskog Instituta za sudsku medicinu utvrđeno je da Agit Salman nije pretrpeo nikakvu veću povredu, da je grudna kost bila polomljena usled masaže srčanog mišića i da je preminuo prirodnom smrću, uprkos svoj mogućoj pomoći koju je dobio.
U svom svedočenju pred delegatima Komisije, dr Bilge Kirandžil je izrazila mišljenje da je ožiljak na grudima star najmanje dva do tri dana i da nema veze sa polomljenom grudnom kosti, kao i da otok mozga ukazuje na duži period bez disanja koji je prethodio smrti. Nikakvi zaključci nisu se mogli doneti na osnovu fotografije koje su bile amaterske i slabog kvaliteta. Doktorka Kirandžil nije smatrala da činjenica da nema odgovarajućih forenzičkih fotografija predstavlja neki izrazito veliki nedostatak. U izveštaju Instituta nema nalaza koji bi ukazivali na zlostavljanje Agita Salmana, jer nije bilo ni takvih dokaza. Zastoj rada srca u ovom slučaju je mogao biti izazvan hormonskim ili ekološkim faktorima, kao što su temperaturni ekstremi. Da je direktan udarac izazvao oštećenje na koži i lomljenje grudne kosti, onda bi, po doktorkinom mišljenju, trebalo očekivati i kontuziju i podliv na zadnjoj strani grudne kosti, kao i ogrebotine i ožiljke na prednjoj i zadnjoj strani desne srčane komore. Mada se za pluća pojedinca koji je 30 minuta bio bez vazduha može, u celini gledano, očekivati da im se težina uveća na 500 do 600 grama, to ne mora nužno biti slučaj, već zavisi od samog pojedinca (videti rezime izveštaja dr Kirandžil, u izveštaju Komisije §§ 233-41).

C. Medicinski izveštaj veštaka

1. Izveštaj profesora Paundera podnet 26. novembra 1996. godine u ime podnosioca predstavkee

Profesor Paunder je profesor na katedri za sudsku medicinu Univerziteta u Dandiju i, inter alia bio je naučni saradnik u Kraljevskom koledžu patologa, strani naučni saradnik u hongkonškom koledžu za patologiju, naučni saradnik na Fakultetu za patologiju pri Kraljevskom medicinskom koledžu u Irskoj i naučni saradnik (vanredni profesor) na Kraljevskom koledžu patologa Australoazije. Ovaj izveštaj je, inter alia, utemeljen na domaćim dokumentima sa autopsije i izjavama i iskazima svedoka. On se može rezimirati na sledeći način.
Nalazi autopsije ukazuju na to da je Agit Salman još ranije bolovao od prirodnog srčanog oboljenja, tačnije, hroničnog zapaljenja koje je prouzrokovalo perikardijalne priraslice, i koje je bilo staro i inaktivno. U davnoj prošlosti možda je bolovao od reumatskog oboljenja srca, što je u to vreme moglo da se manifestuje kao akutno febrilno oboljenje, s tim što nisu nužno morali postojati simptomi koji bi uopšte ukazivali na srčano oboljenje. Srce je bilo prošireno, težilo je 550 grama što pokazuje da je srčani mišić uvećan radi kompenzacije.
Srce teže od 500 grama može izazvati iznenadnu smrt u svakom trenutku što je posledica abnormalnosti srčanog ritma. Tome može prethoditi, odnosno to može biti podstaknuto, fizičkim ili emocionalnim stresom ili se može dogoditi naizgled spontano bez ikakvog “podsticajnog” događaja.
Pored srčanog oboljenja, postojale su četiri povrede. Na prednjoj strani desne mišice postojale su dve ogrebotine, svaka dimenzija 3 x 1 centimetar koje se mogu opisati kao suve i krastaste. Nije bilo jasno da li je izvršena disekcija da bi se utvrdilo da li su postojale još neke ogrebotine i ožiljci koji bi bili sa njima u vezi ali se, s obzirom na opis, može racionalno zaključiti da su to bile promene post morte. Na prednjoj strani levog nožnog zgloba bile su dve ovlašne oderotine dimenzija 1 x 1 centimetar koje su opisane kao sveže i krvave. One su po svemu sudeći morale biti prouzrokovane u periodu policijskog pritvora, ali njihova lokacija i veličina ne ukazuju ni na kakav specifičan uzrok. U centru grudnog koša postoji ožiljak dimenzija 5 x 10 centimetara koji je opisan kao star i purpurno crvene boje. Grudna kost je bila polomljena a na okolnim mekim tkivima uočeno je krvarenje.
Ožiljak na grudnom košu nalazi se tačno iznad mesta gde je pukla grudna kost. Krvarenje oko frakture grudne kosti ukazuje na to da je fraktura nastala pre, a ne posle smrti. Samo izazivanje takve frakture moglo bi biti dovoljno da izazove nenormalnost srčanog ritma, pa samim tim i iznenadnu smrt. Prema tome fraktura sternuma predstavlja mogući uzrok smrti. Mada, teorijski gledano, do frakture sternuma, odnosno grudne kosti, može doći prilikom pada, to bi ipak bilo neuobičajeno i zahtevalo bi uticaj nekog uzdignutog objekta ili ivice i sigurno bi bilo uzrok i drugih povreda, uočljivih na drugim organima. Masiranje srčanog mišića takođe može izazvati frakturu grudne kosti ukoliko se primeni znatna snaga. Fraktura može biti izazvana i udarcem. U tom slučaju mogle bi se očekivati ogrebotine na koži, čak i ukoliko bi brzo usledila smrt. Mada je dr Fatih Šen okarakterisao ožiljak na grudima kao star i samim tim ga objasnio nekim drugim, davnim događajem, bilo bi potrebno znatno više ubedljivih medicinskih dokaza da bi se moglo zaključiti kako ti događaji nisu ni u kakvoj vezi. Mišljenje doktora Šena o starosti ožiljka zasnovano je na subjektivnoj proceni boje, to jest proceni golim okom. Međutim, ožiljak je opisao kao purpurno crven, što je u celosti u skladu sa svežim ožiljkom. Da je ožiljak bio star dva do tri dana moglo bi se očekivati da se pojavi žućkasta nijansa. Jednostavan histopatološki test mogao je pomoći da se lako utvrdi da li je reč o starom ili novom ožiljku. Takav ožiljak nije mogao nastati kao rezultat pritiska ruke primenjenog za vreme masaže srčanog mišića. Njegovo mišljenje je bilo da, s obzirom na sam ožiljak i frakturu grudne kosti, kao i odsustvom bilo kakvih jasnih dokaza da je ožiljak nastao u nekoj drugoj prilici, može da se zaključi kako su ožiljak i fraktura nastali u istom trenutku usled udarca, što je opet podstaklo pojavu abnormalnosti srčanog ritma.
Zaključci autopsije, posebno težina pluća (300 grama po plućnom krilu, to jest, vrednost blizu minimalne) ukazuju na to da je smrt bila veoma brza, a ne usporena. Ako pojedinac umire sporo sa teškim oštećenjem rada srca može se očekivati da plućno krilo u proseku teži 500 do 600 grama, s tim što težina može ići sve do 1.000 grama. To je rezultat nagomilavanja tečnosti u plućima do koga dolazi zato što se smanjuje sposobnost srca za ispumpavanje tečnosti, a klinički se izražava nemanjem daha i teškoćama pri disanju. Smrt nastala usled trenutnog kolapsa rada srca povezana je, međutim, sa manjom težinom plućnih krila, kao što je to ovde slučaj. Relativno spora smrt takođe bi bila povezana sa kongestijom (navalom krvi) u jetri. Prema tome, nalazi sa autopsije i histopatološki nalazi ozbiljni su dokazi protiv mogućnosti da je preminuli umirao dugo i da je imao simptome otežanog disanja i gubitka vazduha. Ti nalazi, potpuno suprotno, ukazuju na brzu smrt.
Kada je reč o samom postupku autopsije tu su uočene ozbiljne manjkavosti. Mada su jedine dve teorijske mogućnosti za nastanak frakture grudne kosti bile spoljašnja masaža srca ili udarac, nisu preduzeti koraci da se utvrdi da li je ta masaža uopšte bila primenjena. Tvrdnje u izveštaju sa autopsije da je do frakture grudne kosti moglo doći usled masaže ne predstavlja celovitu i iskrenu izjavu, a mogla bi se i pogrešno protumačiti u tom smislu da implicira da je dr Šen znao da je takav pokušaj davanja veštačkog disanja zaista izvršen, mada on to nije znao. On je morao da razluči činjenice od nagađanja. Takođe je postojala potreba da se u izveštaj unese što je mogućno više opisnih detalja u vezi sa ožiljcima, frakturom grudne kosti i srčanim oboljenjem, a upravo na tom planu postoji očigledan nedostatak detalja.

2. Dodatni izveštaj profesora Paundera podnet 26. novembra 1996. godine u ime podnosioca predstavke

U dodatku izveštaju od 26. novembra 1996. godine sadržana je analiza četiri fotografije koje su opisane kao fotografije lošeg kvaliteta. Međutim, fotografije Tabana ipak pokazuju vrlo uočljivu purpurno-crvenu diskoloraciju na tabanu levog stopala, uz blagi otok. U korenu desnog malog prsta vidi se beli sjajni poprečni trag. Diskoloracija na tabanu levog stopala jasno ukazuje na ožiljke povezane sa blagim otokom i nije u skladu sa gravitacionim skupljanjem krvi do koga dolazi neposredno posle smrti. Ovakvi ožiljci ne mogu nastati usled povreda nanetih posle smrti, a povreda na tom mestu teško da može biti izazvana padom do koga bi došlo dok je žrtva bila živa. Prema tome, ova povreda jasno ukazuje na to da je žrtva dobila jedan ili više udaraca po stopalu. Znak na desnom malom prstu jasno ukazuje na to da je bilo vezivanja, mada se ne bi moglo zaključiti da je to mesto bilo čvrsto stegnuto dok je žrtva bila živa; isto tako, ništa ne ukazuje na eventualno puštanje struje. Međutim, nijedna od tih mogućnosti ne može se isključiti a sam trag na malom prstu deluje neuobičajeno.
Crvene povrede na prednjoj strani levog nožnog zgloba, zajedno sa povredama na tabanu levog stopala, ukazuju na to da su zglobovi bili vezani nekim mehanizmom koji je išao preko prednje strane oba zgloba i bio zakačen za taban levog stopala.
Tragovi na desnoj mišici ne vide se jasno. Njihov položaj, povezanost i koloracija nisu onakvi kakvi bi se normalno očekivali kod post morten artefaktualne povrede, već ukazuju na mogućnost da je došlo do električnog kontakta dok je žrtva bila živa. U kombinaciji sa neuobičajenim tragovima na malom prstu desne noge, ovo povećava sumnju da je upotrebljeno strujno kolo tako što je jedan krak bio vezan za mali prst, a drugi za desnu mišicu. Histopatološkim ispitivanjem bilo je mogućno utvrditi da li su tragovi na koži bili izazvani time što je struja oprljila kožu.
Fotografija leđa pokazuje artefaktualne mrlje post mortem sa velikim područjima bledila kože do koga dolazi na dodir. Uočavaju se jasni tragovi, uključujući tu svetlocrvene ogrebotine na kičmi i u nivou struka a iznad njih uočavaju se dve tamno-crvene mrlje. Iznad svega toga postoji horizontalna linija ružičaste ogrebotine ili abrazije. Sve su to mogle da budu povrede nanete posle smrti, izazvane prebacivanjem tela preko grube površine. To je, međutim, moglo biti izazvano i pre no što je nastupila smrt. Da bi se utvrdilo šta se tačno dogodilo, bila je potrebna disekcija.
Fotografije ukazuju na to da je disekcija prilikom autopsije bila neadekvatna jer nije izvršena disekcija leđa, niti je izvršena disekcija levog tabana ili povreda na nožnom zglobu. Nije jasno ni da li je izvršena disekcija povrede na mišici. Sve to ukazuje i da je opis tela u izveštaju sa autopsije bio nepotpun.

3. Izveštaj profesora Kordnera podnet 12. marta 1998. godine na zahtev Komisije

Autor ovog izveštaja je profesor Kordner koji je za to dobio uputstvo od delegata Komisije (videti gore navedeni paragraf broj 6) na temelju domaćih medicinskih dokaza, iskaza svedoka, izveštaja profesora Paundera i fotografija koje je podnela podnosoilac predstavke.
Kada je reč o fotografijama, varijacije boje na stopalu predstavljaju ogrebotine. Profesor Kordner smatra da je fotografija isuviše mutna da bi se moglo zaključiti da je beli svetli trag na malom prstu desnog stopala nastao zbog podvezivanja, kao što se ne može doći ni do zaključka o tome da li su tragovi na desnoj mišici nastali usled primene električnih uređaja. Profesor Kodner je na nogama pored tragova koji bi mogli dogovarati ogrebotini na levom zglobu uočio i male tačke crvenila na prednjoj strani i na unutrašnjoj strani desnog nožnog zgloba. On se složio sa nalazima profesora Paundera o leđima i pored toga ukazao na druga područja crvenila. Bez disekcije i histoloških analiza te disekcije priroda tih belega nije se mogla sa preciznošću utvrditi. To je moglo biti izazvano i pre smrti, ali je moglo predstavljati i pojavu post mortem. Ožiljci na tabanima stopala relativno su neuobičajeni i u najmanju ruku predstavljaju rezultat primene umerene sile. Takve ožiljke moglo je izazvati udaranje po tabanima stopala. Čovek sa takvim povredama ne bi mogao da hoda bez u najmanju ruku očiglednog hramanja.
Kada je reč o starosti i starenju ožiljka na grudima, u novijim delima posvećenim sudskoj medicini postoji saglasnost o tome da treba biti maksimalno oprezan. Praktično nije moguće izraditi precizan kalendar promena boje onako kako je to rađeno u ranijim udžbenicima, budući da postoji preveliki broj varijabli. Ako se purpurno-crvena boja ožiljka na grudima uzima kao temelj za zaključak o tome da je taj ožiljak stariji od “svežeg” krvarenja oko frakture grudne kosti, onda taj zaključak nije valjan. Postojeći materijal nije omogućavao da se napravi takva distinkcija u starosti između dveju povreda. U jednoj nedavno objavljenoj studiji jasno je pokazano da je nivo neslaganja među autorima toliki da je jedina tačka saglasnosti to da ožiljci kod kojih postoji uočljivo žutilo mogu biti proglašeni starijima od 18 sati. Prema tome, purpurno-crveni ožiljak može da bude svež (to jest, star manje od 24 sata), ali može da bude i stariji.
Kada je reč o polomljenoj grudnoj kosti, nije bilo žalbi na bolove u grudima, pa se zato može zaključiti da je kost polomljena neposredno pre trenutka smrti ili u vreme nastupanja smrti. Profesor Kordner smatra da je postojala koincidencija dveju povreda (ožiljka i frakture) zbog čega nije mogućno razlučiti vreme u kome su promene nastupile, niti je pak mogućno reći da se radi o samo jednoj povredi. Ako nije bilo ožiljaka na grudnom košu u trenutku kada je Agit Salman odveden u pritvor, onda je ovo pitanje relativno lako rešivo. Većina patologa sklona je da to, prima facie, posmatra kao jednu povredu ili da konstatuje kako postoji osnovana pretpostavka da je reč o jednoj povredi. Što se tiče mogućnosti da su ožiljak i lom grudne kosti mogli biti izazvani pokušajem davanja veštačkog disanja, u ovom kontekstu retko srećemo ozbiljne tragove na grudima. Frakture grudne kosti prouzrokovane kardiopulmonarnom masažom obično su povezane i sa lomom rebara, a ne sa krvarenjem okolnog tkiva, niti pak sa ogrebotinama ili zasekotinama tkiva neposredno iznad grudne kosti. Ako su ožiljci na grudnom košu i lom grudne kosti uz krvarenje predstavljali rezultat jedne povrede, onda ta povreda nije bila u vezi sa pokušajima davanja veštačkog disanja, odnosno oživljavanja. Bilo bi neobično da je došlo do loma grudne kosti prilikom pada na ravnu površinu. Težak direktan pad na relativno glatku široku izbočinu mogao je prouzrokovati ovakvu povredu, ali se profesor Kordner ne seća da je negde video izveštaj o tome kao o izolovanoj slučajnoj povredi (što bi značilo da je reč o povredi koja nije povezana sa drugim povredama koje su se dogodile u isto vreme). Udarac pesnicom, kolenom ili nogom takođe bi mogao prouzrokovati ovakvu vrstu povrede.
Pluća koja su u dovoljnoj meri otečena da se taj otok može tumačiti kao znak prestanka rada srca, odnosno uzrok gubitka vazduha u trajanju od 20 do 30 minuta teže više od 300 grama. Težina pluća u ovom slučaju odgovara znatno bržoj smrti. Otok mozga koji je utvrđen pregledom nije značajan, a težina žrtvinog mozga neznatno je manja od prosečne težine mozga muškarca njegovog uzrasta.
Nalaz o davnom srčanom oboljenju nije sporan. Po mišljenju profesora Kordnera, najbolje objašnjenje smrti bi moglo biti sledeće: pre no što je preminuo, Agit Salman je pretrpeo ozbiljne traume na tabanu levog stopala i na prednjem delu grudnog koša, što je izazvalo ogrebotine i prima facie frakturu grudne kosti i krvarenje okolnog tkiva. Strah i bol prouzrokovani ovim događajima doveli su do povećane količine adrenalina, što je opet ubrzalo srčani ritam i dovelo do povišenja krvnog pritiska. To je predstavljalo ozbiljno opterećenje za već oštećeno srce, prouzrokovalo je zastoj u radu srca i izazvalo je brzu smrt. Alternativno, kompresija grudnog koša povezana sa lomom grudne kosti fatalno je poremetila srčani ritam a da pri tom nije nanela uočljivo fizičko oštećenje. Međutim, slabost ovakvog mišljenja ogleda se u zaključku da povrede grudnog koša predstavljaju rezultat jedne a ne dveju povreda, a to delimično zavisi od faktora okolnosti, tako da se ne može precizno razrešiti. Međutim, čak i ukoliko dopustimo mogućnost da je reč o odvojenim povredama, ožiljci na grudima i dalje se mogu tretirati kao sveži, odnosno kao rezultat povreda nanetih u vreme dok je žrtva bila u pritvoru, a u tom slučaj ubi formalni uzrok smrti bio isti: bio bi to, konkretno, prekid rada srca kod čoveka koji već pati od srčanog oboljenja, uz naznaku da bi taj prekid bio izazvan povredama nanetim u predelu levog stopala i grudnog koša. Ako bi se na polomljenu grudnu kost gledalo kao na rezultat pokušaja davanja veštačkog disanja, odnosno oživljavanja, uzrok smrti bi mogao biti promenjen samo ukoliko bi se moglo zaključiti da je povreda nastala pre nego što je Agit Salman odveden u pritvor.
Kritični zadatak autopsije u ovom slučaju bilo je da se utvrde okolnosti u kojima je, kako se procenjuje, taj čovek preminuo, posebno da li je u pritvoru umro prirodnom smrću ili to nije bio slučaj. U ovoj proceni od ključnog je značaja bila starost ožiljka na grudima. Čak i ako bismo prihvatili stanovište doktora Šena o starosti tog ožiljka koje se temeljilo na boji, autopsija je morala biti izvedena na način koji bi omogućio nekom drugom patologu u nekom drugom vremenskom trenutku da donese sopstveni zaključak. Trebalo je objektivno proceniti i izneti važne opservacije. U odsustvu fotografija, histologija je bila najočigledniji način na koji dr Šen mogao da utvrdi istinitost svog stanovišta. Činjenica da nije bilo valjanih fotografija takođe je ozbiljno otežala istragu i procenu celog slučaja. Bilo je manjkavosti i kada je reč u nedovoljnoj subkutanoj disekciji kako bi se otkrile povrede koje se spolja nisu videle i u odsustvu histološkog ispitivanja lezija koje su bile od ključnog značaja za valjanu evaluaciju svih okolnosti koje su dovele do smrti.
Profesor Kordner se iz profesionalnih razloga sreo sa profesorom Paunderom. Nikada se nije sreo ni sa doktorkom Kirandžil i doktorom Šen.

II. RELEVANTNA DOMAĆA PRAVNA REGULATIVA I PRAKSA

Načelo i postupci u vezi sa odgovornošću za dela u suprotnosti sa zakonom mogu se rezimirati na sledeći način

A. Krivično gonjenje

Na osnovu Krivičnog zakona Turske svi oblici ubistva (članovi 448-455) i pokušaji ubistva (članovi 61-62) predstavljaju krivična dela. Takođe je krivično delo ukoliko državni službenik ma koga podvrgne mučenju ili zlostavljanju (član 243 u pogledu mučenja i član 245 u pogledu zlostavljanja). Obaveza je vlasti da obave preliminarnu istragu kada je reč o delima koja bi mogla da predstavljaju ovakvu vrstu povreda zakona i to je obuhvaćeno članovima 151-153 Zakona o krivičnom postupku. Takva krivična dela mogu biti prijavljena vlastima ili snagama bezbednosti kao i kancelarijama javnog tužioca. Prijava može biti data u usmenoj ili pisanoj formi. Ako je reč o usmenoj prijavi, organ vlasti mora zapisnički zabeležiti tu prijavu (član 151). Ako postoje dokazi da smrt nije bila izazvana prirodnim uzrocima, pripadnici snaga bezbednosti koji su obavešteni o toj činjenici dužni su da to prijave javnom tužiocu ili sudiji Krivičnog suda (član 152). Na osnovu člana 235 Krivičnog zakonika, svaki državni službenik koji ne obavesti policiju ili kancelariju javnog tužioca o ovakvoj povredi zakona za koju je saznao za vreme obavljanja svoje dužnosti podleže kazni zatvora. Javni tužilac koji je na bilo koji način obavešten o situaciji koja daje osnova za sumnju da je počinjeno ovakvo krivično delo dužan je da istraži sve činjenice kako bi zaključio treba li ili ne treba da pokrene krivični postupak (član 153 Zakona o krivičnom postupku).
U slučaju da je reč o delima koja bi mogla imati veze sa terorizmom, ili teroristima, javni tužilac nema ovlašćenja; umesto njega, ovlašćenja se prebacuju na posebni sistem tužilaca zaduženih za nacionalnu bezbednost i odgovarajućih sudova koji postoji u celoj Turskoj.
Ukoliko je onaj za koga se sumnja da je počinilac državni službenik i ukoliko je krivično delo počinjeno dok je obavljao svoju dužnost, preliminarna istraga slučaja obavlja se u skladu sa zakonom iz 1914. godine krivičnom gonjenju državnih službenika, kojim se ograničava jurisdikcija javnog tužioca ratione personae u toj fazi istrage. U takvim slučajevima odgovarajući lokalni administrativni saveti (za okrug ili pokrajinu, u zavisnosti od statusa osumnjičenog) dužni su da obave preliminarnu istragu i da potom odluče da li će biti podignuta optužnica. Onog trenutka kada je doneta odluka o podizanju optužnice, javni tužilac je dužan da dalje preuzme slučaj. Protiv odluke saveta žalba se podnosi Vrhovnom administrativnom sudu. Ukoliko je doneta odluka o nepokretanju istrage, odnosno, o tome da se ne podigne optužnica, ceo slučaj se automatski prebacuje na taj sud.
Na osnovu člana 4, paragrafa (i), Dekreta broj 285 od 10. jula 1987. godine o ovlašćenjima guvernera države u području u kome je proglašeno vanredno stanje, Zakon iz 1914. godine (videti gore navedeni paragraf 62) primenjuje se i na pripadnike snaga bezbednosti koji su podređeni guverneru.
Ukoliko je osumnjičeni pripadnik oružanih snaga, priroda dela određuje koji će se zakon primeniti. Ukoliko je reč o “vojnom prestupu”, prema Vojnom krivičnom zakonu (zakon broj 1632) krivični postupak se u načelu odvija u skladu sa zakonom 353 o osnivanju vojnih (prekih) sudova i njihovim pravilima postupka. Tamo gde je pripadnik oružanih snaga optužen za obično krivično delo, normalno se primenjuju odredbe Zakona o krivičnom postupku (videti član 145 § 1 Ustava i odeljke 9 do 14 zakona 353). Prema Vojnom krivičnom zakonu pripadnik oružanih snaga počinio je vojni prestup (krivično delo) ukoliko je nepoštovanjem naredbe ugrozio život nekog lica (član 89). U takvim slučajevima oštećeni iz redova civila mogu podneti tužbeni zahtev organima vlasti navedenim u Zakonu o krivičnom postupku (videti gore navedeni paragraf 60) ili pretpostavljenom počinioca.

B. Civilna i vojna odgovornost koje proističu iz krivičnih dela

Na osnovu člana 13. Zakona broj 2577 o administrativnom postupku, svako ko pretrpi štetu usled postupaka vlasti može, u roku od jedne godine pošto je navedeni postupak izvršen, da traži nadoknadu od tih vlasti. Ukoliko je zahtev za nadoknadu odbačen u celini ili u delovima, ili ukoliko nije stigao odgovor u roku od 60 dana, žrtva može da pokrene administrativni postupak.
Član 125 §§ 1 i 7 Ustava nalaže:

“Sve akcije ili odluke vlasti podležu sudskom razmatranju...

...

Vlasti će biti dužne da nadoknade svu štetu prouzrokovanu njihovim akcijama ili merama”.

Ovom odredbom utvrđuje se striktna odgovornost države ukoliko se dokaže da su okolnosti datog slučaja takve da je očigledno da država nije izvršila svoju obavezu održanja javnog reda, osiguravanja javne bezbednosti ili zaštite ljudskih života i imovine, a da nije bilo neophodno da se dokaže kriminalni akt koji se pripisuje organima vlasti. Na osnovu ovih propisa vlasti mogu, dakle, biti u obavezi da nadoknade štetu svakome ko je pretrpeo gubitak usled akata koje su počinile neidentifikovane osobe.

Član 8. Dekreta broj 430. od 16. decembra 1990. godine, čija je poslednja rečenica bila inspirisana gore navedenom odredbom (videti paragraf 66), propisuje:

“Nikakva kriminalna, finansijska ni pravna odgovornost ne može biti pripisana ... guverneru područja u kome je proglašeno vanredno stanje ili pokrajinskom guverneru u tom području u pogledu donetih odluka ili izvršenih akcija ukoliko su te odluke donete, odnosno akcije izvršene u okviru ovlašćenja koja su im poverena na osnovu ovog legislativnog dekreta i u tom smislu neće biti podnet nijedan tužbeni zahtev bilo kom pravosudnom organu. Time se ne umanjuju prava pojedinaca da traže nadoknadu od države za štetu koja im je neopravdano naneta”.

Na osnovu Obligacionog zakona, svako ko pretrpi štetu usled neke nezakonite ili kriminalne akcije može pokrenuti postupak za nadoknadu materijalne štete (članovi 4146) kao i nematerijalnih gubitaka (član 47). Zaključci ili presude krivičnih sudova o pitanju krivice branjenika (član 53) ničim ne obavezuju civilne sudove. Međutim, na osnovu odeljka 13 Zakona 657. o državnim službenicima, svako ko je pretrpeo gubitak usled neke akcije obavljene tokom vršenja dužnosti koje su regulisane zakonima o održavanju javnog reda može, u načelu, povesti akciju samo protiv organa vlasti koji zapošljava navedenog državnog službenika, a ne direktno protiv tog državnog službenika (videti član 129. § 5 Ustava i članova 55. i 100. Obligacionog zakona). To međutim nije pravilo koje ima apsolutno važenje. Naime, kada se utvrdi da je neka akcija bila nezakonita ili da je predstavljala krivično delo pa, samim tim, više nije "administrativna" akcija ili delo, civilni sudovi mogu dozvoliti da se zahtev za odštetu podnese direktno protiv državnog službenika koji je to delo počinio, što ni na koji način ne utiče na pravo žrtve da pokrene i postupak protiv države na temelju zajedničke odgovornosti koju snosi kao poslodavac službenika koji je delo počinio (član 50. Obligacionog zakona).

III RELEVANTNI MEĐUNARODNI IZVEŠTAJI

A. Istraga Evropskog komiteta za sprečavanje torture (CPT)

Evropski komitet za sprečavanje torture (CPT) organizovao je sedam poseta Turskoj. Prve dve posete u 1990. i 1991. godini bile su ad hoc posete koje su smatrane neophodnima u svetlosti činjenice da je iz raznih izvora stigao prilično veliki broj izveštaja u kojima se govorilo o navodnim slučajevima torture i drugih vidova zlostavljanja lica lišenih slobode, pre svega onih koja se nalaze u policijskom pritvoru. Treća periodična poseta obavljena je krajem 1992. godine i tom prilikom članovi Komiteta su obišli i Upravu bezbednosti u Adani. Ostale posete organizovane su u oktobru 1994, avgustu i septembru 1996. i oktobru 1997. godine (prilikom poslednjih dveju poseta članovi Komiteta obišli su i policijske objekte u Adani). Izveštaj CPT o tim posetama, sem onoga za posetu u oktobru 1997. godine, nisu dostupni javnosti, budući da je za obelodanjivanje takvih izveštaja potreban pristanak države o kojoj je reč, a taj pristanak u ovom slučaju nije dat.
CPT je objavio dva javna izveštaja.
U svom javnom izveštaju usvojenom 15. decembra 1992. godine CPT je zaključio da tortura i drugi oblici ozbiljnog zlostavljanja lica predstavljaju važne karakteristike policijskog pristupa. Prilikom prve posete 1990. godine članovi Komiteta su konstatovali da se neprestano govori o sledećim tipovima navodnog mučenja ili zlostavljanja: palestinsko vešanje, elektrošokovi, udarci po tabanima (falaka), polivanje hladnom vodom pod pritiskom i zatvaranje u veoma male, mračne, neprovetrene ćelije. Medicinski pregledi ukazali su na jasne medicinske znake koji su potpuno u skladu sa vrlo nedavno primenjenom torturom i drugim teškim vidovima zlostavljanja kako fizičke, tako i psihološke prirode. Posmatranjem na licu mesta u policijskim objektima uočeno je da su materijalni uslovi pritvora izuzetno loši. Prilikom svoje druge posete 1991. godine CPT je zaključio da nije postignut nikakav napredak u pogledu eliminisanja policijskog mučenja i zlostavljanja. Mnoga lica su se žalila na slične tipove zlostavljanja - s tim što je bilo sve više tvrdnji o nasilnoj penetraciji štapom ili policijskom palicom u telesne otvore. I ovog puta je utvrđeno da izvestan broj lica koja su iznosila takve navode poseduje vidljive telesne znake koji potpuno odgovaraju takvim navodima. Prilikom treće posete od 22. novembra do 3. decembra 1992. godine delegacija CPT bila je doslovno zasuta navodima o torturi i zlostavljanju. Brojna lica koja su ispitivali lekari pokazivala su telesne znake ili stanja koja su odgovarala takvim tvrdnjama. CPT je u svom izveštaju navela izvestan broj takvih slučajeva. Ovom prilikom CPT je posetio Adanu gde je jedan zatvorenik u zatvoru u Adani pokazao hematome na tabanima i čitav niz vertikalnih purpurno-crvenih ožiljaka (dimenzija 10 x 2 centimetra) na gornjem delu leđa, što je potpuno odgovaralo njegovim tvrdnjama da je nedavno bio podvrgnut falaki i da je tučen po leđima policijskom palicom; sve se to događalo dok je bio u policijskom pritvoru. U sedištu Uprava za bezbednost u Ankari i Dijarbakiru delegacija CPT našla je opremu koja je mogla da se koristi za ovakav tip torture; nadležni pri tom nisu mogli da navedu nijedno uverljivo objašnjenje za prisustvo te opreme u policijskim prostorijama. CPT je u svom izveštaju zaključila da je "u Turskoj i dalje široko rasprostranjena praksa mučenja i drugih oblika ozbiljnog zlostavljanja lica koja se nalaze u policijskom pritvoru".
U drugom saopštenju za javnost, onom od 6. decembra 1996. godine, CPT konstatuje da je tokom minule četiri godine ostvaren izvestan napredak. Međutim, u nalazima posle posete 1994. godine pokazuje se da tortura i drugi vidovi zlostavljanja zatvorenika i dalje predstavljaju važnu karakteristiku policijskog pritvora. Tokom poseta 1996. godine delegacije CPT su još jednom našle jasne dokaze prakse mučenja i drugih oblika ozbiljnog zlostavljanja zatvorenika kojima pribegava policija. U tom izveštaju pominje se da je delegacija u septembru 1996. posetila policijske stanice u Adani, Brusi i Istambulu, i da je tom prilikom posetila i tri zatvora kako bi razgovarala sa nekima od lica koja su još sasvim skoro bila u policijskom pritvoru u Adani i Istambulu. Kod značajnog broja lica koja su pregledali lekari-patolozi u sastavu delegacije CPT bili su uočljivi telesni znaci ili stanja u skladu sa njihovim tvrdnjama o nedavnom policijskom zlostavljanju, što se posebno odnosilo na nanošenje udaraca po tabanima i dlanovima kao i na vezivanje ruku. Komisija je kod sedam lica koja su još sasvim nedavno bila u pritvoru u antiterorističkom odeljenju istambulske Uprave bezbednosti uočila neke od najflagrantnijih primera torture sa kojima su se delegacije CPT ikada srele u Turskoj. Ljudi su bili dugo vezivani za ruke, ostavljeni su da vise u tom položaju, što im je oštetilo motorne funkcije i osećaj u rukama, a kod dva lica je čak došlo do gubitka obe ruke za koje je postojala opasnost da je neizlečiv. Komisija je u izveštaju zaključila da oslanjanje na torturu i druge oblike ozbiljnog zlostavljanja zatvorenika i dalje predstavlja učestalu praksu u policijskim stanicama u Turskoj.

B. Model protokola autopsije koji su prihvatile Ujedinjene nacije

“Priručnik o efikasnoj prevenciji i istraživanju nepravnih, proizvoljnih i sumarnih egzekucija” koji su Ujedinjene nacije usvojile 1991. godine sadrži i model protokola autopsije koji je cilj pružanje autoritativnih smernica javnim tužiocima i medicinskom osoblju koji obavljaju autopsiju. U uvodnom delu tog priručnika naglašava se da skraćena verzija izveštaja nikada nije adekvatna u potencijalno kontroverznim slučajevima i da su potrebni sveobuhvatno ispitivanje i izveštaj kako bi se sprečili propusti ili izostanci pojedinih važnih detalja:

“Od ključnog je značaja da autopsija koja se obavlja posle neke kontroverzne smrti bude veoma temeljna. Dokumentovanje i beleženje svih nalaza moraju biti podjednako temeljni kako bi se rezultati autopsije mogli svrsishodno koristiti”.

U delu 2(c) navodi se da su adekvatne fotografije od kritičnog značaja za temeljito dokumentovanje nalaza autopsije. Fotografije treba da budu sveobuhvatne po razmerama i treba da potvrde prisustvo svih uočljivih znakova povrede ili oboljenja koje se - ta povreda ili to oboljenje - komentaru u izveštaju o autopsiji.

POSTUPAK PRED KOMISIJOM

Gđa Behije Salman obratila se Komisiji 20. maja 1993. godine. Ona je iznela tvrdnju da je njen muž, Agit Salman, preminuo zbog torture u policijskom pritvoru. Pozvala se na članove 2, 3, 6, 13, 14. i 18. Konvencije. U postupku pred Komisijom, podnosilac predstavke je dalje tvrdila da joj je onemogućeno da efikasno realizuje pravo na pojedinačno obraćanje (zarad traženja pravne zaštite) koje je zajamčeno bivšim članom 25. § 1.
Komisija je tužbu gđe Behije Salman (broj 21986/93) ocenila prihvatljivom 20. februara 1995. godine. U svome izveštaju od 1. marta 1999. (bivši član 31)^{^[3]}, Komisija je izrazila jednodušno mišljenje da je došlo do povrede člana 2. time što je muž podnosioca predstavke preminuo u pritvoru, da je došlo do povrede člana 3. u tom smislu da je njen muž bio mučen; da je došlo do povrede člana 13; da nije bilo povreda članova 14. i 18, da Turska nije ispunila svoje obaveze koje proističu iz nekadašnjeg člana 25.

KONAČNI PREDLOZI SUDU

U svome podnesku podnosilac predstavke je zatražila od Suda da utvrdi da je država prekršila članove 2, 3, 13. i nekadašnji član 25. § 1. Konvencije. Ona je zatražila od Suda da joj dosudi odštetu na osnovu člana 41.
Vlada je zahtevala od Suda da odbaci ceo predmet kao neprihvatljiv zbog toga što podnosilac predstavke nije prethodno iscrpla sve domaće pravne lekove. Kao alternativno rešenje predstavnici Vlade su tvrdili da navodi podnosioca predstavke nisu potkrepljeni dokazima.

ZAKON

I, PRETHODNE PRIMEDBE VLADE

Vlada je iznela primedbu da podnosilac predstavke nije iscrpla domaće pravne lekove kako to nalaže član 35. Konvencije, jer nije adekvatno iskoristila mogućnosti koje joj pruža krivični postupak niti je pokrenula postupak za nadoknadu štete pred civilnim ili administrativnim sudom. Predstavnici vlade su ukazali na to da je Sud podržao njihovu prethodnu primedbu u slučaju Ajtekin (videti presudu u slučaju Ajtekin protiv Turske od 23. septembra 1998, Reports of Judgmenets and Decisions 1998-VIII). Vlada smatra da je podnosilac predstavke bila zainteresovana strana u krivičnom postupku pokrenutom protiv policajaca koji su optuženi za mučenje njenog muža i za izazivanje njegove smrti kao i da nije podnela žalbu na odluku Kasacionog suda protiv njihovog puštanja na slobodu. Kasacioni sud je prethodno odbacio odluku da se ne pokreće krivični postupak protiv oficira i zato se ne može smatrati neefikasnim pravnim lekom. Podnosilac predstavke je takođe mogla da zatraži i dobije od domaćih pravosudnih organa nadoknadu za materijalnu i nematerijalnu štetu koju traži u ovom postupku.
Advokat podnosioca predstavke istakao je u postupku pred Sudom da je podnosiocu predstavkena žalba protiv odluke da se ne pokreće krivični postupak odbačena pre no što je ona podnela tužbu Komisiji. Postupak kojim je ministar pravde prebacio čitav slučaj na Kasacioni sud, koji je docnije doneo odluku o pokretanju postupka, predstavljao je vanredni pravni lek za koji se od podnosioca predstavke nije moglo tražiti da ga iscrpe. Advokat podnosioca predstavke takođe je istakao da nova žalba podnosioca predstavke ne bi imala nikakvu svrhu u svetlosti neadekvatne istrage i odsustva dokaza pred sudovima.
Sud ponovo naglašava da pravilo o prethodnom iscrpljivanju domaćih pravnih lekova pomenuto u članu 35. § 1. Konvencije obavezuje podnosioce predstavki da prvo iskoriste sve pravna sredstva, tj. lekove koji su normalno na raspolaganju i dovoljni su u okviru domaćeg pravnog sistema, to jest omogućuju da se dobije nadoknada za dela kojima je, navodno, naneta šteta. Postojanje pravnih lekova mora biti u dovoljnoj meri izvesno, i u teoriji i u praksi, jer ukoliko ono nije izvesno, onda ne postoji adekvatna mogućnost pristupa tim pravnim lekovima i oni nisu u dovoljnoj meri efikasni. Član 35. § 1. takođe nalaže da tužbe za koje se želi da docnije budu pokrenute pred ovim Sudom moraju biti prethodno pokrenute pred odgovarajućim domaćim organom, barem u suštinskom smislu i u skladu sa formalnim zahtevima koje propisuje domaće zakonodavstvo, ali to ne znači da treba pribegavati onim pravnim lekovima koji su neadekvatni ili neefikasni (videti predmet Aksoj protiv Turske, presuda od 18. decembra 1996, Reports 1996-VI, str. 227576, §§ 51-52, kao i Akdivar i drugi protiv Turske, presuda od 16. septembra 1996, Reports 1996-IV, str. 1210, §§ 65-67).
Sud konstatuje da turski zakon obezbeđuje mogućnost administrativnog, civilnog i krivičnog pravnog leka, odnosno nadoknade u slučaju nezakonitih i krivičnih aktivnosti koje bi se mogle pripisati državi ili njenim službenicima (videti paragraf 59. i potonje, navedene u ovom dokumentu).
Kada je reč o akciji u upravnom postupku na osnovu člana 125. Ustava na temelju striktne odgovornosti vlasti (videti paragrafe 65-66 gore navedene)m, Sud podseća na obavezu države-ugovornice na osnovu članova 2. i 13. Konvencije da sprovede istragu koja može dovesti do identifikacije i kažnjavanja onih koji su odgovorni za slučajeve nanošenja fatalnih povreda, ali i da ta obaveza može biti potpuno isprazna i iluzorna ukoliko se od podnosilaca tužbi koji se pozivaju na ove članove traži da iscrpe sve mere iz upravnog postupka koje vode isključivo ka odobravanju isplate nadoknade štete (videti predmet Jaša protiv Turske, presuda od 2. septembra 1998, Reports 1998-VI, str. 2431, § 74). Prema tome, od podnosioca predstavke se nije zahtevalo da pokrene administrativni postupak u ovom slučaju i prethodna primedba u tom smislu nije osnovana.
Kada je reč o pokretanju građanske parnice za nadoknadu štete nanete nezakonitim akcijama ili nezakonitim ponašanjem činovnika države (videti gore navedeni paragraf 68), Sud konstatuje da podnosilac tužbe tu treba, pored toga što je dužan da utvrdi uzročno-posledičnu vezu između zločina i štete koju je on odnosno ona pretrpeo (pretrpela) da identifikuje i osobu za koju se veruje da je počinila taj zločin. U ovom slučaju nema dokaza o tome koji je policajac odgovoran za zlostavljanje koje je, kako se navodi u podnesku podnosioca predstavke, izvršeno nad njenim mužem i zaista se može reći da u izveštaju istambulskog Instituta za sudsku medicinu, inače najautoritativnije nacionalne ustanove tog tipa nije utvrđeno da je uopšte bilo nekih nezakonitih akcija (videti gore navedeni paragraf 24).
Kada je reč o mogućnostima u krivičnom postupku (videti gore navedene paragrafe 60-62), Sud konstatuje da se podnosilac predstavke bezuspešno žalila na odluku da se ne pokreće krivični postupak protiv policajaca koji su bili umešani u pritvaranje njenog muža. Postupak kojim je ministar pravde prebacio slučaj na Kasacioni sud predstavljao je vanredni pravni lek, što se normalno mora smatrati merom koja spada van domašaja člana 35. § 1. Konvencije. Međutim, činjenica je da je podnosilac predstavke bila zainteresovana strana u postupku koji je usledio posle odluke Kasacionog suda da se u ovom slučaju pokrene krivični postupak protiv policajaca. Taj sudski postupak završen je presudom kojom su policajci oslobođeni na osnovu nedostatka dokaza koji bi mogli da potvrde da su oni maltretirali podnosiocu predstavkenog muža pre njegove smrti ili na osnovu kojih bi se moglo utvrditi da je on preminuo usled zlostavljanja. Nedostatak dokaza predstavljao je i osnovu na temelju koje je javni tužilac doneo prvobitnu odluku o nepokretanju krivičnog postupka. Podnosilac predstavke je tvrdila da u takvim okolnostima njena nova žalba ne bi imala nikakvog racionalnog izgleda na uspeh i da se ne može tumačiti u svetlosti zahteva za iscrpljivanje svih domaćih pravnih lekova.
Sud naglašava da se u primenu pravila o iscrpljivanju svih domaćih pravnih lekova mora voditi računa o činjenici da se taj zahtev primenjuje u kontekstu mehanizma za zaštitu ljudskih prava za koji su države-ugovornice dale saglasnost da će ga uspostaviti. Prema tome, sud konstatuje da član 35. § 1. mora biti primenjen sa izvesnim stepenom fleksibilnosti i bez preteranog formalizma. Sud dalje konstatuje da pravilo iscrpljivanja svih domaćih pravnih lekova nije apsolutno niti se može automatski primenjivati; da bi se utvrdilo da li je to pravilo poštovano od suštinskog je značaja da se razmotre sve okolnosti svakog pojedinačnog slučaja. To konkretno znači da Sud mora doneti realnu procenu ne samo u vezi sa postojanjem formalnih pravnih lekova u pravnom sistemu države-ugovornice o kojoj je reč, već i o opštem kontekstu u kome ti pravni lekovi funkcionišu, kao i o ličnim okolnostima u kojima se nalazi podnosilac tužbe. Sud potom mora ispitati da li je, s obzirom na sve okolnosti slučaja, podnosilac tužbe učinio sve što je razumno moglo da se očekuje od njega da bi iscrpeo domaće pravne lekove (videti navedenu presudu u predmetu Akdivar i drugi, str. 1211, § 69, kao i navedenu presudu u predmetu Aksoj, str. 2276, §§ 53-54).
Sud smatra da okosnica vladine preliminarne primedbe u vezi sa pravnim lekovima u oblasti građanskog postupka i u oblasti krivičnog postupka pokreće pitanja koja se odnose na efikasnost krivične istrage koja su tesno povezana sa pitanjima navedenim u tužbi podnosioca predstavke, a odnose se na članove 2, 3. i 13. Konvencije. Sud takođe konstatuje da se ovaj slučaj razlikuje od slučaja Ajtekin na koji se Vlada poziva budući da je u tom slučaju vojnik koji je ubio podnosiocu predstavkenog muža osuđen za ubistvo iz nehata u procesu pred Krivičnim sudom u Batmanu. U žalbenom postupku pred Kasacionim sudom nalazile su se i žalba podnosioca predstavke i žalba javnog tužioca, koji su oboje tvrdili da je vojnik-počinilac trebalo da bude osuđen za teže krivično delo, odnosno, za teži oblik ubistva. U takvim okolnostima, nije bilo mogućno reći da istraga koju su vlasti obavile nije ponudila racionalne izglede da će počinilac ubistva, odnosno lice odgovorno za smrt njenog muža, biti izvedeno pred lice pravde (videti navedenu presudu u predmetu Ajtekin, str. 2827, § 83).
Prema tome, Sud odbacuje vladinu prethodnu primedbu u onoj meri u kojoj se ona odnosi na administrativne (upravne) pravne lekove na koje se podnosilac predstavke oslonila (videti navedeni paragraf 83). On se slaže sa prethodnom primedbom u onom delu koji se odnosi na suštinu pravnih lekova u građanskoj parnici i krivičnom postupku (videti gore navedene paragrafe 104-09).

II. SUDSKA PROCENA ČINJENICA

Sud još jednom naglašava da je prema precedentnom pravu na osnovu sistema Konvencije pre 1. novembra 1998. godine utvrđivanje i verifikovanje činjenica prevashodno bilo stvar Komisije (nekadašnji članovi 28. § 1. i 31). Mada nalazi Komisije u pogledu činjenica ne obavezuju Sud već on ostaje slobodan da donese vlastitu procenu u svetlosti celokupnog materijala koji ima pred sobom, ipak se samo u izuzetnim okolnostima događa da on vrši svoja ovlašćenja u ovoj oblasti (videti, između ostalih autoriteta, već navedenu presudu u predmetu Akdivar i drugi, str. 1214, § 78).
Činjenica oko kojih se spore strane tesno su povezane sa pitanjima odgovornosti države za tretman i smrt Agita Salmana u policijskom pritvoru. Sud će razmotriti zajedno sva činjenična i pravna pitanja budući da su ona relevantna za pritužbe koje je iznela podnosilac predstavke u skladu sa dole navedenim članovima 2, 3. i 13. Konvencije.

III. NAVODNE POVREDE ČLANA 2. KONVENCIJE

Podnosilac predstavke tvrdi da je njen muž, Agit Salman, preminuo usled torture u rukama policajaca u Upravi bezbednosti u Adani. Ona se takođe požalila da nije obavljena efikasna istraga na okolnosti ubistva. Tvrdi da je došlo do povrede člana 2. Konvencije koji propisuje:

“1. Pravo na život svake osobe zaštićeno je zakonom. Niko ne može biti namerno lišen života, sem prilikom izvršenja presude Suda kojom je osuđen za zločin za koji je ova kazna predviđena zakonom.

2. Lišenje života ne smatra se protivnim ovom članu ako proistekne iz upotrebe sile koja je apsolutno nužna:

(a) radi odbrane nekog lica od nezakonitog nasilja;

(b) da bi se izvršilo zakonito hapšenje ili sprečilo bekstvo lica zakonito lišenog slobode;

Vlada je osporila ove navode. Komisija je izrazila mišljenje da je došlo do povrede člana 2. na osnovu toga što je Agit Salman preminuo posle mučenja u policijskom pritvoru i na osnovu toga što vlasti nisu sprovele adekvatnu krivičnu istragu na okolnosti smrti Agita Salmana.

A. Predlozi onih koji su se pojavili pred Sudom

1. Podnosilac predstavke

Podnosilac predstavke je u svojoj predstavci naznačila da je njen muž ubijen dok je bio u pritvoru. Medicinski dokazi potvrđuju da je bio podvrgnut sili koja je dovela do zastoja rada srca. Vlasti nisu mogle da pruže bilo kakvo zadovoljavajuće objašnjenje o tome zašto je Agit Salman preminuo, već su prezentirale priču koja je očigledno smišljena da bi se prikrila istina. Podnosilac predstavke je naznačila da, s obzirom na to da je osoba bila odvedena u pritvor u dobrom zdravstvenom stanju i da je tamo preminula, ta smrt mora da se pripiše akcijama vlasti u odsustvu bilo kakvog prihvatljivog objašnjenja. Nije pruženo nikakvo prihvatljivo objašnjenje za ožiljak na grudima, polomljenu grudnu kost, ožiljak na levom stopalu, ogrebotine na levom nožnom zglobu i rane na mišici.
Podnosilac predstavke je takođe zatražila od Suda da podrži mišljenje Komisije da je došlo do povrede člana 2. Konvencije na osnovu toga što je istraga u vezi sa smrću njenog muža bila toliko neadekvatna i toliko neefikasna da se zapravo svodi na neuspeh u pogledu zaštite prava na život. Istraga je posebno neefikasna kada je reč o obezbeđivanju neophodnih medicinskih dokaza za Agita Salmana. Tako, na primer, nije izvršena histo patološka analiza ožiljaka, niti su uzete forensičke fotografije, što je suprotno preporukama iznetim u modelu protokola sa autopsije koji su ponovile Ujedinjene nacije (videti gore navedene paragrafe 73. i 74). I dr Šen i istambulski Institut za sudsku medicinu izveli su subjektivne zaključke ne razmotrivši prethodno u dovoljnoj meri moguće uzroke, što baca negativno svetlo na postupanje vlasti. Slično tome, javni tužioci se uopšte nisu potrudili da provere verodostojnost izjava policajaca niti da obezbede pribavljanje dokaza neophodnih za krivični postupak.

2. Vlada

Vlada smatra da su navodi koje je navela podnosilac predstavke neosnovan. Autopsijom i u izveštaju istambulskog Instituta za sudsku medicinu utvrđeno je da je Agit Salman preminuo od zastoja rada srca izazvanog uzbuđenjem usled hapšenja i pritvaranja. Ostao je bez daha u svojoj ćeliji i policajci su ga odveli u bolnicu, na putu do bolnice pokušali su da mu daju veštačko disanje i usled toga je došlo do preloma grudne kosti. Navodi o torturi kojom je, kako se tvrdi, bio izložen, neosnovani su i temelje se na nepouzdanim fotografijama i nagađanjima lekara koji nisu pregledali telo. Vlada naglašava da je istambulski Institut za sudsku medicinu institucija od najvišeg profesionalnog značaja čiji se nalazi ne mogu dovoditi u sumnju.
Vlada smatra da je istraga bila adekvatna i efikasna. Uzetu su izjave svih relevantnih svedoka i zvaničnika, obavljena su sva adekvatna medicinska i forensička ispitivanja i pregledi, uključujući tu i verifikaciju uzroka smrti pribavljanjem mišljenja veštaka sa istambulskog Instituta za sudsku medicinu. Ministarstvo pravde je prebacilo slučaj na Kasacioni sud koji je poništio odluku da se ne pokreće krivični postupak protiv policajaca i poslao predmet na suđenje. Sud je ispitao dokaze i oslobodio policajce. Prema tome preduzeti su svi neophodni koraci u istrazi ovog incidenta.

B. Procena suda

1. Smrt Agita Salmana

Član 2, koji jemči pravo na život i propisuje okolnosti u kojima lišenje života može biti opravdano tretira se kao jedna od najosnovnijih odredaba Konvencije, koja ni na koji način ne može biti derogirana. Zajedno sa članom 3. to predstavlja jednu od osnovnih vrednosti demokratskih društava na kojima se temelji Savet Evrope. Stoga moraju biti striktno utvrđene okolnosti u kojima lišenje života može biti opravdano. Objekat i svrha Konvencije kao instrumenta zaštite pojedinačnih ljudskih bića takođe zahteva da se član 2. tumači i primenjuje u tom smislu da jemstva koja daje budu praktična i efikasna (videti presudu Makan /McCann/ i drugi protiv Velike Britanije od 27. septembra 1995, serija A broj 324, str. 45-46, §§146-47).
Tekst člana 2, ako se pročita u celini, jasno pokazuje da se ne odnosi samo na umišljajno ubistvo, već i na situacije u kojima je dozvoljena “primena sile” koja bi mogla, kao neželjeni ishod, da dovede do lišenja života. Hotimična ili namerna primena smrtonosne sile jeste, međutim, jedini faktor koji treba uzeti u obzir u proceni nužnosti. Svaka primena sile ne sme biti ništa drugo do “apsolutno nužna” za ostvarivanje jedne ili više svrha navedenih u subparagrafima od (a) do (c). Ovaj termin ukazuje na to da prilikom utvrđivanja da li je akcija države “nužna u demokratskom društvu” u skladu sa paragrafima 2. člana 8. do 11 Konvencije mora biti strožiji i zahtevniji test nužnosti od onoga koji se uobičajeno primenjuje. Samim tim, primena sile mora biti strogo proporcionalna ostvarivanju dozvoljenih ciljeva (videti prethodno navedenu presudu Makan /McCann/ i drugi protiv Velike Britanije, str. 46, §§ 148-49).
U svetlosti značaja zaštite koju pruža član 2, Sud mora najpomnije ispitati slučajeve lišenja života, uzimajući u obzir ne samo akcije državnih službenika, već i sve ostale okolnosti. Pritvorena lica su u osetljivom i ranjivom položaju, a vlasti su dužne da ih zaštite. Prema tome, ukoliko je pojedinac odveden u policijski pritvor u dobrom zdravstvenom stanju, a prilikom puštanja se utvrdi da je povređen, država je dužna da pruži prihvatljivo objašnjenje kako je došlo do tih povreda (videti, između ostalih pravnih autoriteta, Selmuni protiv Francuske (GC), broj 25803/94, § 87, ECHR 1999-V). Odgovornost vlasti za tretman pojedinca u pritvoru i obaveza vlasti da detaljno predoče šta se sve događalo za to vreme posebno je izražena ukoliko taj pojedinac premine.
Prilikom procene dokaza Sud je generalno primenio standarda dokazivanja “van razumne sumnje” (videti Irska protiv Velike Britanije, presuda od 18. januara 1978, serija A broj 25, str. 64-65, § 161). Takav dokaz, međutim, može proisteći iz istovremenog postojanja dovoljno jakih, jasnih i međusobno usaglašenih zaključaka ili sličnih nespornih pretpostavki činjenica. Tamo gde događaji o kojima je reč u celosti ili najvećim delom spadaju u isključivi domen znanja vlasti, kao što je slučaj sa osobama koje su pod kontrolom vlasti u pritvoru, javiće se snažne pretpostavke činjenica kada je reč o povredama i smrti u takvim okolnostima pritvora. Zaista može se smatrati da breme dokazivanja snose vlasti; one su dužne da obezbede zadovoljavajuće i uverljivo objašnjenje.
Sud zaključuje da procena činjenica koje je izvršila Komisija jeste u skladu sa navedenim načelima.
Agit Salman je odveden u pritvor u očigledno dobrom zdravlju i bez ikakvih prethodnih povreda ili aktivnih oboljenja. Nije dato nikakvo prihvatljivo objašnjenje za povrede na levom nožnom zglobu, ožiljke i otok na levom stopalu, ožiljak na grudima i polomljenu grudnu kost. Dokazi ne potkrepljuju vladinu tvrdnju da su povrede mogle nastati u trenutku hapšenja, ili da je grudna kost polomljena usled masaže srčanog mišića. Mišljenje doktorke Kirandžil da je ožiljak na grudima nastao pre hapšenja i da je Agit Salman preminuo usled srčanog napada izazvanog samo stresom usled pritvaranja i posle dugog perioda u kome nije disao osporen je dokazima profesora Paundera i Kordnera. Prihvatajući njihove dokaze u pogledu brzine nastupanja smrti i verovatnoće da su ožiljak i prelom grudne kosti bili izazvani istim događajem - udarcem u grudi - Komisija nije propustila da prida adekvatan značaj dokazima doktorke Kirendžil niti je neopravdano precenila i favorizovala dokaze profesora Kordnera i Paudnera. Može se konstatovati da je doktorka Kirandžil potpisala izveštaj istambulskog Instituta za sudsku medicinu koji je bio predmet razmatranja Komisije, pa na toj osnovi ne može biti govora ni o objektivnosti, ni o nezavisnosti doktorke Kirandžil. Nema, međutim, nikakvog osnova za tvrdnje o koliziji između nalaza dvojice profesora koje je na zasedanju izneo vladin agent.
Sud stoga nalazi da Vlada nije obrazložila smrt Agita Salmana usled zastoja rada srčanog mišića u vreme dok je bio pritvoren u Upravi bezbednosti u Adani i da ima mesta za odgovornost države ugovornice kada je reč o ovoj smrti.

Iz ovoga sledi da je prekršen član 2.

2. Navodna neadekvatnost istrage

Sud još jednom ističe da obaveza zaštite prava na život na osnovu člana 2. Konvencije, kada se tumači u vezi sa opštom obavezom države na osnovu člana 1.Konvencije da “jamči svakome u svojoj nadležnosti prava i slobode određene u (ovoj) Konvenciji”, implicitno nalaže da se obavi neka vrsta efikasne zvanične istrage kada su pojedinci ubijeni usled primene sile (videti, mutatis mutandis, presudu u navedenom predmetu Mekkan /McCann/ i drugi, str. 49, §161 i presudu Kaja protiv Turske od 19. februara 1998, Reports 1998-I, str. 329, § 105).
S tim uvezi, Sud naglašava da se pomenuta obaveza ne odnosi isključivo na slučajeve na kojima je očigledno da je ubistvo prouzrokovao državni službenik. Podnosilac predstavke i otac preminulog podneli su formalnu žalbu zbog smrti (svoga muža, odnosno sina) nadležnim istražnim organima, tvrdeći da je ta smrt bila rezultat torture. Štaviše, sama činjenica da su vlasti bile obaveštene o smrti Agita Salmana u pritvoru ipso facto je aktivirala obavezu koja proističe iz člana 2. da se sprovede efikasna istraga na okolnosti u kojima je došlo do te smrti (videti mutatis mutandis, presudu u slučaju Ergi protiv Turske od 28. jula 1998, Reports 1998-IV, str. 1778, § 82, kao i već navedenu presudu u predmetu Jaša, str. 2438, § 100). To podrazumeva, gde je primereno, autopsiju koja daje kompletan i precizan izveštaj o mogućim znacima zlostavljanja i povreda i objektivnu analizu kliničkih nalaza, uključujući tu i uzrok smrti.
Baveći se konkretnim okolnostima ovog slučaja, Sud je uočio da je pregled prilikom autopsije bio od ključnog značaja za utvrđivanje činjenica u vezi sa smrću Agita Salmana. Teškoće sa kojima se Komisija suočila prilikom utvrđivanja bilo koje od ovih činjenica, čiji elemente strane još uvek osporavaju pred sudom, velikim delom proističu iz manjkavosti medicinskog pregleda post-morten. To pre svega važi za odsustvo odgovarajućih forensičkih fotografija tela i činjenicu da nije bilo disekcije niti histopatološke analize povreda i belega na telu, što je opstruiralo preciznu analizu vremena nastanka i porekla tih belega, a to je opet bilo od ključnog značaja da se utvrdi da li je smrt Agita Salmana bila provocirana zlostavljanjem tokom perioda od 24 sata koji su prethodili njegovoj smrti. Izričita pretpostavka dr Šena da je do lomljenja grudne kosti moglo doći usled masaže srčanog mišića uneto je u ovaj izveštaj a da nije zatražena nikakva provera da li je ta masaža uopšte primenjena i u ovakvim okolnostima mogla je da zavede na krivi trag. Te nedostatke nije ispravilo ispitivanje nalaza doktora Šena koje je obavio istambulski Institut za sudsku medicinu. Ono ih je samo uvećalo time što je potvrdilo da je na autopsiji otkriveno kako je Agit Salman preminuo od srčanog napada izazvanog kombinacijom ranije postojećeg srčanog oboljenja i uzbuđenja zbog hapšenja.
To što tvrdnje podnosioca predstavke o torturi nisu bile medicinski potkrepljene predstavljalo je osnovu na kojoj je javni tužilac 19. oktobra 1992. godine doneo odluku da ne pokreće krivični postupak, kao i odluke Višeg suda u Adani od 26. decembra 1994. godine da oslobodi policajce. Sud smatra da su manjkavosti izveštaja sa autopsije suštinski podrili svaki pokušaj da se utvrdi odgovornost policije za smrt Agita Salmana. Štaviše, u optužnici su poimence navedeni baš svi policajci za koje se zna da su bili u kontaktu sa Agitom Salmanom od trenutka hapšenja do trenutka smrti, uključujući tu i trojicu zatvorskih čuvara koji su bili na dužnosti u tom periodu. Nije naveden nijedan dokaz koji bi se odnosio na precizniju identifikaciju policajaca koji su maltretirali ili su mogli da maltretiraju Agita Salmana.
U takvim okolnostima, žalba Kasacionom sudu, koja je jedina mogla da dovede do ponovnog razmatranja celog slučaja na prvoj sudskoj instanci, nije imala nikakvu efikasnu perspektivu da će razjasniti ili poboljšati raspoloživi dokazni materijal. Sud zato nije ubeđen da bi žalba na koju je podnosilac predstavke formalno imala pravo u krivičnom postupku mogla da promeni tok istrage u bilo kakvoj značajnijoj meri. S obzirom na to mora se smatrati da je podnosilac žalbe ispunila zahtev koji se odnosi na nužnost iscrpljivanja svih relevantnih pravnih mogućnosti (lekova) u krivičnom postupku.
Sud zaključuje da vlasti nisu sprovele efikasnu istragu na okolnosti u kojima je došlo do smrti Agita Salmana . To je učinilo da posezanje za pravim lekovima u građanskopravnom postupku u takvim okolnostima bude podjednako neefikasno. U skladu s tim Sud odbacuje prethodne primedbe Vlade koje se odnose na krivični i na građansko parnični postupak (videti gore navedene paragrafe 84-88) i smatra da je u tom smislu povređen član 2.).

IV. NAVODNE POVREDE ČLANA 3. KONVENCIJE

Podnosilac žalbe se požalila da je njen muž mučen pre smrti. Pozvala se na član 3. Konvencije koji propisuje sledeće:

“Niko ne sme da bude podvrgnut torturi ili nehumanom ili ponižavajućem postupanju ili kažnjavanju”.

Podnosilac predstavke navela je da je njen muž bio podvrgnut tretmanu koji se svodi na mučenje dok je bio u pritvoru Uprave bezbednosti u Adani. Ona se pri tom oslanja na belege na njegovim stopalima i nožnim zglobovima koji pokazuju da je bio podvrgnut falaki. Takođe je dobio udarac u grudi koji je bio dovoljno jak da polomi grudnu kost. Vlasti nisu ponudile nijedno drugo prihvatljivo objašnjenje za povrede na njegovom telu. Podnosilac predstavke dalje tvrdi da vlasti nikada nisu valjano istražile tvrdnju da je Agit Salman mučen u pritvoru, čime su prekršile proceduralni aspekt člana 3. Konvencije.
Vlada je negirala da u medicinskim dokazima postoji ma kakav znak koji bi ukazivao na torturu. Vlada je takođe osporila da je u istrazi bilo ma kakvih manjkavosti.
Sud je zaključio da vlada nije ponudila prihvatljivo objašnjenje za belege i povrede na telu Agita Salmana pošto je u pritvor odveden u očigledno dobrom zdravstvenom stanju (vidi gore navedeni paragraf 102). Štaviše, ožiljci i otoci na njegovom levom stopalu u kombinaciji sa ožiljcima na levom nožnom zglobu odgovaraju primeni falake, za koju je Evropski komitet za sprečavanje torture konstatovao da predstavlja jedan od uobičajenih vidova zlostavljanja, inter alia, u Upravi bezbednosti u Adani. Nije verovatno da su ovi belezi na telu bili slučajno izazvani. Ožiljak na grudima koji se nalazi tačno iznad mesta preloma grudne kosti takođe mnogo više odgovara udarcu u grudi nego padu. Te povrede o kojima Vlada nije rekla ni reč moraju se stoga smatrati povredama koje se mogu pripisati nekom vidu zlostavljanja za koji su odgovorne vlasti.
Prilikom utvrđivanja da li konkretan oblik zlostavljanja može da se okvalifikuje kao tortura (mučenje) mora se uzeti u obzir razlika, navedena u članu 3, između ovoga i nečovečnog ili ponižavajućeg postupanja. Kao što je uočeno u prethodnim slučajevima, pokazuje se da je postojala namera da Konvencija, zavaljujući toj distinkciji, prida posebnu težinu hotimično nehumanom postupanju koje izaziva veoma ozbiljne i surove patnje. Videti gore navedenu presudu u slučaju Irska protiv Velike Britanije, str. 66-67, § 167). Pored ozbiljnosti ovakvog tretmana, postoji i element svrsishodnosti, kako je to priznato u Konvenciji Ujedinjenih nacija protiv mučenja i drugih surovih, nehumanih i ponižavajućih vidova postupanja ili kažnjavanja, koja je stupila na snagu 26. juna 1987. godine, a koja definiše torturu u smislu namernog nanošenja velikih patnji u cilju da se od njega, inter alia, izvuku obaveštenja ili da se ono kazni ili zastraši *član 1. Konvencije Ujedinjenih nacija).
S obzirom na prirodu i stepen zlostavljanja (falaka i udarac u grudi), kao i na čvrste zaključke koji se mogu izvesti iz dokaznog materijala o tome da se to dogodilo prilikom isleđivanja o učešću u aktivnostima PKK za koje su sumnjičili Agita Salmana, Sud zaključuje da je to obuhvatalo vrlo ozbiljne i surove patnje koje se mogu okarakterisati kao mučenje (videti takođe gore navedeni predmet Selmuni, §§ 96-105).
Sud zaključuje da je prekršen član 3. Konvencije.
Sud ne smatra nužnim da donese poseban zaključak na osnovu člana 3. Konvencije u vezi sa navodnim manjkavostima istrage.

V. NAVODNA POVREDA ČLANA 13. KONVENCIJE

Podnosilac predstavke požalila se da nije imala na raspolaganju efikasan pravni lek u značenju koje proističe iz člana 13. Konvencije; taj član propisuje:

“Svako kome su povređena prava i slobode predviđeni (ovom) Konvencijom ima pravo na delotvoran pravni lek pred nacionalnim vlastima, bez obzira na to jesu li povredu izvršila lica koja su postupala u službenom svojstvu”.

Vlada je tvrdila da su istraga incidenta i krivično gonjenje policajaca pružili efikasne mogućnosti za pravni lek. Sem toga, ona čak nije iskoristila mogućnost žalbe na presudu kojom su policajci oslobođeni, pa samim tim nije iskoristila sve raspoložive pravne lekove.
Komisija sa kojom se saglasila podnosilac žalbe zaključila je da istraga i krivični proces nisu bili efikasni usled neadekvatne sudsko-medicinske istrage. Podnosilac predstavke je takođe iznela mišljenje da je pokušaj vlasti da izmisle priču kako bi prikrile ono što se stvarno dogodilo doveo do ozbiljne povrede člana 13. Konvencije.
Sud ponovo ističe da član 13. Konvencije jemči da na nacionalnom nivou građanima bude na raspolaganju pravni lek kojim će se zaštititi prava i slobode propisani Konvencijom i omogućiti ostvarivanje njihove suštine, u kakvom god da su inače ona obliku obezbeđena u unutrašnjem pravnom poretku. Prema tome, član 13. u suštini zahteva da se obezbedi postojanje domaćeg pravnog leka koji će se baviti suštinom “žalbe o kojoj se može raspravljati” na osnovu ove Konvencije i da obezbedi odgovarajući pravni lek, mada države-ugovornice imaju izvesnu slobodu u pogledu izbora načina na koji će izvršavati svoje obaveze koje proističu iz ove odredbe Konvencije. Opseg obaveza na osnovu člana 13. razlikuje se u zavisnosti od prirode predstavke podnosioca na osnovu Konvencije. Ipak, pravni lek čije postojanje nalaže član 13. mora biti “efikasan” i u praktičnom i u zakonskom smislu, posebno u tome što njegovo ostvarivanje ne sme biti neopravdano prikriveno time što će vlasti države protiv koje je predstavka podneta preduzeti neke korake ili pak propustiti da nešto učine (videti u već citiranoj presudi u predmetu Aksoj, str. 1186, § 95; presuda u predmetu Ajdin protiv Turske od 25. septembra 1997, Reports 1997-VI, str. 1895-96, § 103; navedena presuda u predmetu Kaja, str. 329-30, § 106). S obzirom suštinski značaj prava na zaštitu života član 13. nalaže da pored plaćanja odštete gde je to adekvatno, bude sprovedena i temeljna i efikasna istraga koja može da omogući identifikaciju i kažnjavanje svih onih koji su odgovorni za lišavanje života i koja podrazumeva delotvoran pristup podnosioca predstavke celokupom istražnom postupku (videti u presudi u predmetu Kaja, str. 330-31, § 107).
Na temelju dokaza navedenih u ovom slučaju, Sud je zaključio da je državaugovornica odgovorna po osnovu članova 2. i 3. Konvencije za smrt i torturu u pritvoru muža podnosioca predstavke. Prema tome, pritužbe podnosioca predstavke u ovom smislu “takve su da se o njima može diskutovati u svrhu člana 13. (videti presudu u predmetu Bojl i Rajs protiv Velike Britanije od 27. aprila 1988, serija A broj 131, str. 23, § 52, kao i već pomenute presude u predmetima Kaja i Ješa, str. 330-31, § 107, kao i str. 2442, § 113).
Prema tome, vlasti su bile dužne da sprovedu delotvornu istragu na okolnosti smrti muža podnosioca predstavke. Iz navedenih razloga (videti paragrafe 104-09) ne može se smatrati da je u skladu sa članom 13. pokrenuta efikasna krivična istraga, čiji bi zahtevi bili širi od puke obaveze da se istraži ono što je naloženo članom 2. (videti navedenu presudu u predmetu Kaja, str. 330-31, § 107). Stoga Sud nalazi da je podnosiocu predstavke uskraćena mogućnost korišćenja efikasnog pravnog leka kada je reč o smrti njenog muža, pa joj je, samim tim, uskraćena i mogućnost pristupa bilo kom drugom raspoloživom pravnom leku koji joj je eventualno mogao biti na raspolaganju, uključujući i zahtev za nadoknadu.

Prema tome, prekršen je član 13. Konvencije

VI. DELOVANJE VLASTI KOJIM SU ONE, NAVODNO, PREKRŠILE ČLANOVE 2, 3. I 13. KONVENCIJE

Podnosilac predstavke smatra da je u Turskoj postojala zvanično tolerisana praksa kršenja članova 2, 3. i 13. Konvencije, čime je samo otežana povreda zakona koje su žrtve bili ona i njen muž. Pozivajući se na druge slučajeve u vezi sa događajima u jugoistočnoj Turskoj za koje su Komisija i Sud takođe zaključili da predstavljaju kršenje pomenutih odredaba, podnosilac predstavke je navela da se time razotkriva model, to jest obrazac po kome vlasti odbacuju navode o ozbiljnim kršenjima ljudskih prava i istovremeno uskraćuju mogućnost korišćenja pravnih lekova.
Imajući na umu zaključke do kojih je došao u vezi sa gore navedenim članovima 2, 3. i 13, Sud ne nalazi za shodno da odredi da li propusti i neuspesi koji su u ovom slučaju utvrđeni predstavljaju deo prakse koju su vlasti prihvatile

VII. NAVODNA KRŠENJA NEKADAŠNJEG ČLANA 25. KONVENCIJE

Konačno, podnosilac predstavke požalila se da je bila podvrgnuta ozbiljnom mešanju u ostvarivanje svoga prava na podnošenje individualne žalbe, što je kršenje člana 25. § 1 Konvencije (sada član 34) koji propisuje:

“Komisija može da dobija predstavke upućene generalnom sekretaru Saveta Evrope od svake osobe, nevladine organizacije ili grupe lica koji tvrde da je jedna od visokih strana ugovornica povredila njihovo pravo propisano ovom Konvencijom, pod uslovom da je visoka strana ugovornica protiv koje se predstavka podnosi saopštila da priznaje nadležnost Komisije da prima takve predstavke. Visoke strane ugovornice koje su objavile takvu deklaraciju obavezuju se da ni na koji način neće ometati stvarno vršenje ovog prava”.

Podnosilac predstavke je navela da su je vlasti tri puta privodile . Prvi put joj je stavljen povez na oči i bila je pretučena, primorana da potpiše neki dokument i eksplicitno joj je rečeno da odustane od predstavke koju je podnela Komisiji. U dvema drugim prilikama podrobno je ispitivana o svojoj predstavci u kojoj je zatražila pravnu pomoć Komisije. Navela je da je ovo bilo mešanje i ometanje njenog prava na podnošenje individualne predstavke Komisiji.
Komisija, čiji su delegati saslušali dokaze koje je podnela podnosilac predstavke, prihvatila je da je ona barem dva puta privođena. To je potkrepljeno dokumentima koje je pružila na uvid Vlada, u kojim aje pokazano da su oficiri iz antiterorističkog odeljenja ispitivali podnosioca predstavke o predstavci koju je podnela, a ne samo o njenom zahtevu za pravnu pomoć. Komisija je takođe utvrdila da su njene tvrdnje o tome da joj je stavljena poveska na oči, da je bila udarana i gurana u sedištu antiterorističkog ogranka verodostojni i činjenično potkrepljeni, mada nije mogla da donese nikakav konkretan zaključak o zlostavljanju, utoliko što svako policijsko ispitivanje podnosioca predstavke o samoj predstavci, po njenom mišljenju, nije kompatibilno sa obavezama države koje proističu iz nekadašnjeg člana 25. Konvencije.
Vlada je tvrdila da su vlasti kontaktirale podnosioca predstavke u nastojanju da provere prijavu imovine koju je ona navela u svojoj molbi za pravnu pomoć Komisije. Postavljana su joj pitanja samo o imovini koju poseduje i dohotku koji ostvaruje i nije bila podvrgnuta nikakvom zastrašivanju niti pritisku. U svakom slučaju nije mogla ozbiljno da tvrdi da je zastrašivana budući da je mogla slobodno da pokrene domaći postupak protiv policajaca bez ikakvog ometanja ili straha.
Sud ponovo naglašava da je od ključnog značaja za efikasno funkcionisanje sistema individualnih predstavki uspostavljenog nekadašnjim članom 25. (sada član 34) da podnosioci ili potencijalni podnosioci mogu slobodno da komuniciraju sa organima konvencije, a da pritom en budu podvrgnuti nikakvom obliku pritiska vlasti kako bi povukli ili modifikovali svoje žalbe (videti gore navedenu presudu u predmetu Akdivar i drugi, str. 1219, § 105; gore navedenu presudu u predmetu Aksoj, str. 2288, §105; presudu u predmetu Kurt protiv Turske od 25. maja 1998, Reports 1998-III, str. 1192, § 159; kao i gore navedenu presudu u predmetu Ergi, str. 1784, § 105). U ovom kontekstu, “pritisak” ne podrazumeva samo direktnu prinudu i flagrantne akte zastrašivanja, već i ostale nedolične akte kontakata koji imaju za cilj odvraćanje ili obeshrabrivanje podnosilaca predstavki od zahteva za pravni lek koji je utemeljen na Konvenciji (videti gore navedenu presudu u predmetu Kurt, loc. cit.). Štaviše, to da li su kontakti između vlasti i podnosioca predstavke takvi da spadaju u neprihvatljivu praksu sa stanovišta nekadašnjeg člana 25. § 1, mora biti određeno u svetlosti konkretnih okolnosti datog slučaja. U tom smislu, mora se voditi računa o ranjivosti podnosioca predstavke i njegovoj ili njenoj podložnosti uticaju vlasti (videti presude u predmetima Akdivar i drugi i Kurt, str. 1219, § 105, i str. 1192-93, § 160). U ranijim slučajevima, Sud je vodio računa o ranjivom položaju seljana-podnosilaca predstavki i o činjenici da u jugoistočnoj Turskoj žalbe i predstavke protiv vlasti lako mogu predstavljati osnov za legitimni strah od represalija, pa je zaključio da ispitivanje podnosilaca o predstavkama koje su uputili Komisiji predstavlja oblik neprihvatljivog pritiska koji ometa ostvarivanje prava na individualne predstavke što je kršenje nekadašnjeg člana 25. Konvencije (ibid.).
U ovom slučaju, među stranama u sporu nema neslaganja oko toga da li su podnosioca predstavke ispitivali 24. januara 1996. godine policajci iz antiterorističke jedinice u Adani, odnosno 9. februara 1996. godine obični policajci. Dokument-zapisnik sa prvog razgovora pokazuje da je podnosilac predstavke bila ispitivana ne samo prijavi sopstvenog imovinskog stanja, već i o tome kako je podnela predstavku Komisiji i uz čiju pomoć. Štaviše , vlada nije negirala da je podnosilac predstavke bila podvrgnuta stavljanju poveza na oči dok je boravila u sedištu antiterorističkog odeljenja u Adani.
Sud zaključuje da je stavljanje poveza na oči moralo pojačati ranjivost podnosioca predstavke, izazivajući njeno uznemirenje i nervozu što, u okolnostima ovog slučaja, svedoči o opresivnom ponašanju. Štaviše , nema prihvatljivog objašnjenja za to što je podnosilac predstavke bila dva puta ispitivana o zahtevu za pravnu pomoć i posebno zašto su to ispitivanje prvi put obavljali policajci-pripadnici antiterorističke jedinice, za koje je podnosilac predstavke tvrdila da su odgovorni za smrt njenog muža. Podnosilac predstavke morala se osećati zastrašenom takvim kontaktima sa vlastima. To je predstavljalo nepotrebno mešanje i osujećivanje njenog prava na podnošenje predstavke organima Konvencije.
Prema tome, država-ugovornica nije ispunila obaveze koje ima na osnovu nekadašnjeg člana 25. § 1 Konvencije.

VIII. PRIMENA ČLANA 41. KONVENCIJE

Član 41. Konvencije propisuje:

“Kada Sud utvrdi prekršaj Konvencije ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo visoke strane ugovornice o kojoj je reč omogućava samo delimičnu odštetu, Sud će, ako je to potrebno, pružiti pravično zadovoljenje oštećenoj stranci”.

A. Materijalna šteta

Podnosilac predstavke tvrdi da je gubitak zarade iznosio 39.320,64 funti sterlinga (GBP). Ona je u predstavci navela d aje njen muž, koji je u vreme smrti radio kao taksista i imao 45 godina, zarađivao ekvivalent od GBP 242,72 mesečno. Uzimajući u obzir prosečan očekivani životni vek u Turskoj u tom periodu, obračunom prema statističkim tabelama dobija se naznačena kapitalizovana svota.
Vlada nije iznela nikakav komentar u vezi sa navedenom traženom svotom, odbacujući navode da je uopšte došlo do ma kakvog kršenja odredaba koje bi zahtevalo pravičnu nadoknadu.
Kada je reč o zahtevu podnosioca predstavke da joj se nadoknadi gubitak zarade, običajno (precedentno) pravo Suda nalaže da mora postojati jasna uzročno-posledična veza između štete za koju podnosilac predstavke tvrdi da ju je pretrpeo i kršenja Konvencije i da to, u odgovarajućim slučajevima, može podrazumevati nadoknadu gubitka zarade (videti, između ostalih pravnih autoriteta, presudu u predmetu Barbera, Mesege i Habardo protiv Španije od 13. juna 1994. (Article 50), serija A broj 285-C, str. 57-58 §§ 16-20, kao i Čakići protiv Turske (GC), broj 23657/94, § 127, ECHR 1999-IV). Sud je zaključio (videti gore navedeni paragraf 103) da su vlasti odgovorne na osnovu člana 2. Konvencije za smrt Agita Salmana. U takvim okolnostima, postoji direktna uzročno-posledična veza između kršenja člana 2. i činjenice da su njegova udovica i deca izgubili finansijsku podršku koju im je on pružao. Sud konstatuje da Vlada nije dovela u pitanje iznos koji je navela podnosilac predstavke u svojoj predstavci. Stoga, uzimajući u obzir detaljne navode podnosioca predstavke u vezi sa statističkom osnovom za izračunavanje navedene svote koja odražava gubitak prihoda izazvan smrću Agita Salmana, Sud dosuđuje svotu od GBP 39.320,64 podnosiocu predstavke na ime materijalne štete; taj iznos treba konvertovati u turske lire po kursu važećem na dan isplate.

B. Nematerijalna šteta

Podnosilac predstavke zahteva, s obzirom na ozbiljnost i broj prekršaja odredaba Konvencije, iznos od GBP 60.000 za njenog muža i GBP 10.000 na ime nematerijalne štete nanete njoj.
Vlada nije iznela nikakav komentar u vezi sa navedenim iznosima, negirajući da je uopšte počinjen bilo kakav prekršaj odredaba koji bi nalagao pravičnu nadoknadu štete.
Sud podseća da je utvrdio kako su vlasti odgovorne za smrt muža podnosioca predstavke i da je on mučen u policijskom pritvoru pre no što je preminuo. Pored kršenja članova 2. i 3. u tom smislu, Sud je takođe zaključio da vlasti nisu sprovele delotvornu istragu, niti su omogućile korišćenje pravnog leka u vezi sa tim pitanjima, što je protivno proceduralnoj obavezi koja proističe iz člana 2. Konvencije i predstavlja prekršaj člana 13. Pored toga podnosilac predstavke bila je podvrgnuta zastrašivanju zbog toga što je podnela predstavku. U takvim okolnostima i imajući na umu nadoknade štete dosuđene u uporedivim slučajevima, Sud na istoj toj osnovi dosuđuje odštetu od GBP 25.000 na ime nematerijalne štete koju je pretrpeo Agit Salman koji treba isplatiti podnosiocu predstavke kao njegovoj udovici i iznos od GBP 10.000 na ime nematerijalne štete koju je pretrpela podnosilac predstavke u ličnom svojstvu; oba iznosa treba konvertovati u turske lire po kursu važećem na dan isplate.

C. Sudski troškovi

Podnosilac predstavke zahteva isplatu ukupnog GBP 28.779,58 za troškove koje je imala u podnošenju predstavke, uz odbitak svote koju je dobila u vidu pravne pomoći od Saveta Evrope. To obuhvata troškove koje je imala u vezi sa prisustvom i uzimanjem dokaza pred delegatima Komisije na saslušanju u Ankari i Strazburu i u vezi sa prisustvom na zasedanju pred Sudom u Strazburu. Svota od GBP 10.035 navodi se kao zbir administrativnih troškova koje je imala u vezi sa Kurdskim projektom za ljudska prava (KHRP) i njegovom ulogom “oficira za vezu” između pravnog tima u Velikoj Britaniji i pravnika i podnosioca predstavke u Turskoj, što obuhvata i GBP 2.800 za troškove prevoza. Zatražena je i isplata od GBP 4.235,98 za rad koji su obavili advokati u Turskoj.
Vlada nije iznela nikakav komentar u vezi sa zatraženim iznosima.
Sem kada je reč o troškovima prevoda, Sud nije uveren da su iznosi (troškovi) navedeni u vezi sa KHRP bili nužni. Odlučujući po tom jednakom osnovu i imajući na umu detalje zahteva koje je podnela podnosilac predstavke, Sud dosuđuje isplatu svote od GBP 21.544,58 zajedno sa bilo kojom vrednošću PDV koja bi mogla biti naznačena, uz odbitak 11.195 francuskih franaka što je iznos koji je dobijen u vidu pravne pomoći od Saveta Evrope; naznačena sredstva treba da budu isplaćena na račun podnosioca predstavke u Velikoj Britaniji, onako kako je to navedeno u njenoj predstavci, u zahtevu za isplatu pravične naknade.

D. Važeća kamatna stopa

Prema informacijama kojima Sud raspolaže, propisana kamatna stopa primenjiva u Velikoj Britaniji na dan donošenja ove presude iznosi 7,5 procenata godišnje.

IZ TIH RAZLOGA, SUD

Odbacuje sa šesnaest glasova prema jednome vladine prethodne primedbe;
Zaključuje sa šesnaest glasova prema jednome da je došlo do kršenja člana 2. Konvencije u vezi sa smrću Agita Salmana u pritvoru;
Zaključuje jednoglasno da je došlo do kršenja člana 2. Konvencije u tom smislu što vlasti nisu obavile adekvatnu i delotvornu istragu na okolnosti smrti Agita Salmana u pritvoru;
Zaključuje jednoglasno da je prekršen član 3. Konvencije;
Zaključuje sa šesnaest glasova prema jednome da je prekršen član 13. Konvencije;
Zaključuje jednoglasno da država-ugovornica nije ispunila svoje obaveze koje proističu iz nekadašnjeg člana 25 § 1. Konvencije;
Zaključuje sa šesnaest glasova prema jednome

(a) da je država-ugovornica dužna da plati podnosiocu predstavke, u roku od tri meseca, sledeće svote, koje treba da budu konvertovane u turske lire po kursu važećem na dan isplate:

(i) GBP 39.320,64 (trideset devet hiljada tri stotine dvadeset funti sterlinga šezdeset četiri penija) na ime materijalne štete;

(ii) GBP 35.000 (trideset pet hiljada funti sterlinga) na ime nematerijalne štete;

(b) da će kamata po godišnjoj stopi od 7,5 posto teći na te iznose od trenutka isteka gore navedenog perioda od tri meseca sve do isplate;

Zaključuje sa šesnaest glasova prema jednome

(a) da je država-ugovornica dužna da plati podnosiocu predstavke, u roku od tri meseca i na račun u banci podnosioca predstavke u Velikoj Britaniji, na ime sudskih i ostalih troškova, GBP 21.544,58 (dvadeset jedna hiljada pet stotina četrdeset četiri funti sterlinga pedeset osam penija) zajedno sa iznosom na ime PDV koji može biti naplaćen, sa odbitkom od 11.195 francuskih franaka (jedanaest hiljada sto devedeset pet francuskih franaka) što treba konvertovati u funte sterlinga po kursu važećem na dan donošenja ove presude;

(b) da će na te iznose biti zaračunata godišnja kamatna stopa od 7,5 procenata od trenutka isteka gore navedenog roka od tri meseca do trenutka isplate;

Odbacuje jednoglasno ostale zahteve podnosioca predstavke za pravičnu nadoknadu.

Sačinjeno na engleskom i francuskom i pročitano na javnoj sednici u Palati ljudskih prava u Strazburu 27. juna 2000.

Mišel de Salvia Luzius Vildhaber

Sekretar Predsednik

U skladu sa članom 45. § 2. Konvencije i pravilom 74 § 2. Poslovnika Suda, uz ovu presudu su priložena sledeća izdvojena mišljenja:

(a) saglasno mišljenje gospođe Greve kojoj se pridružuje gospodin Bonelo;

(b) protivno mišljenje gospodina Golčikulua.

L.W. M. de S.

SAGLASNO MIŠLJENJE SUDIJE GREVE KOJOJ SE U TOM MIŠLJENJU PRIDRUŽUJE SUDIJA BONELO

U najvećem delu ovog slučaja glasala sam zajedno sa kolegama. Činjenične okolnosti ovog slučaja dovoljne su da Sud donese zaključak o povredama obaveza, onako kako je to i navedeno u presudi. Smatram, međutim, da je neophodno da detaljnije razmotrim nekolike aspekte presude u kojima je, kako mi se čini, većina u zaključcima prevazišla ono što nalažu činjenice.

1. Agit Salman je bio podvrgnut mučenju u Upravi bezbednosti u Adani, ali sem toga ne možemo doneti više zaključaka o okolnostima.

U paragrafu 115. većina zaključuje da je Agit Salman bio zlostavljan kada je ispitivan u vezi sa svojim eventualnim učešćem u aktivnostima PKK, za koje su ga sumnjičili. Ja ne mogu da se saglasim sa ovim. Apsolutno nema nijedne u predmetnom spisu koja bi podržala pretpostavku da je Agit Salman bio izložen mučenju za vreme ispitivanja i ne postoji mogućnost da se utvrde pitanja o kojima je bilo govora tokom tog pretpostavljenog ispitivanja. Turske vlasti negiraju da je Agit Salman uopšte ispitivan dok je bio u pritvoru u Upravi bezbednosti u Adani.

Ono što se može utvrditi na osnovu dokaza kojima Sud raspolaže jeste sledeće: priroda i stepen zlostavljanja Agita Salmana u vreme dok je bio u pritvoru Uprave bezbednosti u Adani takvi su da su podrazumevali vrlo ozbiljne i teške patnje koje se mogu okarakterisati kao mučenje. Na telu Agita Salmana bilo je povreda, od kojih su neke kompatibilne sa tvrdnjom da je bio podvrgnut falaki, i da je dobio udarac u grudi. Poznato je da je Uprava bezbednosti tražila Agita Salmana zato što ga je sumnjičila za navodno učešće u aktivnostima PKK. Da li je on zlostavljan i da li se njegova smrt dogodila pre ispitivanja, kako to tvrde turske vlasti, ili je bila u vezi sa ispitivanjem - ili je do nje došlo i posle ispitivanja - nije bitno za zaključak Suda u vezi sa mučenjem.

2. Post mortem pregled Agita Salmana daje šture informacije i mnoga pitanja ostavlja bez odgovora.

Istraga koju je obavila Komisija u slučaju Agita Salmana temeljila se na shvatanju da je njegovo telo bilo podvrgnuto autopsiji, to jest, autopsiji u onom značenju tog pojma koji se uobičajeno shvata (videti u tom kontekstu na primer kako je "autopsija"”opisana u modelu protokola autopsije Ujedinjenih nacija koji se pominje u paragrafu 73 presude i u preporuci broj R (99) 3 Saveta ministara Saveta Evrope upućenoj zemljama-članicama u vezi sa harmonizacijom medicinsko-pravnih pravila autopsije od 2. februara 1999.).

Postoje snažni razlozi u slučaju Agita Salmana da se ne govori o autopsiji, nego o post mortem medicinskom pregledu. To se pre svega odnosi na važnost onih informacija koje su u ovom slučaju mogle da se previde ili su mogle biti pobrkane usled opštih zaključaka koji se mogu izvući ukoliko se govori o autopsiji.

Kada je reč o “autopsiji” Agita Salmana, postoje sledeće informacije zbog kojih se nužno postavljaju ozbiljna pitanja u vezi sa sadržajem tih pregleda i ispitivanja:

(a) Izveštaj sa autopsije koji nosi datum 29. april 1992. godine u kome se navodi da je Agit Salman preminuo u državnoj bolnici u Adani tog dana i da je smrt nastupila “u sumnjivim okolnostima”. U pismu koje je tog dana poslao javni tužilac u Adani naložena je autopsija. U izveštaju se inter alia, kaže da je “u okvirima obavljene autopsije ... i u prisustvu ... delovi organa preminulog dobijeni su na ispitivanje ..., nema protivljenja sahrani a detaljni izveštaj će biti predočen kasnije, ... budući da nije ... uočen nijedan drugi razlog za pregled i ispitivanje (kurziv moj)”. Ovaj izveštaj potpisali su javni tužilac Tefik Ajdin i veštak patolog dr Fatih Šen.

(b) Kada je reč o autopsiji, dr Šen je kasnije naveo sledeće iskaze svedoka:

“U većini naših autopsija, mi pojedinačno merimo svaki organ: mozak, srce, jetru, slezinu, bubrege, sve te organe. Težina srca normalnog odraslog muškarca iznosi između 350 i 450 grama. Pošto smo ovde našli srce teško 550 grama, dakle, srce teže od normalnog, zaključio sam da je srce veće od normalnog. To je objektivna procena koja je izvršena u celosti vizuelno - i odmah je zaključeno da je srce uvećano (kurziv moj).

Dakle, u slučajevima gde ne možemo makroskopskim putem da sagledamo uzrok smrti, to jest, ne možemo da ga sagledamo vizuelno, uzimamo deliće organa za mikroskopsko ispitivanje . Kao što ćete videti u izveštaju, tu spadaju gotovo svi organi: od pluća, koronarnih srčanih arterija, srčanog mišića, jetre, slezine, nadbubrežne žlezde, bubrega, mozga, malog mozga i kičmene moždine.

Rezultat pregleda leša koji smo izvršili 29. aprila 1992. i autopsije koja je obavljena istog dana jeste to što sam u zaključku izveštaja o autopsiji naveo sva makroskopska (ono što se može videti golim okom) i mikroskopska (laboratorijska) ispitivanja (kurziv moj)”.

Ovim se u najmanju ruku otvara pitanje da li su u slučaju Agita Salmana svi organi bili stvarno skinuti sa tela i odvojeno izmereni ili su te težine vizuelno procenjene. Najverovatnije je da se u stvarnosti dogodilo ovo drugo, posebno ako uzmemo u obzir zapanjujuće kratak vremenski razmak između smrti Agita Salmana, koje se dogodilo u nekom trenutku između 01.20 i 02.00 29. aprila 1992. godine i predavanja njegovog tela radi sahrane. Telo je predato porodici radi sahrane tek pošto su obavljena sva relevantna ispitivanja, negde oko podneva istog dana, dakle, deset sati pošto je nastupila smrt (odnosno, deset sati od kojih su samo neki sati ulazili u redovno radno vreme. Snage bezbednosti su negde oko 12 sati, dakle, oko podneva, pozvale sina Agita Salmana da bi ga ispitivale o očevoj smrti i tada su mu saopštile da je njegov otac preminuo i da treba da preuzme telo iz mrtvačnice.

U iskazu koji je dao kao svedok dr Šen je na sledeći način opisao uslove u kojima radi:

“U tom trenutku bio sam jedini lekar u Adani. Sam sam obavljao celokupan sudsko-medicinski rad za ceo region Adane. Nisam imao ni jednog jedinog pomoćnika. Zaključio sam da nije adekvatno da jedan čovek tumači i prezentira izveštaj o ovom pitanju (smrt Agita Salmana). Budući da je moje mišljenje bilo takvo, u izveštaju sam naznačio da to treba uputiti istambulskom Institutu za sudsku medicinu”.

Javni tužilac Tevfik Ajdin takođe je dao informacije o tome koliko je on sam poslovno preopterećen, kada je u svom iskazu koji je dao kao svedok rekao:

“Mislim da smo o tome (smrti) čuli ili preko policijske poruke ili kada su bolnički službenici to prijavili našem službeniku. Da smo u tom trenutku slobodni, smesta bismo otišli, ali, recimo da se dogodi da sam ja u drugoj bolnici pregledajući neko telo ili da sam na licu mesta na kome se dogodila saobraćajna nesreća i obavljam uviđaj, ili da sam otišao kuda god treba da odem da bih obavio takav posao ... Ponekad se događa da u isto vreme dobijem obaveštenje o smrti na dva, tri ili četiri mesta. Odazivamo se na svaki od tih poziva, ali možemo to raditi samo tako što odlazimo na jedno po jedno mesto, u zavisnosti od toga kako možemo sebi da odredimo mapu kretanja”.

Fotografije tela Agita Salmana napravljene pre no što je ono sahranjeno, pokazuju da, mada je obavljena obična autopsija - uz uklanjanje celokupnih organa, otvaranje lobanje itd. - medicinski pregled obavljen je uz izuzetan napor da se obezbedi minimalan trag na telu kada ono bude predato rođacima radi sahrane, a vreme koje je potrebno za čitav jedan takav poduhvat uopšte nije u skladu sa običnim i grubljim pristupom.

Ako je “autopsija” bila ograničena, onda postoji sva verovatnoća da će potonja detaljna razmatranja stvarnog značenja koje treba pripisati pre svega težini srca Agita Salmana i njegovih pluća biti pogrešna.

(c) Detaljni “izveštaj sa autopsije” u slučaju Agita Salmana nosi tek datum 21. maj 1992. Za razliku od običnog izveštaja sa autopsije, zaključak ovog izveštaja ne temelji se isključivo na medicinskim nalazima autopsije kao takve, već i na “nalazima sudske istrage”. Doktor Šen je izneo sledeće objašnjenje:

“Informacija koja je navedena u zapisniku sa ispitivanja leša jeste informacija koju smo dobili od sudske istrage. U zaključku našeg izveštaja o autopsiji oslanjamo se i na tu informaciju. Kao što možete da uočite koristimo izraz “sudska istraga”. U izveštaju o autopsiji na sudsku istragu se pozivamo kao na informacije dobijene spolja, i to je uneto u zapisnik sa pregleda leša. Mi to nazivamo sudskom istragom”.

Izveštaj sa autopsije ne sadrži ovu dodatnu informaciju i njegov sadržaj ne možemo saznati čitajući izveštaj.

(d) Neke od povreda/neregularnosti o kojima svedoče fotografije Agita Salmana, i koje su njegova žena i brat opisali u svojim iskazima, nisu zabeležena u dokumentima sa “autopsije”. Kada je obavljena “autopsija”, vlastima nije bilo poznato da će telo preminulog docnije biti fotografisano, niti da će se smrću Agita Salmana baviti neki međunarodni sud.

Jedan dan posle smrti Agita Salmana i pregleda tela izveštaju sa identifikacije potvrđeno je da je telo pregledao i dežurni javni tužilac pre no što je prebačeno u mrtvačnicu radi autopsije. Na dan smrti i “autopsije” konstatovano je da je “otkriveno da nije moguće pokazati telo nekome ko je poznavao preminulog i dobiti jasnu identifikaciju, a rođaci preminulog su se danas javili tužilaštvu i zbog toga što su bili prisutni” dovedeni su u mrtvačnicu radi identifikacije. To nije tačno. Snage bezbednosti su dovele sina Agita Salmana da bi ga informisale o očevoj smrti i rekle su mu da se od njega očekuje da odnese telo svoga oca, samo desetak sati posle smrti Agita Salmana.

U zaključku, mogu reći da smatram da je post-morten medicinski pregled Agita Salmana i istraga povodom njegove smrti bila toliko manjkava da, u najmanju ruku, ne daje valjane smernice u pogledu utvrđivanja istinskih uzroka smrti Agita Salmana, dok je u najgorem slučaju, takva da direktno zavodi na pogrešan put. Ukratko rečeno, post-morten pregled i istraga povodom smrti nisu u skladu sa obavezom države da istraži gubitak života u pritvoru. Pregled/istraga su mogli biti površni i jednostavno zato što se nije smatralo da je pravi uzrok smrti važan u slučaju gde se ne očekuje da najbliži rođaci dalje pokrenu celu stvar. Prema tome, ne treba naprečac donositi zaključak da manjkavosti proističu iz namernog i predumišljajnog prikrivanja. To, međutim, ne ograničava odgovornost turskih vlasti da obezbede valjanu istragu u ovakvim slučajevima.

3. Činjenica da je neko delovao kao medicinsko-pravni stručnjak ne lišava tog veštaka nezavisnosti i nepristrasnosti

Kao što je naglašeno u gore navedenoj Preporuci broj R(99) 3, važno je da medicinskopravni veštaci obavljaju svoj posao uz punu nezavisnost i nepristrasnost i oni moraju biti objektivni u obavljaju svojih funkcija. Sama po sebi činjenica da je neko delovao kao medicinsko-pravni ekspert ne može biti razlog za dovođenje u pitanje objektivnosti ili nezavisnosti tog lica. Stoga ne mogu da se saglasim sa negativnim komentarima mojih kolega iznetim u paragrafu 102. presude u vezi sa doktorkom Kirendžil sa istambulskog Instituta za sudsku medicinu.

PROTIVNO MIŠLJENJE SUDIJE GOLČIKLUA

(Prevod)

Sa žaljenjem konstatujem da nisam u mogućnosti da se saglasim sa mišljenjem većine svojih kolega u ovom slučaju, iz sledećih razloga:

1. Slažem se da žalbu koju je ministar pravosuđa uputio Kasacionom sudu na odluku o nesprovođenju istrage podnosilac predstavke nije dobila na uvid i da je ta žalba bila izuzetna. Ne slažem se, međutim, sa mišljenjem većine da je onog trenutka kada je krivični postupak iniciran na temelju žalbe ministra pravosuđa podnosilac predstavke bila oslobođena od preduzimanja svih pravnih sredstava u krivičnom postupku jer je taj postupak bio vanredni, s obzirom na prirodu prvobitne žalbe. Taj zaključak ne odražava činjenice koje proističu iz turskog prava. Želeo bih da naglasim da, bez obzira na prirodu podneska ili žalbe kojom su inicirani, krivični postupci pred turskim sudovima slede opšta obična pravila i da je to bio slučaj i ovom prilikom.

Upravo zbog toga podnosilac predstavke nije oklevala da interveniše u krivičnom postupku i nije smatrala da je to suvišno samo zbog toga što je postupak o kome je reč bio izuzetan i vanredni s obzirom na prirodu žalbe kojom je pokrenut. Ako imamo na umu činjenicu da je postupak iniciran žalbom ministra pravosuđa bio potpuno običan i da je podnosilac predstavke, delujući u punom svojstvu onoga koji interveniše u postupku, nastavila sa obraćanjem Sudu u prvoj instanci, ne može se reći da od podnosioca predstavke nije traženo da prvo iscrpe sva pravna sredstva koja počivaju na domaćem zakonodavstvu.

2. Po mom mišljenju, osnovni problem je to što je podnosilac predstavke počela da sledi pravila domaćeg prava intervenišući u krivičnom postupku, ali nije sledila pravila tog postupka onda kada je došlo do faze podnošenja žalbe. Očigledno je da je ona jednostavno odustala bez ikakvog prihvatljivog razloga. Podnosilac predstavke nije se pozvala ni na kakav događaj koji se eventualno zbio tokom postupka i koji bi eventualno opravdao to što ona nije iscrpla sva pravna sredstva (lekove). U tom smislu nisam ubeđen da bi oslobađajuća presuda mogla da se tretira kao razuman izgovor za to što podnosilac predstavke nije tražila reviziju presude, s obzirom na činjenicu da bi reviziju presude vršio Kasacioni sud, dakle onaj sud koji je prethodno bio odbacio odluku nižeg suda o nesprovođenju krivičnog postupka.

3. To takođe znači da se ne može smatrati kako nije moglo da dođe do revizije presude koju bi sproveo Kasacioni sud, niti da bi ta revizija bila nedelotvorna. Da je potpuno suprotno potvrđuje odluka Kasacionog suda kojom je oborena odluka prethodne sudske instance o nepokretanju krivičnog postupka.

Takođe se mora naglasiti da se ispitivanje Kasacionog suda uopšte ne svodi isključivo na razmatranje pitanja zakonitosti odluke suda u prvoj instanci. Kasacioni sud je podjednako kompetentan da ispita sve okolnosti slučaja. Zato se ne može unapred reći da Kasacioni sud ne bi ulazio u okolnosti slučaja, odnosno da se ne bi bavio procenom dokaza koji su već prikupljeni u prvoj instanci. Mora se naglasiti da je u žalbenom postupku i reviziji kojom se bavi Kasacioni sud primarno pitanje upravo procena dokaza koje je prikupio i razmotrio sud u prvoj instanci.

Ja nisam ubeđen da bi stanje dokaza negativno uticalo na reviziju u žalbenom postupku. Ne nalazim osnovu za takvu tvrdnju. S obzirom na to da je komisija temeljila svoje zaključke uglavnom na dokazima koje su prikupile domaće vlasti , podjednako je moguće da bi Kasacioni sud vrednovao isti dokazni materijal koji je vrednovala Komisija i da bi doneo sličan zaključak. Zato se ne slažem sa mišljenjem većine da bi žalbeni postupak pred Kasacionim sudom bio nedelotvoran.

4. Bio bih zadovoljan da je većina članova Suda navela razloge za skretanje sa osnova presude donete 23. septembra 1998. u predmetu Ajtekin protiv Turske (Reports of Judgments and Decisions 1998-VII). U tom slučaju je, naime, Sud pripisao značajnu težinu intervenciji podnosioca predstavke, gospođe Gilten Ajtekin, u krivičnom postupku. Sud je takođe zaključio da je, kao posledica te intervencije, podnosilac predstavke trebalo da zatraži nadoknadu pred administrativnim sudovima uporedo sa krivičnim postupkom u kome je intervenisala (navedeno delo, str. 2828, § 84). Jasno je da je ovaj zaključak nezavisan u odnosu na stav domaćih sudova, zbog toga što je Sud rekao “uporedo sa krivičnim postupkom” što znači da je ovaj proces trebalo pokrenuti pre donošenja presude.

U presudi u predmetu Ajtekin, Sud je naglasio da postoje izgledi za promenu presude u krivičnom postupku (ibid.). U slučaju Ajtekin, sličnom slučaju Salman, postupak se odvijao po redovnim (običnim) pravilima postupka. Zato nije bilo ničeg u postupku što bi sprečilo gospođu Behiju Salman da postigne sličan rezultat kakav je postignut u slučaju Ajtekin, jedino što je gospođa Salman digla ruke i nije do kraja sprovela sve pravne korake.

Po mom mišljenju, nije pravno utemeljeno da bi Kasacioni sud - u svakom slučaju - podržao oslobađajuću presudu koju je donela niža sudska instanca. To se nije moglo predvideti u odsustvu neophodne žalbe gospođe Salman.

U zaključku, moram da naglasim da okolnosti ovog slučaja ne opravdavaju odustajanje od standarda u presudi u predmetu Ajtekin. Zato nisam u mogućnosti da se saglasim sa mišljenjem većine navedenim u paragrafima 82. i 83. ove presude.

5. Kada je reč o kršenju člana 2, glasao sam za odluku o tom kršenju, ali samo kada je reč o načinu na koji je obavljena istraga u vezi sa smrću Agita Salmana. Kada je reč o odgovornosti za smrt Agita Salmana, u celosti se slažem sa delimično protivnim mišljenjem gospodina Alkeme, člana Komisije (videti izveštaj Komisije u ovom slučaju). Nema, naime, nikakve sumnje, da je, kako je on rekao, “uslovi za primenjivost člana 2. navedeni u paragrafu 312. Izveštaja (ubistvo sa umišljajem ili ishod dopuštene upotrebe sile) nisu ... bili ispunjeni”. On nastavlja: “Da citiramo iz paragrafa 284: ‘nije bilo neslaganja među raznim lekarima i veštacima o tome da je Agit Salman ima osnovno dugotrajno srčano oboljenje’. Takvo stanje njegovog srca ... očigledno nije bilo poznato onima koji su bili odgovorni za privođenje i pritvor Agita Salmana”.

Moglo bi se prihvatiti da su okolnosti tretmana kome je Agit Salman bio podvrgnut mogle izazvati zastoj u radu srca i potom i smrt Agita Salmana. Nema, međutim, nikakvog dokaza ubistva s umišljajem. Sila koja je primenjena prema Agitu Salmanu mogla je predstavljati prekršaj člana 3. Nema, međutim, nikakvog dokaza da su dežurni policajci mogli i morali da predvide da će njihovo zlostavljanje imati smrtni ishod. Prema tome, nisu ispunjeni uslovi za primenu člana 2. isključivo na ovakvo zlostavljanje.

6. Kada je reč o zaključcima u vezi sa povredom člana 13. Konvencije, pozivam se na svoje izdvojeno nesaglasno mišljenje u predmetu Ergi protiv Turske (presuda od 28. jula 1998, Reports 1998-IV).

Štaviše, onog trenutka kada je donet zaključak da je došlo do kršenja člana 2. Konvencije na temelju toga što nije bilo delotvorne istrage u vezi sa smrću što je i dalo osnov za žalbu, ne može se reći da iskrsava odvojeno pitanje na osnovu člana 13. Činjenica da smrt nije bila istražena na zadovoljavajući adekvatan način, koja je rezultirala žalbom podnosioca predstavke, i po osnovu člana 2. i po osnovu člana 13, automatski ne znači da nije bilo preduzimanja efikasnog pravnog sredstva (leka) pred nacionalnim sudom. S tim u vezi pozivam se na svoje izdvojeno protivno mišljenje u predmetu Kaja protiv Turske (presuda od 19. februara 1998, Reports 1998-I) kao i na mišljenje koje je izrazila velika većina članova Komisije (videti predmet Ajtekin protiv Turske, predstavka broj 22880/93, Izveštaj Komisije od 18. septembra 1997; Ergi protiv Turske, predstavka broj 23818/94, Izveštaj Komisije od 20. maja 1997; Jaša protiv Turske, predstavka broj ss495/93, Izveštaj Komisije od 8. aprila 1997).

7. Kada je reč o primeni člana 41. Konvencije, ne slažem se sa većinskim sudom, pre svega u pogledu pravične naknade i, drugo, u pogledu načina na koji će biti isplaćena ta sredstva i to iz sledećih razloga.

8. Počeću od nadoknade. U velikoj većini slučajeva, Sud je naglašavao i jasno potvrđivao spekulativnu i fiktivnu prirodu zahteva za isplatu materijalne štete tamo gde su se podnosioci pozivali pre svega na “proračune” i zato je gotovo uvek odbacivao ovakvu vrstu zahteva.

9. U sasvim retkim, izuzetnim slučajevima u kojima je podnosiocu predstavke dodeljivao specifikovanu svotu na ime materijalne štete, Sud je iznos određivao na ravnopravnoj (pravičnoj) osnovi, nikada ne prelazeći racionalne granice i samim tim izbegavajući ma kakvo spekulativno izračunavanje.

10. U ovom slučaju Sud je, ignorišući sopstveno običajno, to jest precedentno pravo - ne samo prihvatio spekulativna “izračunavanja po osnovu statističkih tabela”, već je čak zaključio da je pravično i razumno dodeliti podnosiocu predstavke dosad neviđenu i više nego prekomernu svotu (39.320,64 funti sterlinga plus 35.000 GBP). Dosad dosuđivana prosečna svota iznosila je između 15 i 20 hiljada GBP. Smatram da kredibilnost i uverljivost pravosudnih odluka proističu iz doslednosti u primenjivanju običajnog, to jest precedentnog prava i poštovanja tog prava, a to podrazumeva izbegavanje ekstrema.

Želeći da opravdam ovo što sam upravo rekao, uzimam slobodu da se pozovem na ranije presude ovog Suda, tretirajući to kao ilustracije. Niže ću u celosti navesti relevantne paragrafe.^{^[4]}

Presuda Suda u predmetu Kurt od 25. maja 1998.

(Prisilni nestanci ljudi - kršenje)

(A. Nematerijalna šteta) (Zahtev)

“171. Podnosilac predstavke smatra da su i ona i njen sin bili žrtve specifičnog kršenja Konvencije kao i prakse takvih kršenja. Ona je zahtevala od Suda da joj dodeli ukupni iznos od 70.000 funti sterlinga što je opravdala na sledeći način: 30.000 GBP za njenog sina zbog toga što je nestao i zbog toga što nije bilo mera bezbednosti i delotvornih istražnih mehanizama koji bi u tom smislu bili preduzeti, 10.000 GBP njoj u vidu nadoknade za patnje koje je pretrpela zbog toga što joj je sin nestao i zbog toga što joj nisu omogućena efikasna pravna sredstva u vezi sa njegovim nestankom; 30.000 GBP kao kompenzacija oboma zbog toga što su bili žrtve prakse “nestajanja ljudi” u jugoistočnoj Turskoj”.

(Presuda)

“174. Sud podseća da je utvrdio kako je držva-ugovornica prekršila član 5. u vezi sa sinom podnosioca pritužbe. Sud smatra da njemu treba dosuditi naknadu zbog težine prekršaja o kome je reč. Sud dosuđuje isplatu iznosa od 15.000 GBP što treba isplatiti podnosiocu predstavke i što su sredstva koja će ona zadržati za svog sina i njegove naslednike”.

(A. Šteta) (Zahtev i presuda)

“75. Podnosilac predstavke zahteva da mu se na ime nematerijalne štete isplati 25.000 funti sterlinga i dodatna ukupna šteta od 25.000 GBP”.

...

“77. Sud smatra da treba odobriti naknadu nematerijalne štete imajući na umu nalaze i zaključke o povredi članova 3. i 13. Konvencije. Imajući na umu visoku stopu inflacije u Turskoj, Sud dosuđuje naknadu u funtama sterlinga koje treba da budu konvertovane u turske lire po kursu primenjivom na dan isplate (videti gore navedenu presudu u predmetu Seldžuk i Asker, str. 917, § 115). Sud dosuđuje podnosiocu predstavke isplatu iznosa od 10.000 GBP.

78. Sud odbacuje zahtev za isplatu “ukupne dodatne štete” (videti gore navedenu presudu u predmetu Seldžuk i Asker, str. 918, § 119).

Presuda u predmetu Ergi od 28. jula 1998.

(Povreda članova 3. i 13.)

(A. Nematerijalna šteta) (Zahtev)

“107. Podnosilac predstavke tvrdi da su on, njegova preminula sestra i ćerka te sestre bili žrtve kako pojedinačnih povreda odredaba konvencije, tako i prakse takvih povreda. On zahteva isplatu 30.000 GBP na ime nadoknade za nematerijalnu štetu. Pored toga on zahteva 10.000 GBP za ukupnu dodatnu štetu proisteklu iz postojanja prakse kršenja člana 2. i negiranja mogućnosti korišćenja delotvornih pravnih sredstava u jugoistočnoj Turskoj što je otežano kršenje člana 13.”.

(Presuda)

“110. Sud od početka uočava da je podnosilac uputio predstavku Komisiji ne samo u sopstveno ime i u ime svoje sestre, već i u ime svoje sestričine, ćerke Have Ergi. ... Imajući na umu težinu kršenja (videti gore navedene paragrafe 86. i 98) i vodeći računa o ravnopravnosti, on podnosiocu predstavke odobrava isplatu 1.000 GBP, a ćerki Have Ergi 5.000 GBP što je iznos koji treba da bude uplaćen sestričini podnosioca predstavke ili njenom staratelju koji će ga čuvati u njeno ime.

111. S druge strane, Sud odbacuje zahtev za isplatu ukupne dodatne odštete”.

Presuda u slučaju Ogir od 20. maja 1999.

(Povreda člana 2)

(A. Šteta) (Zahtev)

“95. Kada je reč o šteti koju je pretrpela, podnosilac predstavke zahteva isplatu naknade u iznosu od 500.000 francuskih franaka (FRF) od toga 400.000 na ime materijalne štete i 100.000 na ime nematerijalne štete. Ona je naglasila da otkako je umro njen sin, koji je izdržavao porodicu radeći kao noćni čuvar, ona više nema sredstava za život”.

(Presuda)

“98. ...

Imajući na umu zaključke koje je doneo u vezi sa poštovanjem člana 2. i činjenicu da su se događaji na koje se podnosilac predstavke žali zbili pre više od osam godina, Sud smatra da je dužan da postupi po zahtevu podnosioca predstavke za pravičnu nadoknadu.

Kada je reč o materijalnoj šteti, u predmetu nema informacija o dohotku koji je sin podnosioca predstavke ostvarivao na svome poslu noćnog čuvara, niti u iznosu finansijske pomoći koju je on davao podnosiocu predstavke, kao ni o sastavu njene porodice ni o drugim relevantnim okolnostima. Budući da stvari tako stoje Sud ne može presuditi u korist zahteva za isplatu nadoknade koji je ovde naveden (pravilo 60 § 2).

Kada je reč o nematerijalnoj šteti, Sud smatra da je podnosilac predstavke bez svake sumnje pretrpeo značajnu štetu zbog posledica dvostrukog kršenja člana 2. ... Na ravnopravnoj osnovi, Sud dosuđuje nematerijalnu štetu od FRF 100.000”. (100.000 FRF otprilike odgovara iznosu od 10.000 funti sterlinga)

Presuda u predmetu Čakići od 8. jula 1999.

(Povreda članova 2, 3, 5. i 13.)

(A. Materijalna šteta) (zahtev)

“123. Podnosilac predstavke zahtevao je da se udovici i deci njegovog brata isplati naknada na ime materijalne štete. On je zahtevao isplatu svote od 282,47 funti sterlinga što je ekvivalent oko 4.700.000 turskih lira (TRL) što je iznos koji je navodno prvi poručnik oduzeo od Ahmeta Čakićija prilikom njegovog hapšenja i iznos od 11.534,29 GBP na ime gubitka zarade, što je izračunato na osnovu podatka da je prosena mesečna zarada Ahmeta Čakićija iznosila 30.000 TRL”.

(Presuda)

“125. Sud uočava da je podnosilac predstavke podneo zahtev u sopstveno ime i u ime svoga brata. U takvim okolnostima Sud može, ako tako nađe za shodno, da odluči da naknada bude isplaćena podnosiocu predstavke kako bi je on čuvao za naslednike svoga brata (videti već navedenu presudu u predmetu Kurt, str. 1195, § 174).

...

127. Kada je reč o zahtevu podnosioca predstavke da se isplati naknada na ime izgubljenog, to jest neostvarenog dohotka, običajno pravo ovog Suda nalaže da mora postojati jasna uzročno-posledična veza između štete za koju podnosilac predstavke tvrdi da ju je pretrpeo i kršenja Konvencije i da to može, u odgovarajućem slučaju, obuhvatiti nadoknadu na ime neostvarenog dohotka (videti, između ostalih pravnih autoriteta, presudu u predmetu Barbera, Mesege i Habardo protiv Španije od 13. juna 1994 /član 50/, serija A broj 285-C, str. 57-58, §§ 16-20). Sud je zaključio (gore navedeni paragraf 85. da se može smatrati utvrđenim da je Ahmet Čakići preminuo pošto su ga privele snage bezbednosti i da postoji odgovornost države na osnovu člana 2. Konvencije. U takvim okolnostima postoji direktno uzročno-posledična veza između kršenja člana 2. i činjenice da se njegova udovica i deca sada uskraćeni za finansijsku podršku koju im je pružao. Sud konstatuje da Vlada nije dovela u pitanje iznos naveden u predstavci podnosioca. Imajući stoga na umu detaljne informacije koje je naveo podnosilac predstavke u vezi sa osnovom za izračunavanje svote koja bi trebalo da odrazi gubitak prihoda do koga je došlo usled smrti Ahmeda Čakićija, Sud presuđuje da svotu od

11.534,29 GBP treba isplatiti podnosiocu predstavke za udovicu i decu njegovog preminulog brata”.

(B. Nematerijalna šteta) (Zahtev)

"128. Podnosilac predstavke zahteva isplatu 40.000 GBP na ime nematerijalne štete koju je pretrpeo usled kršenja Konvencije čija je žrtva bio njegov brat..." (Presuda)

"130. Sud podseća da je u presudi u predmetu Kurt (gore navedena, str. 1195, §§ 174-75) dodeljena svota od 15.000 GBP kao naknada za kršenje Konvencije - članovi 5. i 13. - u vezi sa nestankom sina podnosioca predstavke dok je sin bio u pritvoru, s tim što podnosilac predstavke treba da čuva taj novac za svog sina i njegove naslednike, dok sam podnosilac predstavke dobija 10.000 GBP, zbog okolnosti čitavog slučaja na osnovu kojih je Sud utvrdio da su prekršeni članovi 3. i 13. U ovom slučaju Sud je zaključio da je, pored toga što su prekršeni članovi 5. i 13, prekršena i potreba za poštovanjem života zajamčena članom 2. i da je došlo do mučenja protivno članu 3. Uzimajući u obzir svote koje su dodeljene u prethodnim slučajevima iz jugoistočne Turske u vezi sa kršenjem ovih odredaba (videti, u vezi sa članom 3, gore navedenu presudu u predmetu Aksoj, str. 2289-90, § 113, gore navedenu presudu u predmetu Ajdin, str. 1903, § 131, gore navedenu presudu u predmetu Tekin, str. 1521-22, § 77; i, u vezi sa članom 2, gore navedenu presudu u predmetu Kaja, str.333, § 122, presudu u predmetu Gileč protiv Turske od 27. jula 1998, Reports 1998-IV, str. 1734, § 88, presudu u predmetu Ergi protiv Turske od 28. jula 1998, Reports 1998-IV, str.1785, § 110, gore navedenu presudu u predmetu Jaša, str. 2444-45, § 124, i Ogir protiv Turske (GC), broj 21594\93, § 98, ECHR 1999-III) i uzimajući u obzir okolnosti ovog slučaja, Sud je odlučio da presudi isplatu svote 25.000 GBP ukupno na ime nematerijalne štete; taj iznos će podnosilac predstavke čuvati za naslednike svoga brata..."

Presuda u predmetu Mahmut Kama od 28. marta 2000.

(Prekršeni članovi 2, 3. i 13.)

(A. Materijalna šteta) (Zahtev)

"133. Podnosilac predstavke zahteva da mu se isplati 42.000 funti sterlinga na ime materijalne štete koju je pretrpeo njegov brat koji je sada mrtav. Podnosilac predstavke je naveo da je njegov brat koji je u trenutku smrti imao 27 godina i radio je kao lekar, zarađujući platu u vrednosti od 1.102 GBP mesečno, pretrpeo ukupni kapitalizovani gubitak zarade od 253.900,80 GBP. Međutim, da bi se izbeglo bilo kakvo nepravedno bogaćenje, podnosilac predstavke zahteva da mu se isplati manja svota, ukupno 42.000 GBP".

(Presuda)

"135. Sud konstatuje da brat podnosioca predstavke nije bio oženjen i da nije imao dece. U predstavci se ne tvrdi da je njen podnosilac ma na koji način zavisio od svoga brata. To ne isključuje mogućnost isplate na ime materijalne štete koju je pretrpeo podnosilac predstavke s obzirom na to da je jedan njemu toliko blizak rođak bio žrtva kršenja konvencije. ... U ovom slučaju, međutim, zahtev za isplatu materijalne štete odnosi se na navodni gubitak prihoda do koga je došlo posle smrti podnosiočevog brata. To nije gubitak koji je pretrpeo ni podnosiočev brat pre svoje smrti niti sam podnosilac posle bratovljeve smrti. Sud ne smatra da okolnosti ovog slučaja nalažu isplatu bilo kakve naknade podnosiocu predstavke na temelju ovog zahteva".

(B. Nematerijalna šteta)

(Zahtev)

"136. Podnosilac predstavke je zahtevao da mu se, s obzirom na ozbiljnost i broj povreda Konvencije, isplati 50.000 GBP za njegovog brata i 2.500 GBP za njega samog".

(Presuda)

"138. Kada je reč o zahtevu koji je podnosilac predstavke podneo u vezi sa nematerijalnom štetom u ime svog preminulog brata, Sud konstatuje da su naknade ranije dodeljivane udovicama i deci i da su, takođe, tamo gde je to bilo odgovarajuće, dodeljivane podnosiocima predstavki koji su bili preživeli roditelji čije je dete stradalo ili bliski rođaci prvog reda. ... Sud konstatuje da je utvrđeno da su prekršeni članovi 2, 3. i 13. u tom smislu da nije bio zaštićen život Hasana Kaje... Sud zaključuje da je u okolnostima ovog slučaja potrebno GBP 15.000 podnosiocu zahteva, a taj iznos on treba da čuva za naslednike svoga brata.

139. Sud prihvata da je sam podnosilac predstavke pretrpeo nematerijalnu štetu koja se ne može kompenzirati isključivo time što će biti konstatovano da je Konvencija prekršena.

Vodeći računa o pravičnosti prilikom ove procene, Sud dodeljuje svotu od 2.500 GBP koja treba da bude konvertovana u turske lire po kursu važećem na dan isplate".

Presuda u predmetu Kiličod 28. marta 2000.

(Kršenje člana 2)

(A. Materijalna šteta) (Zahtev)

"100. Podnosilac predstavke zahteva 30.000 GBP na ime materijalne štete koju je pretrpeo njegov brat koji je sada mrtav. On je naveo da njegov brat koji je u trenutku smrti imao 30 godina i radio je kao novinar sa platom koja je dogovarala iznosu od 1.000 GBP mesečno, pretrpeo kapitalizovani gubitak zarade od 182.000 GBP. Međutim, kako bi izbegao bilo kakvo neopravdano bogaćenje, podnosilac predstavke traži isplatu manjeg iznosa od 30.000 GBP".

(Presuda)

"102. Sud konstatuje da brat podnosioca predstavke nije bio oženjen i da nije imao dece. U predstavci se ne navodi da je podnosilac predstavke ma na koji način zavisio od njega. To ne isključuje mogućnost naknade materijalne štete koju je podnosilac predstavke pretrpeo zbog toga što je blizak član njegove porodice bio žrtva kršenja Konvencije (videti presudu u predmetu Aksoj protiv Turske od 18. decembra 1996, Reports 1996-VI, str. 2289-90, § 113, gde je zahtev za naknadu materijalne štete koju je podnosilac pretrpeo pre svoje smrti usled gubitka zarade i medicinskih troškova koje je imao da bi zalečio posledice pritvora i mučenja Sud uzeo u obzir kada je odlučio da ocu podnosioca predstavke, koji je kao naslednik preuzeo predstavku, odobri isplatu naknade). Međutim, u ovom slučaju, zahtevi za isplatu materijalne štete odnose se na navodne gubitke pretrpljene posle smrti brata podnosioca predstavke. To ne predstavlja stvarni gubitak bilo podnosiočevog brata pre smrti, bilo samog podnosioca predstavke posle smrti njegovog brata. Zato Sud ne nalazi za shodno da u okolnostima ovog slučaja dosudi isplatu bilo kakve naknade podnosiocu predstavke, po ovom zahtevu. (B. Nematerijalna šteta)

(Zahtev)

103. Podnosilac predstavke zahteva, imajući na umu ozbiljnost i broj kršenja Konvencije, isplatu svote od 40.000 GBP za njegovog brata i 2.500 GBP za njega samog."

(Presuda)

"105. Kada je reč o zahtevu koji podnosilac predstavke podnosi u vezi sa nematerijalnom štetom u ime svog preminulog brata, Sud konstatuje da su ranije isplaćivane naknade udovicama i deci i, tamo gde je to bilo adekvatno, podnosiocima predstavke koji su bili roditelji ili najbliži rođaci prvog reda. ... Sud konstatuje da je utvrđeno da su povređeni član 2. i 13. u tom smislu što nije zaštićen život Kemala Kiliča koji je preminuo odmah posle kraćeg okršaja sa nepoznatim revolverašima. U okolnostima ovog slučaja Sud smatra da treba dodeliti svotu od 15.000 GBP; iznos će biti isplaćen podnosiocu predstavke i on će taj novac čuvati za naslednike svoga brata.

Presuda u predmetu Artak od 9. maja 2000.

(Kršenje člana 2)

(A. Šteta) (Zahtev)

"146. Podnosilac predstavke zahteva isplatu materijalne štete u iznosu od 60.630,44 funti sterlinga na ime gubitka zarade, svota je izračunata na osnovu prosečne mesečne zarade Mehmeta Ertaka u vrednosti od 180.000.000 turskih lira prema sadašnjoj vrednosti, a podnosilac predstavke će to čuvati za udovicu i četvoro dece svoga sina.

147. Podnosilac predstavke zahteva isplatu 40.000 GBP na ime nematerijalne štete koju je usled kršenja Konvencije pretrpeo njegov sin, kao i štete koju je pretrpeo usled navodne prakse takvog kršenja; podnosilac predstavke zahteva da taj iznos bude isplaćen njemu, a on će to čuvati za udovicu i četvoro dece svoga sina; pored toga, traži i da se njemu samom isplati 2.500 GBP zbog odsustva efikasnog pravnog leka. Podnosilac predstavke poziva se na ranije odluke Suda donete usled nezakonitog privođenja, mučenja i nesprovođenja delotvorne istrage".

(Presuda)

"150. Kada je reč o zahtevu podnosioca predstavke za naknadu gubitka zarade, Sud je zaključio (videti gore navedeni paragraf 131) da se može smatrati utvrđenim da je Mehmet Ertak preminuo pošto su ga uhapsile snage bezbednosti i da tu postoji odgovornost države po osnovu člana 2. Konvencije. U takvim okolnostima zaista postoji direktna uzročnoposledična veza između kršenja člana 2. i gubitka finansijske podrške koju su pretrpeli njegova udovica i deca, jer ih je on izdržavao (videti gore navedenu presudu u predmetu Čakići, § 127). Sud dosuđuje podnosiocu predstavke 15.000 GBP, što je iznos koji će on preuzeti u ime udovice i dece svoga sina.

151. Kada je reč o nematerijalnoj šteti, ... Sud smatra da je došlo do ozbiljnog i proceduralnog kršenja člana 2. Konstatujući da nadoknade odobrene u ranijim slučajevima u kojima je primenjena ista odredba u jugoistočnoj Turskoj (videti gore navedenu presudu u predmetu Kaja, str. 333, § 122; gore navedenu presudu u predmetu Gileč, str. 1734, § 88; presudu u predmetu Ergi protiv Turske od 28. jula 1998, Reports 1998-IV, str. 1785, § 110; gore navedenu presudu u predmetu Jaša, str. 2444-45, § 124; i Odžir protiv Turske (GC), broj 21594\93, § 98, ECHR 1999-III) i imajući na umu okolnosti ovog slučaja, sud dosuđuje isplatu 20.000 GBP na ime nematerijalne štete što je iznos koji će biti isplaćen podnosiocu predstavke za udovicu i četvoro dece njegovog sina..."

11. Na kraju, ne mogu da prihvatim da novac za pravosudne troškove dodeljen na osnovu člana 41. treba da bude isplaćen na "bankovni račun podnosioca predstavke u Velikoj Britaniji".

Ovo je aspekt opšteg pitanja isplate "sudskih i ostalih troškova". Da bih razjasnio šta tačno mislim, moram da se vratim na neke ranije činjenice i tvrdnje.

Način na koji se primenjuje nekadašnji član 50. (sada član 41) u vezi sa pravnim troškovima (uključujući tu honorare advokata) podrobno je razmotren u starom sastavu Suda jer su neki advokati podnosilaca predstavki (uvek isti) neprestano i veoma kategorički tražili da im se troškovi uplaćuju direktno na njihove bankovne račune u inostranstvu i to u stranoj valuti. Sud je uvek odbacivao takve predstavke sem u jednom ili dva slučaja u kojima je pristao na isplatu u stranoj valuti (ali uvek u državi-ugovornici). Posle razmatranja Sud je zaključio da će troškovi biti plaćeni (1) podnosiocu predstavke, (2) u državi ugovornici i (3) u valuti države ugovornice (ukoliko u državi ugovornici postoji visoka inflacija, onda će svota biti izražena u stranoj valuti i biće konvertovana u valutu te države na dan isplate - videti presudu u predmetu Tekin protiv Turske od 9. juna 1998, Reports 1998-IV, str. 1521-22, § 77). U skladu sa tom odlukom, kategorički su odbacivani svi ostali tipovi predstavki. Posle toga su advokati podnosilaca predstavki počeli da traže da se troškovi isplate podnosiocu, državljaninu države-ugovornice i osobi koja živi na njenoj teritoriji, na njegov bankovni račun u inostranstvu i u stranoj valuti. Tim zahtevima se nikada nije udovoljavalo. Uprkos brojnim predstavkama ovog tipa (a uvek ih je podnosio isti advokat) ni jedna jedina odluka do danas nije doneta kojom bi se udovoljilo takvom zahtevu.

Nije li zapanjujuće da gotovo svi podnosioci predstavki koji žive u vrlo skromnim okolnostima u malom selu ili zaseoku u nekom udaljenom delu jugoistočne Anadolije ođednom imaju bankovne račune u gradu u nekoj drugoj evropskom državi?

12. Ako određeni advokat ima problema sa svojim klijentima, to se ne tiče države ugovornice, budući da je ugovor između advokata i njegovog klijenta privatni ugovor koji se tiče samo njih, a država ugovornica tu nije strana u sporu.

13. Moram naglasiti da u sistemu koji je uspostavljen Konvencijom, Sud nije ovlašćen da izdaje naloge državi ugovornici o tome na koji će način presuda biti sprovedena u delo. Po mom mišljenju, svaka isplata na osnovu člana 41. mora biti izvršena podnosiocu predstavke kao što je to i ranije bio slučaj, u valuti zemlje i u samoj zemlji o kojoj je reč.

Napomene sekretarijata

¹ ^-2, protokol broj 11 i pravila rada Suda stupili su na snagu 1. novembra 1998. godine.

[1] Otkako je stupio na snagu protokol broj 11, kojim je izmenjen i dopunjen Član 19, Sud funkcioniše na stalnoj osnovi.

[2] Napomena sekretarijata. Pravila Suda A primenjivala su se na sve slučajeve prijavljene Sudu do stupanja na snagu Protokola broj 9. (1. oktobar 1994. godine) i od tada do 31. oktobra 1998. godine samo na slučajeve koji se tiču država za koje taj protokol nije obavezujući (nisu ga potpisale i ratifikovale).

[3] Napomena Sekretarijata. Izveštaj se može dobiti u Sekretarijatu.

[4] Naglasak je stavljen na pojedine izraze i retoričke slike.

_________________________________________
Prevod presude preuzet sa https://vk.sud.rs/

CASE OF SALMAN v. TURKEY

(Application no. 21986/93)

JUDGMENT

STRASBOURG

27 June 2000

This judgment is subject to editorial revision before its reproduction in final form in the official reports of selected judgments and decisions of the Court.

In the case of Salman v. Turkey, The European Court of Human Rights, sitting, in accordance with Article 27 of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (“the Convention”), as amended by Protocol No. 11 [1], and the relevant provisions of the Rules of Court2, as a Grand Chamber composed of the following judges:

MrL. Wildhaber, President,
MrJ.-P. Costa,
MrA. Pastor Ridruejo,
MrL. Ferrari Bravo,
MrG. Bonello,
MrJ. Makarczyk,
MrP. Kūris,
MrsF. Tulkens,
MrV. Butkevych,
MrJ. Casadevall,
MrsN. Vajić,
MrsH.S. Greve,
MrA.B. Baka,
MrR. Maruste,
MrsS. Botoucharova,
MrM. Ugrekhelidze,
MrF. Gölcüklü, ad hoc judge,

and also of Mr M. de Salvia, Registrar, Having deliberated in private on 2 February and 31 May 2000, Delivers the following judgment, which was adopted on the last-mentioned date:

PROCEDURE

1. The case was referred to the Court, as established under former Article 19 of the Convention [3], by the European Commission of Human Rights (“the Commission”) on 7 June 1999, within the three-month period laid down by former Articles 32 § 1 and 47 of the Convention. It originated in an application (no. 21986/93) against the Republic of Turkey lodged with
the Commission under former Article 25 by a Turkish national, Mrs Behiye Salman, on 20 May 1993.

The Commission's request referred to former Articles 44 and 48 and to Rule 32 § 2 of former Rules of Court A [2]. The object of the request was to obtain a decision as to whether the facts of the case disclosed a breach by the respondent State of its obligations under Articles 2, 3, 13, 18 and former Article 25 of the Convention.

2. On 20 September 1999 a panel of the Grand Chamber decided that the case would be examined by the Grand Chamber of the Court (Article 5 § 4 of Protocol No. 11 and Rules 100 § 1 and 24 § 6 of the Rules of Court). The Grand Chamber included ex officio Mr R. Türmen, the judge elected in respect of Turkey (Article 27 § 2 of the Convention and Rule 24 § 4), Mr L. Wildhaber, the President of the Court, Mrs E. Palm, Vice-President of the Court, and Mr J.-P. Costa and Mr M. Fischbach, Vice-Presidents of Sections (Article 27 § 3 of the Convention and Rule 24 §§ 3 and 5 (a)). The other members appointed to complete the Grand Chamber were Mr A. Pastor Ridruejo, Mr G. Bonello, Mr J. Makarczyk, Mr P. Kūris, Mrs F. Tulkens, Mrs V. Strážnická, Mr V. Butkevych, Mr J. Casadevall, Mrs H.S. Greve, Mr A.B. Baka, Mr R. Maruste and Mrs S. Botoucharova (Rules 24 § 3 and 100 § 4).

Subsequently Mr Türmen, who had taken part in the Commission's examination of the case, withdrew from sitting in the Grand Chamber (Rule 28). On 22 October 1999 the Turkish Government (“the Government”) appointed Mr F. Gölcüklü to sit as an ad hoc judge (Article 27 § 2 of the Convention and Rule 29 § 1). Mr Fischbach and Mrs Strážnická, who were unable to take part in the further consideration of the case, were replaced by Mrs N. Vajić and Mr M. Ugrekhelidze, substitute judges (Rule 24 § 5 (b)).

3. The Registrar received the memorial of the applicant on 2 December 1999 and the memorial of the Government on 4 January 2000.

4. A hearing took place in public in the Human Rights Building, Strasbourg, on 2 February 2000.

There appeared before the Court:

(a) for the Government
MrM. Özmen, Agent,
MsY. Kayaalp,
MrO. Zeyrek,
MsM. Gülsen,
MrH. Çetinkaya,Advisers;

(b) for the applicant
MsA. Reidy, Counsel,
MsF. Hampson,
MrO. Baydemir,
MsR. Yalçindağ,
MrM. Kilavuz,Advisers.

The Court heard addresses by Ms Reidy and Mr Özmen.

5. On 31 May 2000 Mrs Palm, who was unable to take part in further consideration of the case, was replaced by Mr L. Ferrari Bravo (Rules 24 § 5 (b) and 28).

THE FACTS

I. THE CIRCUMSTANCES OF THE CASE

6. The facts of the case, particularly concerning events on 28 and
29 April 1992 when Agit Salman, the applicant's husband, was detained by police and subsequently died, were disputed by the parties. The Commission, pursuant to former Article 28 § 1 (a) of the Convention, conducted an investigation with the assistance of the parties.

The Commission heard witnesses in Ankara from 1 to 3 July 1996 and in Strasbourg on 4 December 1996 and 4 July 1997. The witnesses included the applicant; her son Mehmet Salman; her brother-in-law İbrahim Salman; Ahmet Dinçer and Şevki Taşçı, police officers who apprehended Agit Salman; Ömer İnceyılmaz, Servet Ozyılmaz and Ahmet Bal, custody officers on duty over the period of Agit Salman's detention; İbrahim Yeşil, Erol Çelebi and Mustafa Kayma, interrogation team officers who took Agit Salman to the hospital; Tevfik Aydın, the Adana public prosecutor who attended the autopsy; Dr Ali Tansı, the doctor at the Adana State Hospital who declared that Agit Salman was dead; Dr Fatih Şen, who conducted the autopsy; Dr Derek Pounder, Professor at Aberdeen University, a forensic expert called by the applicant, and Dr Bilge Kirangil, a member of the Istanbul Institute of Forensic Medicine which had reviewed the autopsy carried out by Dr Fatih Şen.

The Commission also requested an expert opinion on the medical issues in the case from Professor Cordner, Professor of Forensic Medicine at Monash University, Victoria (Australia) and Director of the Victorian Institute of Forensic Medicine.

7. The Commission's findings of fact, which are accepted by the applicant, are set out in its report of 1 March 1999 and summarised below (Section A). The Government's submissions concerning the facts and the expert medical reports are also summarised below (Sections B and C respectively).

A. The Commission's findings of fact

8. Agit Salman, the applicant's husband, worked as a taxi driver in Adana. At the time of events in this case he was 45 years old. He had no history of ill-health or heart problems.

9. On 26 February 1992 Agit Salman was taken into custody by police officers from the anti-terrorism branch of the Adana Security Directorate. İbrahim Yeşil was the officer in charge of interrogating him. Agit Salman was released at 5.30 p.m. on 27 February 1992. He told the applicant and their son Mehmet that he had been beaten and immersed in cold water during the night of his detention. He remained off work for two days with a chill.

10. During an operation conducted to apprehend a number of persons suspected of involvement with the PKK (Workers' Party of Kurdistan), police officers came to the applicant's house in the early hours of 28 April 1992, looking for Agit Salman. He was on a wanted list for activities which included attending the Newroz (Kurdish New Year) celebrations on 23 March 1992 and involvement in starting a fire and in an attack on the security forces in which one person died and four were injured. However, Agit Salman was out working in his taxi.

11. Police officers located Agit Salman at a taxi rank at Yeşilova at about 1 a.m. on 28 April 1992. Assistant Superintendent Ahmet Dinçer and officers Şevki Taşçı and Ali Şarı took him into custody. The apprehension report of the officers made no mention of any struggle or the necessity to use force to place Agit Salman in the police car. There was an inconsistency between their written statements later given to the public prosecutor on 22 May 1992 when they stated that some pushing and pulling might have occurred and their evidence to the Commission. In their oral
evidence to the Commission delegates, Ahmet Dinçer and Şevki Taşçı were adamant that they had to lead Agit Salman by the arms to the car but this did not involve the use of force and he did not receive any knocks or marks in the process. Mehmet Salman heard from the taxi drivers at the taxi rank that his father had not resisted arrest, nor had two taxi drivers who were asked to give statements by the public prosecutor heard that Agit Salman had resisted arrest.

12. Agit Salman was not taken to a doctor before being placed in a cell in the custody area. The Commission found that it was not established that he had suffered any injury on arrest or that he showed any signs of ill-health or respiratory difficulties.

13. The custody officer on duty, Ömer İnceyılmaz, entered Agit Salman's arrival in the custody area as occurring at 3 a.m. on 28 April 1992. There was no information recorded or evidence accounting for the time which elapsed between his apprehension, which took place according to the arresting officers' report at 1.30 a.m., and his registration in the custody area at 3 a.m.

14. Assistant Superintendent İbrahim Yeşil was the leader of the interrogation team assigned to Agit Salman. His team included officers Erol Çelebi, Mustafa Kayma and Hasan Arinç.

15. Two other suspects are known to have been apprehended in connection with the same operation: Behyettin El, taken into custody on 25 April 1992, and Ferhan Tarlak, detained also on 28 April 1992. A third suspect, Ahmet Gergin, was also detained in the custody area in relation to the offences under investigation. İbrahim Yeşil took a statement from Behyettin El and Ahmet Gergin on 29 April 1992. Behyettin El stated that he had been interrogated before the arrival of Ferhan Tarlak, which would have been on or before 28 April 1992.

16. No records existed of the movements of detainees to and from their cells, for example, noting the times of interrogations. The police officers concerned in the events denied in their statements to the public prosecutor taken between 18 and 25 May 1992 that Agit Salman had been interrogated during his detention, in particular, as no interrogations would take place before the operation was completed. İbrahim Yeşil, Mustafa Kayma and Hasan Arinç gave oral evidence to the same effect to the Commission's delegates. The Commission found that their assertion that Agit Salman had not been questioned during the twenty four hours following his apprehension to be implausible, inconsistent and lacking in credibility (see the Commission's analysis of the evidence, Commission's report of 1 March 1999, §§ 271-78). Taking into account also the other evidence, it found that Agit Salman had been questioned by the interrogation team during his period of detention.

17. In the early hours of 29 April 1992 İbrahim Yeşil, Mustafa Kayma, Hasan Arinç and Erol Çelebi brought Agit Salman to the Adana State Hospital. Dr Ali Tansı examined him immediately. His heartbeat, breathing and other vital functions had stopped, cyanosis had developed on the face and ears and the pupils were dilated. He declared that Agit Salman was dead on arrival and concluded that he had died fifteen to twenty minutes previously.

18. According to a statement signed by the police officers who had said they had brought Agit Salman to hospital at 2 a.m. on 29 April 1992, the custody officer had informed them at 1.15 a.m. that Agit Salman was ill. The suspect told them that his heart was giving him trouble and they took him without delay to the State Hospital emergency ward.

19. On 29 April 1992 Dr Fatih Şen, the forensic doctor at Adana, examined the body in the presence of the public prosecutor. The examination record noted that there were two dried 1 cm by 3 cm graze wounds at the front of the right armpit, a fresh 1 cm by 1 cm graze on the front of the left ankle and an old traumatic ecchymosis measuring 5 cm by 10 cm on the front of the chest. There were no injuries from a pointed instrument or firearm. He concluded that an autopsy was necessary to discover the cause of death. The documents indicate that the autopsy was carried out the same day. Samples of organs were sent for analysis.

20. At about 1 p.m. on 29 April 1992 Mehmet Salman was brought by the police to the Security Directorate, where the public prosecutor informed him that his father had died of a heart attack. İbrahim Salman went to the forensic department on 30 April 1992 to identify the body. The body was released to the family who undertook to bury it the day before May Day. The family washed the body at the cemetery. İbrahim Salman saw bruises and visible marks in the armpits. There were marks in the back resembling holes. There were marks on one foot, which was swollen. Four colour photographs of the body were taken on behalf of the family.

21. On 21 May 1992 Dr Fatih Şen issued the autopsy report. It repeated the physical findings of the examination record, this time describing the ecchymosis on the front of the chest as purple. The internal examination disclosed that the lungs weighed 300 g each and were oedematic and that the heart, weighing 550 g, was larger than the norm. The brain was oedematic. There was some indication of arteriosclerosis in certain vessels and the parietal layer of the myocard adhered tightly to the heart. The sternum was fractured and the surrounding soft tissues revealed fresh haemorrhage which could have been caused by attempted resuscitation.

Reference was made also to the histopathological report of 18 May 1992, which found chronic bronchitis in the lungs, arteriosclerotic changes narrowing the lumen in the coronary arteries and chronic constructive pericarditis, chronic myocarditis, myocardial hyperplasy and hypertrophy in the heart. The toxicology report of 14 May 1992 found no abnormalities. The report concluded that the actual cause of death could not be established and suggested that the case should be referred to the Istanbul Forensic Medicine Institute.

22. On 22 May 1992 the photographs taken by the family were handed over to the public prosecutor.

23. Statements were taken by the public prosecutor from the interrogating team (İbrahim Yeşil, Hasan Arinç, Mustafa Kayma and Erol Çelebi) on 18 May 1992. Statements were taken from the arresting officers Ahmet Dinçer, Ali Sarı and Şevki Taşçı and the custody officers Ahmet Bal, Servet Ozyılmaz and Ömer İnceyılmaz on 22 May 1992. Statements were also taken from Behyettin El and Ferhan Tarlak on 8 May 1992, the applicant on 26 May 1992, Temir Salman (the father of Agit Salman) on 29 May 1992, Hasan Çetin and Abdurrahman Bozkurt, two taxi drivers, on 29 and 30 June 1992 respectively and from Dr Ali Tansı on 30 June 1992.

24. On 15 July 1992 the Istanbul Forensic Medicine Institute issued its opinion, which was signed by seven members of the First Specialist Committee, including Dr Bilge Kirangil. This report recalled that Agit Salman had been pushed and shoved during his arrest, that he had become unwell before his interrogation or, as was claimed, that he had died during interrogation. It deduced from the witness statements that he had been in his cell until he complained that his heart was giving him trouble, at which point he was taken immediately to hospital.

The report took up the findings of the internal and external examination conducted at the autopsy. It concluded that, apart from small, fresh, traumatic abrasions on the ankle and the old purple ecchymosis on the front of the chest, no other traumatic injuries were identified. The fresh haemorrhage around the sternum could be attributed to a resuscitation attempt. There was no evidence to suggest that he had died from any direct trauma. The superficial traumas on his body could be attributed to his resistance and struggle on arrest or his being put in the police vehicle, although they could have been inflicted directly. They were not independently fatal. The relatively large size of the heart, the sclerosis in the heart arteries and the signs of an old infectious disease on the membrane and muscles of the heart, pointed to a long-standing heart disease. The report concluded that, although the deceased had lived and worked actively prior to his arrest, his death within twenty-four hours of being apprehended could have been caused by cardiac arrest connected with neurohumoral changes brought about by the pressure of the incident in addition to his existing heart disease.

25. On 19 October 1992 the Adana public prosecutor issued a decision not to prosecute. He stated that at about 1.15 a.m. on 29 April 1992 Agit Salman had informed officers that his heart was giving him trouble and he had been taken to Adana State Hospital, where he died. According to the forensic report, Agit Salman had had a long-standing heart disease, any superficial injuries could have occurred during his arrest and death was the result of a heart attack brought on by the pressure of the incident and his heart problem. There was no evidence justifying a prosecution.

26. On 13 November 1992 the applicant appealed against the decision not to prosecute, claiming that Agit Salman had been interrogated and had died under torture.

27. On 25 November 1992 the President of the Tarsus Assize Court rejected the applicant's appeal.

28. On 22 December 1992 the Minister of Justice referred the case to the Court of Cassation under Article 343 of the Code of Criminal Procedure. On 16 February 1994 the Court of Cassation quashed the non-prosecution decision and sent the case back to the Adana public prosecutor for the preparation of an indictment.

29. In an indictment dated 2 May 1994, ten police officers (Ömer İnceyılmaz, Ahmet Dinçer, Ali Sarı, Şevki Taşçı, Servet Ozyılmaz, Ahmet Bal, Mustafa Kayma, Erol Çelebi, İbrahim Yeşil, Hasan Arinç) were charged with homicide in case no. 1994/135. Hearings took place before the Adana Assize Court on, inter alia, 27 June, 26 September, 31 October and 1 December 1994. The defendants pleaded not guilty. Oral statements were given by six of the ten police officers (Ahmet Dinçer, Şevki Taşçı, Mustafa Kayma, Erol Çelebi, İbrahim Yeşil and Hasan Arinç) maintaining their written statements and denying any ill-treatment of Agit Salman. The court also heard Temir Salman, the father of Agit Salman, the applicant and Dr Ali Tansı, the doctor on duty in the emergency ward at Adana State Hospital. A written statement was obtained from Behyettin El.

30. In its decision of 26 December 1994, the Adana Assize Court found that it could not be established that the defendants had exerted force or used violence on Agit Salman or threatened him or tortured him in order to force him to confess. The superficial traumas on his body could have derived from other causes, for example, when he was arrested. The forensic reports indicated that Agit Salman had died from his previous heart condition being compounded by superficial traumas. However, there was no evidence proving that the traumas were caused by the accused. It acquitted the defendants on the ground of inadequate evidence.

31. The applicant, who had been a party to the proceedings as a complainant, did not appeal against the acquittal which became final on 3 January 1995.

32. The Commission found, in light of the written and oral evidence, the photographs and the medical opinions given by Professor Pounder and Professor Cordner, that Agit Salman had died rapidly, without a prolonged period of breathlessness. There were marks and abrasions on his left ankle for which there was no explanation and there was bruising and swelling on the sole of the left foot, which could not have been caused accidentally. These were consistent with the application of falaka (see paragraph 71 below). The bruise in the centre of the chest had not been dated with any accuracy by histopathological means and had not been shown to be dissociated from the broken sternum. These injuries together could not have been caused by cardiac massage. The Commission also disbelieved the oral evidence of officers İbrahim Yeşil, Mustafa Kayma and Erol Çelebi that cardiac massage had been applied, noting that this had first been mentioned as having occurred when evidence was given before its delegates in July 1996, four years after the events. The Commission concluded that Agit Salman had been subjected to torture during interrogation, which had provoked cardiac arrest and thereby caused his death.

33. On 24 January 1996 the applicant was summoned to the anti-terrorism branch of the Adana Security Directorate. A statement was taken by officers, on which her thumbprint was placed. It was headed “Concerning her application for help to the European Human Rights [institutions]” and began, “The witness was asked: You are asked to explain whether you applied to the European Human Rights Association, if you asked for help and whether you filled in the application form. Who mediated in your application?” The statement purported to set out her explanations as to how she came to submit her application to the Commission. She confirmed that the legal aid documents had been filled in by her. In her oral evidence, which the Commission found credible and substantiated, the applicant claimed that she had been blindfolded, kicked and struck at the Directorate and that the officers had told her to drop the case.

34. The applicant was summoned a second time. A report dated 9 February 1996, signed by police officers, listed details of the applicant's income and expenditure and confirmed her declaration of means. On this or another date, she was taken before the public prosecutor and again asked about her statement of means. No threats were made during that interview.

B. The Government's submissions on the facts

35. The Government referred to the evidence given by the police officers, the autopsy report and the report of the Istanbul Forensic Medicine Institute, and the oral evidence of Dr Bilge Kirangil before the Commission's delegates.

36. Agit Salman had suffered from a pre-existing heart disease. When he was arrested, he sustained minor injuries. The bruise on his chest, which was purple and therefore old, predated his arrest. During his detention in the custody area at Adana Security Directorate, he was not interrogated as the operation had not yet been completed. At about 1 a.m., he called for assistance and told the custody officer that his heart was giving him trouble. The custody officer sought help from the officers of the interrogating team who were waiting nearby for the next stage of the operation. These officers put Agit Salman, who was having difficulty breathing, in a police van and drove him to the hospital. On the way, they stopped the van and Mustafa Kayma briefly applied mouth-to-mouth resuscitation and cardiac massage. They took Agit Salman to the emergency ward, where they were told that he had died.

37. The autopsy and the report of the Istanbul Forensic Medicine Institute established that Agit Salman had not suffered any major trauma, that the broken sternum was caused by cardiac massage and that he had died of natural causes, despite all possible assistance being given.

38. In her evidence before the Commission delegates, Dr Bilge Kirangil had expressed the opinion that the bruise on the chest was at least 2 to 3 days old and unrelated to the broken sternum and that the oedema in the brain was indicative of a prolonged period of breathlessness prior to death. No findings could be drawn from the photographs, which were amateur and of poor quality. She did not consider the lack of proper forensic photographs to be a major deficiency. There had been no findings of ill-treatment in the Institute's report since there was no evidence of such. Cardiac arrest as in this case could be triggered by hormonal or environmental factors, such as extremes of temperature. If a direct blow had caused the bruise and fractured the sternum, she would have expected to see contusion and ecchymosis on the back surface of the sternum and bruising on the front and back surface of the right ventricle of the heart. While the lungs of an individual who had been breathless for thirty minutes could generally be expected to increase to a weight of 500 to 600 g, this was not necessarily the case but depended on the individual (see the summary of Dr Kirangil's evidence, Commission's report, §§ 233-41).

C. The expert medical reports

1. Report of Professor Pounder submitted on 26 November 1996 on behalf of the applicant

39. Professor Pounder was Professor of the Department of Forensic Medicine at the University of Dundee, and was, inter alia, a Fellow of the Royal College of Pathologists, Overseas Fellow of the Hong Kong College of Pathologists, a Fellow of the Faculty of Pathology of the Royal College of Physicians of Ireland and a Fellow of the Royal College of Pathologists of Australasia. The report was drafted, inter alia, on the basis of the domestic autopsy documents and statements and testimony of witnesses. It may be summarised as follows.

40. The autopsy findings indicated that Agit Salman suffered from pre-existing natural heart disease, namely, chronic inflammation involving pericardial adhesions, which was old and inactive. In the distant past, he might have suffered from rheumatic heart disease, which would have manifested itself at that time as an acute febrile illness, without necessarily any symptoms of heart involvement. The heart was enlarged, weighing 550 g, showing that the heart muscle had increased to compensate.

41. A heart with a weight greater than 500 g might give rise to sudden unexpected death at any time as a consequence of an abnormality of heart rhythm. This might be precipitated by physical or emotional stress or occur apparently spontaneously without any precipitating event.

42. In addition to the heart disease, there were four injuries.

At the front of the right armpit, there were two abrasions, each 3 cm by 1 cm and described as dried and parchmented. It was not apparent whether they had been dissected to discover if there was any associated bruising but, given the description, it was reasonable to accept they were post-mortem changes.

There were two grazes measuring 1 cm by 1 cm on the front of the left ankle and described as fresh and bloody. It appeared that these must have been caused during the period of police detention, but their location and size did not point to any specific cause.

There was a 5 cm by 10 cm bruise in the centre of the chest, which was described as old and purple in colour.

The sternum was fractured, with fresh bleeding in adjacent soft tissues.

43. The bruise to the chest directly overlay the fracture to the sternum. The haemorrhage around the fracture suggested that the fracture was produced before and not after death. The production of such a fracture would be sufficient to induce an abnormality in the rhythm of the underlying heart and thus cause a sudden death. Consequently, the fracture of the sternum represented a possible cause of death. While, theoretically, a fracture could be produced by a fall, it would be unusual, requiring impact on a raised object or edge and it would be associated with injuries to other parts of the body. Cardiac massage could also produce a fracture if very considerable force was applied. The fracture could also have been produced by a blow. In that case, bruising of the skin would be expected, even if the death which followed was rapid. Although Dr Fatih Şen characterised the bruise on the chest as old and by implication as resulting from a different event, his own view was that, given that the bruise directly overlay the fracture, it would require compelling medical evidence to conclude that they were unrelated. Dr Şen's opinion on the age of the bruise was based on the subjective, naked-eye assessment of the colour. However, the bruise was described as purple, which was entirely consistent with a fresh bruise. A bruise 2 to 3 days old would have been expected to have developed a yellowish tinge. A simple histopathological test would have clearly established whether it was a fresh bruise or an old bruise. Such a bruise would not have occurred as a result of the hand pressure applied during cardiac massage. His opinion was that, given the contiguity of the bruise and fracture and the absence of any clear evidence that the bruise occurred on a separate occasion, the bruise and fracture occurred at the same time as a result of a blow, which precipitated an abnormality of heart rhythm.

44. The autopsy findings, in particular the weight of the lungs (300 g each, that is, close to the minimum) indicated that the death was very rapid rather than prolonged. In individuals dying slowly with gradual heart failure, a lung weight of 500 to 600 g was common and up to 1,000 g could occur. This was the result of accumulation of fluid in the lungs consequent on the failure of the pumping action of the heart and was expressed clinically by breathlessness and difficulty in breathing. Deaths involving instantaneous collapse were associated with light lung weight as in this case. A relatively slow death would also be associated with a congested liver. Thus, the autopsy findings and histopathological examination weighed heavily against the possibility of a prolonged dying period with symptoms of breathlessness and pointed rather towards a rapid death.

45. As regarded the autopsy procedures, these were seriously deficient. Although the only two theoretical possibilities for the fracture were external heart massage or a blow, no steps were taken to establish conclusively whether or not massage had been performed. The statement in the autopsy report that it could have been caused by massage did not represent a full and frank statement and could be misread to imply that Dr Şen had knowledge that such resuscitation was attempted whereas he did not. He should have distinguished fact from speculation. There was also a need to include as much descriptive detail as possible concerning the bruise, fracture and heart disease and in this respect the detail was manifestly insufficient.

2. Additional Report of Professor Pounder submitted on 26 November 1996 on behalf of the applicant

46. In the addendum of 26 November 1996, there was an analysis of the four photographs, which were described as being of poor quality. However, the photograph of the soles of the feet nonetheless showed a distinctive purple-red discolouration of the sole of the left foot, with mild swelling. The right little toe had a white glistening band at its base. The discolouration of the instep and sole of the left foot was strongly suggestive of bruising with associated minor swelling and was not consistent with post-mortem gravitational pooling of blood. Bruising of this extent could not be produced as a result of post-mortem injury and injury in such a location was unlikely to be caused by a fall sustained while the victim was alive. Therefore the injury was strongly suggestive of one or more blows to the foot. The mark to the right little toe was strongly suggestive of a ligature mark, although there was no congestion such as to suggest tight application of a ligature while the victim was alive; nor was the appearance suggestive of the passage of electricity. Neither possibility could be excluded and the mark was unusual.

47. The red injuries to the front of the left ankle, taken with the injuries to the sole of the left foot, suggested that the ankles were restrained by a mechanism across the front of both ankles and that, so restrained, the person was struck on the sole of his left foot.

48. The marks in the right armpit were not clearly shown. Their position, alignment and colouration were not what would normally be expected of post-mortem artefactual injury and raised the possibility of an electrical contact mark produced while the victim was alive. Combined with the unusual marking to the right little toe, it raised the suspicion of the use of electricity with one terminal tied round the little toe and the other terminal applied to the right armpit. Whether or not the marks were electrical burns could have been established by histopathological examination.

49. The photograph of the back showed post-mortem artefactual staining, with white areas of contact pallor. There were distinct marks, including a bright red abrasion at the spine at waist level and above this two dark reddish marks. Above these was a horizontal line of pink bruising or abrasion. All these could be post-mortem injuries, caused by the manipulation of the body over a rough or cutting surface. They could also have been caused before death. To distinguish the two would have required dissection.

50. The photographs indicated that the autopsy dissection was inadequate in that the back was not dissected, nor were the sole of the left foot or the injuries to the ankle. It was not clear whether the injury to the armpit was dissected. They also indicated that the description of the body in the autopsy was incomplete.

3. Report of Professor Cordner submitted on 12 March 1998 at the request of the Commission

51. This report was drawn up by Professor Cordner, instructed by the Commission's delegates (see paragraph 6 above), on the basis of the domestic medical evidence, the witness testimonies, the reports of Professor Pounder and the photographs supplied by the applicant.

52. As regarded the photographs, the variation in colour or mottling on the foot represented bruising. He considered that the photograph was too blurred to conclude that the white glistening band on the right little toe was associated with a ligature nor could he reach any conclusion that the marks in the right armpit were the result of the application of electrical devices. On the legs, he noted, in addition to the marks which could correspond to the abrasions on the left ankle, small areas of reddening on the front and inner side of the right ankle. He agreed with Professor Pounder's findings on the back and noted in addition other areas of redness. Without the benefit of a dissection and/or histology of the dissection, the nature of the marks was uncertain. They could have been caused before death or be a post-mortem phenomenon. Bruising of the soles of the feet was relatively unusual and represented at least moderately severe force. Beating on the sole of the foot could cause such bruising. A person with such an injury would not be able to walk without at least an obvious limp.

53. As regarded the ageing of the chest bruise, recent authors in forensic medicine agreed that caution should be exercised. It was not practicable to construct an accurate calendar of colour changes as was done in earlier textbooks as there were too many variables. If the purple colour of the chest bruise was relied on to distinguish its age from the “fresh” haemorrhage around the sternal fracture, this was an invalid conclusion. The materials did not permit a distinction in age to be drawn between the two. A recent study issued to show the level of disagreement amongst authors concluded that the only point of agreement was that a bruise with identifiable yellowing was more than 18 hours old. Thus, the purple bruise could be fresh (that is, less than 24 hours old) but could be older.

54. Concerning the broken sternum, there had been no complaint of chest pain so one could infer that it occurred shortly before or around the time of death. His view was that there was a coincidence of two injuries (the bruise and the fracture) which could not be distinguished in age, or there was just one injury. If there was no chest bruise when Agit Salman was taken into custody, the issue was relatively easily resolved. Most pathologists would tend to regard them, prima facie, as one injury or state that there was a rebuttable presumption that they were one injury. As regarded the possibility of the bruising and fractured sternum being caused by an attempt at resuscitation, significant chest bruising was rare in this context. Sternal fractures caused by cardiopulmonary resuscitation were usually associated with fractured ribs and not with surrounding haemorrhage or overlying bruising. If the chest bruise and fracture with accompanying haemorrhage were the result of one trauma, it was not one associated with a resuscitation attempt. A fracture from a fall onto a flat surface would be unusual. A heavy direct fall onto a relatively smooth broad protrusion could cause such an injury but he had no recollection of having seen this as an isolated accidental injury (that is, without injuries to other parts of the body occurring at the same time). A blow from a fist, knee or foot could also cause such an injury.

55. Lungs with oedema sufficient to be regarded as a sign of heart failure and to cause breathlessness of twenty to thirty minutes weighed more than 300 g. The lung weights in this case fitted with a substantially more rapid death. The oedema found in the brain was not significant, the weight of the victim's brain being slightly under the average brain weight for a man of his age.

56. The finding of underlying heart disease was undisputed. In his view, the best explanation for the death was as follows. Before he died, Agit Salman sustained significant traumas to the sole of his left foot and to the front of his chest, causing bruising and prima facie fracturing the sternum and causing a surrounding haemorrhage. Fear and pain associated with these events resulted in a surge of adrenalin increasing the heart rate and raising blood pressure. This put a severe strain on an already compromised heart, which caused cardiac arrest and a rapid death. Alternatively, the compression of the chest associated with the fracturing of the sternum fatally disturbed the rhythm of the heart without leaving observable damage. The weakness of this opinion lay in the conclusion that the chest injuries represented one trauma rather than two, and this depended partly on circumstantial factors and could not be completely resolved. However, even allowing for the possibility that they were separate injuries, the chest bruise could still be regarded as fresh and as having occurred while in custody, in which case the formal cause of death would be the same, namely, cardiac arrest in a man with heart disease following the occurrence of injuries to the left foot and chest. If the fractured sternum was regarded as due to an attempt at resuscitation, the cause of death would only change if it was concluded that the bruise occurred prior to being taken into custody.

57. The critical task of an autopsy in this case was to evaluate the circumstances in which it was proposed that this man died, in particular, whether it was a natural death in custody or not. In this evaluation, the age of the chest bruise was critical. Even allowing for Dr Şen's view of the age based on colour, the autopsy should have been conducted in a way which allowed another pathologist at another time to come to his or her own view. Important observations had to be justified objectively. In the absence of photographs, histology was the obvious way for Dr Şen to establish the truth of his view. The lack of proper photographs had also seriously impeded the investigation and evaluation of this case. Deficiencies also appeared in the insufficient subcutaneous dissection to seek out bruises not visible externally and the absence of a histological examination of the lesions critical to the proper evaluation of the circumstances of the death.

58. Professor Cordner had met Professor Pounder professionally. He had not met either Dr Kirangil or Dr Şen.

II. RELEVANT DOMESTIC LAW AND PRACTICE

59. The principles and procedures relating to liability for acts contrary to the law may be summarised as follows.

A. Criminal prosecutions

60. Under the Turkish Criminal Code all forms of homicide
(Articles 448-55) and attempted homicide (Articles 61-62) constitute criminal offences. It is also an offence for a State employee to subject anyone to torture or ill-treatment (Article 243 in respect of torture and Article 245 in respect of ill-treatment). The authorities' obligations in respect of conducting a preliminary investigation into acts or omissions capable of constituting such offences that have been brought to their attention are governed by Articles 151 to 153 of the Code of Criminal Procedure. Offences may be reported to the authorities or the security forces as well as to public prosecutors' offices. The complaint may be made in writing or orally. If it is made orally, the authority must make a record of it (Article 151).

If there is evidence to suggest that a death is not due to natural causes, members of the security forces who have been informed of that fact are required to advise the public prosecutor or a criminal court judge
(Article 152). By Article 235 of the Criminal Code, any public official who fails to report to the police or a public prosecutor's office an offence of which he has become aware in the exercise of his duty is liable to imprisonment.

A public prosecutor who is informed by any means whatsoever of a situation that gives rise to the suspicion that an offence has been committed is obliged to investigate the facts in order to decide whether or not there should be a prosecution (Article 153 of the Code of Criminal Procedure).

61. In the case of alleged terrorist offences, the public prosecutor is deprived of jurisdiction in favour of a separate system of national security prosecutors and courts established throughout Turkey.

62. If the suspected offender is a civil servant and if the offence was committed during the performance of his duties, the preliminary investigation of the case is governed by the Law of 1914 on the prosecution of civil servants, which restricts the public prosecutor's jurisdiction ratione personae at that stage of the proceedings. In such cases it is for the relevant local administrative council (for the district or province, depending on the suspect's status) to conduct the preliminary investigation and, consequently, to decide whether to prosecute. Once a decision to prosecute has been taken, it is for the public prosecutor to investigate the case.

An appeal to the Supreme Administrative Court lies against a decision of the council. If a decision not to prosecute is taken, the case is automatically referred to that court.

63. By virtue of Article 4, paragraph (i), of Decree no. 285 of 10 July 1987 on the authority of the governor of a state of emergency region, the 1914 Law (see paragraph 62 above) also applies to members of the security forces who come under the governor's authority.

64. If the suspect is a member of the armed forces, the applicable law is determined by the nature of the offence. Thus, if it is a “military offence” under the Military Criminal Code (Law no. 1632), the criminal proceedings are in principle conducted in accordance with Law no. 353 on the establishment of courts martial and their rules of procedure. Where a member of the armed forces has been accused of an ordinary offence, it is normally the provisions of the Code of Criminal Procedure which apply (see Article 145 § 1 of the Constitution and sections 9 to 14 of Law no. 353).

The Military Criminal Code makes it a military offence for a member of the armed forces to endanger a person's life by disobeying an order (Article 89). In such cases civilian complainants may lodge their complaints with the authorities referred to in the Code of Criminal Procedure (see paragraph 60 above) or with the offender's superior.

B.Civil and administrative liability arising out of criminal offences

65. Under section 13 of Law no. 2577 on administrative procedure, anyone who sustains damage as a result of an act by the authorities may, within one year after the alleged act was committed, claim compensation from them. If the claim is rejected in whole or in part or if no reply is received within sixty days, the victim may bring administrative proceedings.

66. Article 125 §§ 1 and 7 of the Constitution provides:

“All acts or decisions of the authorities are subject to judicial review ...

...

The authorities shall be liable to make reparation for all damage caused by their acts or measures.”

That provision establishes the State's strict liability, which comes into play if it is shown that in the circumstances of a particular case the State has failed in its obligation to maintain public order, ensure public safety or protect people's lives or property, without it being necessary to show a tortious act attributable to the authorities. Under these rules, the authorities may therefore be held liable to compensate anyone who has sustained loss as a result of acts committed by unidentified persons.

67. Article 8 of Decree no. 430 of 16 December 1990, the last sentence of which was inspired by the provision mentioned above (see paragraph 66), provides:

“No criminal, financial or legal liability may be asserted against ... the governor of a state of emergency region or by provincial governors in that region in respect of decisions taken, or acts performed, by them in the exercise of the powers conferred on them by this legislative decree, and no application shall be made to any judicial authority to that end. This is without prejudice to the rights of individuals to claim reparation from the State for damage which they have been caused without justification.”

68. Under the Code of Obligations, anyone who suffers damage as a result of an illegal or tortious act may bring an action for damages
(Articles 41-46) and non-pecuniary loss (Article 47). The civil courts are not bound by either the findings or the verdict of the criminal court on the issue of the defendant's guilt (Article 53).

However, under section 13 of Law no. 657 on State employees, anyone who has sustained loss as a result of an act done in the performance of duties governed by public law may, in principle, only bring an action against the authority by whom the civil servant concerned is employed and not directly against the civil servant (see Article 129 § 5 of the Constitution and Articles 55 and 100 of the Code of Obligations). That is not, however, an absolute rule. When an act is found to be illegal or tortious and, consequently, is no longer an “administrative” act or deed, the civil courts may allow a claim for damages to be made against the official concerned, without prejudice to the victim's right to bring an action against the authority on the basis of its joint liability as the official's employer (Article 50 of the Code of Obligations).

III. RELEVANT INTERNATIONAL REPORTS

A. Investigations by the European Committee for the Prevention of Torture (CPT)

69. The European Committee for the Prevention of Torture (CPT) has carried out seven visits to Turkey. The first two visits, in 1990 and 1991, were ad hoc visits considered necessary in light of the considerable number of reports received from a variety of sources containing allegations of torture or other forms of ill-treatment of persons deprived of their liberty, in particular, those held in police custody. A third periodic visit took place at the end of 1992, involving a visit to Adana Security Directorate. Further visits took place in October 1994, August and September 1996 and October 1997 (the latter two of which involved a visit to police establishments in Adana). The CPT's reports on these visits, save that of October 1997, have not been made public, such publication requiring the consent of the State concerned, which has not been forthcoming.

70. The CPT has issued two public statements.

71. In its public statement adopted on 15 December 1992, the CPT concluded that torture and other forms of severe ill-treatment were important characteristics of police custody. On its first visit in 1990, the following types of ill-treatment were constantly alleged, namely, palestinian hanging, electric shocks, beating of the soles of the feet (falaka), hosing with pressurised cold water and incarceration in very small, dark, unventilated cells. Its medical examinations disclosed clear medical signs consistent with very recent torture and other severe ill-treatment of both a physical and psychological nature. The on-site observations in police establishments revealed extremely poor material conditions of detention.

On its second visit in 1991, it found that no progress had been made in eliminating torture and ill-treatment by the police. Many persons complained of similar types of ill-treatment – an increasing number of allegations were heard of forcible penetration of bodily orifices with a stick or truncheon. Once again, a number of the persons making such claims were found on examination to display marks or conditions consistent with their allegations. On its third visit, from 22 November to 3 December 1992, its delegation was inundated with allegations of torture and ill-treatment. Numerous persons examined by its doctors displayed marks or conditions consistent with their allegations. It listed a number of these cases. On this visit, the CPT had visited Adana, where a prisoner at Adana Prison displayed haematomas on the soles of his feet and a series of vertical purple stripes (10 cm long, 2 cm wide) across the upper part of his back, consistent with his allegation that he had recently been subjected to falaka and beaten on the back with a truncheon while in police custody. At the headquarters of Ankara and Diyarbakır Security Directorates, it found equipment that could be used for torture and the presence of which had no other credible explanation. The CPT concluded in its statement that “the practice of torture and other forms of severe ill-treatment of persons in police custody remains widespread in Turkey”.

72. In its second public statement, issued on 6 December 1996, the CPT noted that some progress had been made over the intervening four years. However, its findings after its visit in 1994 demonstrated that torture and other forms of ill-treatment were still important characteristics of police custody. In the course of visits in 1996, CPT delegations once again found clear evidence of the practice of torture and other forms of severe ill-treatment by the police. It referred to its most recent visit in September 1996 to police establishments in Adana, Bursa and Istanbul, when it also went to three prisons in order to interview certain persons who had very recently been in police custody in Adana and Istanbul. A considerable number of persons examined by the delegations' forensic doctors displayed marks or conditions consistent with their allegations of recent ill-treatment by the police, and in particular of beating of the soles of the feet, blows to the palms of the hands and suspension by the arms. It noted the cases of seven persons who had been very recently detained at the headquarters of the anti-terrorism branch of Istanbul Security Directorate and which ranked among the most flagrant examples of torture encountered by CPT delegations in Turkey. They showed signs of prolonged suspension by the arms, with impairments in motor function and sensation which, in two persons, who had lost the use of both arms, threatened to be irreversible. It concluded that resort to torture and other forms of severe ill-treatment remained a common occurrence in police establishments in Turkey.

B. The United Nations Model Autopsy Protocol

73. The “Manual on the Effective Prevention and Investigation of Extra-legal, Arbitrary and Summary Executions” adopted by the United Nations in 1991 includes a Model Autopsy Protocol aimed at providing authoritative guidelines for the conduct of autopsies by public prosecutors and medical personnel. In its introduction, it noted that an abridged examination or report was never appropriate in potentially controversial cases and that a
systematic and comprehensive examination and report were required to prevent the omission or loss of important details:

“It is of the utmost importance that an autopsy performed following a controversial death be thorough in scope. The documentation and recording of those findings should be equally thorough so as to permit meaningful use of the autopsy results.”

74. In part 2(c), it stated that adequate photographs were crucial for thorough documentation of autopsy findings. Photographs should be comprehensive in scope and confirm the presence of all demonstrable signs of injury or disease commented upon in the autopsy report.

PROCEEDINGS BEFORE THE COMMISSION

75. Mrs Behiye Salman applied to the Commission on 20 May 1993. She alleged that her husband, Mr Agit Salman had died as a result of being tortured while in police custody. She relied on Articles 2, 3, 6, 13, 14 and 18 of the Convention. In the course of the proceedings before the Commission, the applicant further alleged that she had been hindered in the effective exercise of the right of individual petition as guaranteed by former Article 25 § 1.

76. The Commission declared the application (no. 21986/93) admissible on 20 February 1995. In its report of 1 March 1999 (former Article 31)[3], it expressed the unanimous opinion that there had been a violation of Article 2 on account of the death in custody of the applicant's husband; that there had been a violation of Article 3 in that her husband had been tortured; that there had been a violation of Article 13; that there had been no violations of Articles 14 and 18; and that Turkey had failed to comply with its obligations under former Article 25.

FINAL SUBMISSIONS TO THE COURT

77. In her memorial, the applicant requested the Court to find that the respondent State was in violation of Articles 2, 3, 13, and former Article 25 § 1 of the Convention. She requested the Court to award her just satisfaction under Article 41.

78. The Government requested the Court to dismiss the case as inadmissible on account of the applicant's failure to exhaust domestic remedies. In the alternative, they argued that the applicant's complaints were not substantiated by the evidence.

THE LAW

I. THE GOVERNMENT'S PRELIMINARY OBJECTION

79. The Government objected that the applicant had not exhausted domestic remedies, as required by Article 35 of the Convention, by making proper use of the available redress through the instituting of criminal proceedings, or by bringing claims in the civil or administrative courts. They referred to the Court's upholding of their preliminary objection in the Aytekin case (see the Aytekin v. Turkey judgment of 23 September 1998, Reports of Judgments and Decisions1998-VII).

The Government maintained that the applicant had been a party to the criminal proceedings brought against the police officers accused of torturing her husband and causing his death and that she had failed to appeal to the Court of Cassation against their acquittal. The Court of Cassation had previously quashed the decision not to prosecute the officers and could not be considered as an ineffective remedy. The applicant could also have obtained from domestic judicial bodies the compensation for pecuniary and non-pecuniary damage which she sought in the present proceedings.

80. The applicant's counsel submitted at the hearing that the applicant's appeal against the decision not to prosecute had been rejected before she introduced her complaints before the Commission. The procedure whereby the Minister of Justice referred the case to the Court of Cassation, which sent the case for trial, was an extraordinary remedy which the applicant was not required to exhaust. She also submitted that a further appeal would have served no purpose in light of the inadequate investigation and lack of evidence before the courts.

81. The Court reiterates that the rule of exhaustion of domestic remedies referred to in Article 35 § 1 of the Convention obliges applicants to use first the remedies that are normally available and sufficient in the domestic legal system to enable them to obtain redress for the breaches alleged. The existence of the remedies must be sufficiently certain, in practice as well as in theory, failing which they will lack the requisite accessibility and effectiveness. Article 35 § 1 also requires that the complaints intended to be brought subsequently before the Court should have been made to the appropriate domestic body, at least in substance and in compliance with the formal requirements laid down in domestic law, but not that recourse should be had to remedies which are inadequate or ineffective (see the Aksoy v. Turkey judgment of 18 December 1996, Reports 1996-VI, pp. 2275-76, §§ 51-52, and the Akdivar and Others v. Turkey judgment of 16 September 1996, Reports 1996-IV, p. 1210, §§ 65‑67).

82. The Court notes that Turkish law provides administrative, civil and criminal remedies against illegal and criminal acts attributable to the State or its agents (see paragraphs 59 et seq. above).

83. With respect to an action in administrative law under Article 125 of the Constitution based on the authorities' strict liability (see paragraphs 65-66 above), the Court recalls that a Contracting State's obligation under Articles 2 and 13 of the Convention to conduct an investigation capable of leading to the identification and punishment of those responsible in cases of fatal assault might be rendered illusory if in respect of complaints under those Articles an applicant were to be required to exhaust an administrative-law action leading only to an award of damages (see the Yaşa v. Turkey judgment of 2 September 1998, Reports 1998-VI, p. 2431, § 74).

Consequently, the applicant was not required to bring the administrative proceedings in question and the preliminary objection is in this respect unfounded.

84. As regards a civil action for redress for damage sustained through illegal acts or patently unlawful conduct on the part of State agents (see paragraph 68 above), the Court notes that a plaintiff in such an action must, in addition to establishing a causal link between the tort and the damage he or she has sustained, identify the person believed to have committed the tort. In the instant case, no evidence was forthcoming as to which police officer was responsible for the ill-treatment which was alleged by the applicant to have been inflicted on her husband and, indeed, the report from the Istanbul Forensic Medicine Institute, the highest authority in the country, did not establish that any unlawful acts had occurred (see paragraph 24 above).

85. With regard to the criminal-law remedies (see paragraphs 60-62 above), the Court notes that the applicant appealed unsuccessfully against the decision not to prosecute the police officers involved in her husband's detention. The procedure whereby the Minister of Justice referred the case to the Court of Cassation was an extraordinary remedy, which must normally be considered as falling outside the scope of Article 35 § 1 of the Convention. It is, however, the case that the applicant acted as a party in the proceedings which followed the Court of Cassation's decision to send the case for trial. The trial ended in an acquittal of the police officers on the basis that there was insufficient evidence to establish that they had ill-treated her husband prior to his death or to establish that he had died because of ill-treatment. This was also the basis for the public prosecutor's original decision not to prosecute. The applicant has argued that in these circumstances a further appeal had no reasonable prospect of success and cannot be regarded as a requirement of the principle of exhaustion of domestic remedies.

86. The Court emphasises that the application of the rule of exhaustion of domestic remedies must make due allowance for the fact that it is being applied in the context of machinery for the protection of human rights that the Contracting States have agreed to set up. Accordingly, it has recognised that Article 35 § 1 must be applied with some degree of flexibility and without excessive formalism. It has further recognised that the rule of exhaustion is neither absolute nor capable of being applied automatically; for the purposes of reviewing whether it has been observed, it is essential to have regard to the circumstances of the individual case. This means, in particular, that the Court must take realistic account not only of the existence of formal remedies in the legal system of the Contracting State concerned but also of the general context in which they operate, as well as the personal circumstances of the applicant. It must then examine whether, in all the circumstances of the case, the applicant did everything that could reasonably be expected of him or her to exhaust domestic remedies (see the Akdivar and Others judgment cited above, p. 1211, § 69, and the Aksoy judgment cited above, p. 2276, §§ 53-54).

87. The Court considers that the limb of the Government's preliminary objection concerning civil and criminal remedies raises issues concerning the effectiveness of the criminal investigation that are closely linked to those raised in the applicant's complaints under Articles 2, 3 and 13 of the Convention. It also observes that this case differs from the Aytekin case relied on by the Government as, in that case, the soldier who had shot the applicant's husband had been convicted of unintentional homicide by the Batman Criminal Court. The appeal which was pending before the Court of Cassation concerned both the applicant's and the public prosecutor's claims that he should have been convicted of a more serious degree of homicide. In those circumstances, it could not be said that the investigation conducted by the authorities did not offer reasonable prospects of bringing the person responsible for the death of her husband to justice (see the Aytekin judgment cited above, p. 2827, § 83).

88. Consequently, the Court dismisses the Government's preliminary objection in so far as it relates to the administrative remedy relied on (see paragraph 83 above). It joins the preliminary objection concerning remedies in civil and criminal law to the merits (see paragraphs 104-09 below).

II. THE COURT'S ASSESSMENT OF THE FACTS

89. The Court reiterates its settled case-law that under the Convention system prior to 1 November 1998 the establishment and verification of the facts was primarily a matter for the Commission (former Articles 28 § 1 and 31). While the Court is not bound by the Commission's findings of fact and remains free to make its own assessment in the light of all the material before it, it is however only in exceptional circumstances that it will exercise its powers in this area (see, among other authorities, the Akdivar and Others judgment cited above, p. 1214, § 78).

90. The facts in dispute between the parties are closely linked to issues of State responsibility for the treatment and death of Agit Salman while in police custody. The Court will examine together the factual and legal questions as they are relevant to the applicant's complaints under Articles 2, 3 and 13 of the Convention set out below.

III. ALLEGED VIOLATIONS OF ARTICLE 2 OF THE CONVENTION

91. The applicant alleged that her husband, Agit Salman, had died as a result of torture at the hands of police officers at Adana Security Directorate. She also complained that no effective investigation had been conducted into the circumstances of the murder. She argued that there had been a breach of Article 2 of the Convention, which provides:

“1. Everyone's right to life shall be protected by law. No one shall be deprived of his life intentionally save in the execution of a sentence of a court following his conviction of a crime for which this penalty is provided by law.

2. Deprivation of life shall not be regarded as inflicted in contravention of this Article when it results from the use of force which is no more than absolutely necessary:

(a) in defence of any person from unlawful violence;

(b) in order to effect a lawful arrest or to prevent the escape of a person lawfully detained;

92. The Government disputed those allegations. The Commission expressed the opinion that Article 2 had been infringed on the ground that Agit Salman had died following torture in police custody and also on the ground that the authorities had failed to carry out an adequate criminal investigation into the circumstances surrounding the death of Agit Salman.

A. Submissions of those who appeared before the Court

1. The applicant

93. The applicant submitted that her husband had been killed while in custody. The weight of the medical evidence established that he had been subjected to force which had led to cardiac arrest. The authorities had been unable to provide any satisfactory explanation as to how Agit Salman had died but had developed a story clearly designed to cover up the truth. She submitted that, where an individual was taken into custody in good health and died, that death must be attributable to the actions of the authorities in the absence of a plausible explanation. No such explanation had been provided for the chest bruise, the broken sternum, the bruising to the left foot, the grazes on the left ankle and the wounds to the armpit.

94. The applicant also asked the Court to endorse the Commission's opinion that there had been a violation of Article 2 of the Convention on the ground that the investigation into the death of her husband had been so inadequate and ineffective as to amount to a failure to protect the right to life. In particular, the investigation was ineffective in providing the necessary medical evidence concerning Agit Salman. For example, there was a lack of histopathological analysis of the bruises and no forensic photographs were taken contrary to the recommendations of the United Nations Model Autopsy Protocol (see paragraphs 73-74 above). Both
Dr Şen and the Istanbul Forensic Medicine Institute drew subjective conclusions without giving equal weight to the possible causes which cast a negative light on the authorities. Similarly, the public prosecutors made no effort to test the veracity of the police officers' statements or to ensure that the necessary evidence for criminal proceedings was obtained.

2. The Government

95. The Government maintained that the applicant's allegations were unfounded. The autopsy and the Istanbul Forensic Medicine Institute report established that Agit Salman died of a cardiac arrest brought on by the excitement surrounding his apprehension and detention. He suffered breathlessness in his cell and was taken to hospital by police officers, who tried to resuscitate him en route, causing the broken sternum. The allegations that he suffered torture are unsubstantiated and based on unreliable photographs and speculations of doctors who did not examine the body. The Government emphasised that the Istanbul Forensic Medicine Institute was a body of the highest professional excellence whose findings could not be put in doubt.

96. The Government contended that the investigation was adequate and effective. Statements were taken from all relevant witnesses and officials and all appropriate medical and forensic examinations were performed, including the verification of the cause of death by obtaining an expert opinion from the Istanbul Forensic Medicine Institute. The Ministry of Justice referred the case to the Court of Cassation, which quashed the decision not to prosecute the police officers and sent the case for trial. The evidence was examined by the court which acquitted the officers. All necessary steps had therefore been taken in investigating the incident.

B. The Court's assessment

1. The death of Agit Salman

97. Article 2, which safeguards the right to life and sets out the circumstances when deprivation of life may be justified, ranks as one of the most fundamental provisions in the Convention, to which no derogation is permitted. Together with Article 3, it also enshrines one of the basic values of the democratic societies making up the Council of Europe. The circumstances in which deprivation of life may be justified must therefore be strictly construed. The object and purpose of the Convention as an instrument for the protection of individual human beings also requires that Article 2 be interpreted and applied so as to make its safeguards practical and effective (see the McCann and Others v. the United Kingdom judgment of 27 September 1995, Series A no. 324, pp. 45-46, §§ 146-47).

98. The text of Article 2, read as a whole, demonstrates that it covers not only intentional killing but also the situations where it is permitted to “use force” which may result, as an unintended outcome, in the deprivation of life. The deliberate or intended use of lethal force is only one factor, however, to be taken into account in assessing its necessity. Any use of force must be no more than “absolutely necessary” for the achievement of one or more of the purposes set out in sub-paragraphs (a) to (c). This term indicates that a stricter and more compelling test of necessity must be employed from that normally applicable when determining whether State action is “necessary in a democratic society” under paragraphs 2 of Articles 8 to 11 of the Convention. Consequently, the force used must be strictly proportionate to the achievement of the permitted aims (see the McCann and Others judgment cited above, p. 46, §§ 148-49).

99. In the light of the importance of the protection afforded by Article 2, the Court must subject deprivations of life to the most careful scrutiny, taking into consideration not only the actions of State agents but also all the surrounding circumstances. Persons in custody are in a vulnerable position and the authorities are under a duty to protect them. Consequently, where an individual is taken into police custody in good health and is found to be injured on release, it is incumbent on the State to provide a plausible explanation of how those injuries were caused (see, among other authorities, Selmouni v. France [GC], no. 25803/94, § 87, ECHR 1999-V). The obligation on the authorities to account for the treatment of an individual in custody is particularly stringent where that individual dies.

100. In assessing evidence, the Court has generally applied the standard of proof “beyond reasonable doubt” (see the Ireland v. the United Kingdom judgment of 18 January 1978, Series A no. 25, pp. 64-65, § 161). However, such proof may follow from the coexistence of sufficiently strong, clear and concordant inferences or of similar unrebutted presumptions of fact. Where the events in issue lie wholly, or in large part, within the exclusive knowledge of the authorities, as in the case of persons within their control in custody, strong presumptions of fact will arise in respect of injuries and death occurring during such detention. Indeed, the burden of proof may be regarded as resting on the authorities to provide a satisfactory and convincing explanation.

101. The Court finds that the Commission's evaluation of the facts in this case accords with the above principles.

102. Agit Salman was taken into custody in apparent good health and without any pre-existing injuries or active illness. No plausible explanation has been provided for the injuries to the left ankle, bruising and swelling of the left foot, the bruise to the chest and the broken sternum. The evidence does not support the Government's contention that the injuries might have been caused during the arrest, or that the broken sternum was caused by cardiac massage. The opinion of Dr Kirangil that the chest bruise pre-dated the arrest and that Agit Salman died of a heart attack brought on by the stress of his detention alone and after a prolonged period of breathlessness was rebutted by the evidence of Professors Pounder and Cordner. In accepting their evidence as to the rapidity of death and the probability that the bruise and broken sternum were caused by the same event – a blow to the chest – the Commission did not fail to accord Dr Kirangil's evidence proper weight nor did it give undue preference to the evidence of Professors Cordner and Pounder. It may be observed that Dr Kirangil signed the Istanbul Forensic Medicine Institute report which was in issue before the Commission and on that basis could not claim to be either objective or independent. There is no substance, moreover, in the allegations of collusion between the two professors made by the Agent of the Government at the hearing.

103. The Court finds, therefore, that the Government have not accounted for the death of Agit Salman by cardiac arrest during his detention at Adana Security Directorate and that the respondent State's responsibility for his death is engaged.

It follows that there has been a violation of Article 2 in that respect.

2. Alleged inadequacy of the investigation

104. The Court reiterates that the obligation to protect the right to life under Article 2 of the Convention, read in conjunction with the State's general duty under Article 1 of the Convention to “secure to everyone within [its] jurisdiction the rights and freedoms defined in [the] Convention”, requires by implication that there should be some form of effective official investigation when individuals have been killed as a result of the use of force (see, mutatis mutandis, the McCann and Others judgment cited above, p. 49, § 161, and the Kaya v. Turkey judgment of 19 February 1998, Reports 1998-I, p. 329, § 105).

105. In that connection, the Court points out that the obligation mentioned above is not confined to cases where it is apparent that the killing was caused by an agent of the State. The applicant and the father of the deceased lodged a formal complaint about the death with the competent investigation authorities, alleging that it was the result of torture. Moreover, the mere fact that the authorities were informed of the death in custody of Agit Salman gave rise ipso facto to an obligation under Article 2 to carry out an effective investigation into the circumstances surrounding the death (see, mutatis mutandis, the Ergi v. Turkey judgment of 28 July 1998, Reports 1998-IV, p. 1778, § 82, and the Yaşa judgment cited above, p. 2438, § 100). This involves, where appropriate, an autopsy which provides a complete and accurate record of possible signs of ill-treatment and injury and an objective analysis of clinical findings, including the cause of death.

106. Turning to the particular circumstances of the case, the Court observes that the autopsy examination was of critical importance in determining the facts surrounding Agit Salman's death. The difficulties experienced by the Commission in establishing any of those facts, elements of which were still disputed by the parties before the Court, derives in a large part from the failings in the post-mortem medical examination. In particular, the lack of proper forensic photographs of the body and the lack of dissection and histopathological analysis of the injuries and marks on the body obstructed the accurate analysis of the dating and origin of those marks, which was crucial to establishing whether Agit Salman's death had been provoked by ill-treatment in the twenty-four hours preceding his death. The unqualified assumption by Dr Şen that the broken sternum could have been caused by cardiac massage was included in his report without seeking any verification as to whether such massage had been applied and was in the circumstances misleading. The examination of Dr Şen's findings by the Istanbul Forensic Medicine Institute did not remedy these shortcomings. It compounded them by confirming that the autopsy disclosed that Agit Salman had died of a heart attack provoked by the combination of a pre-existing heart disease and the excitement of his apprehension.

107. The lack of medical support for the applicant's allegations of torture was the basis for the public prosecutor's decision of 19 October 1992 not to prosecute and the Adana Assize Court's decision of 26 December 1994 to acquit the police officers. The Court considers that the defects in the autopsy examination fundamentally undermined any attempt to determine police responsibility for Agit Salman's death. Furthermore, the indictment named indiscriminately all the officers known to have come into contact with Agit Salman from the time of his arrest to his death, including the three custody officers on duty over the period. No evidence was adduced concerning the more precise identification of the officers who did, or could have, ill-treated Agit Salman.

108. In these circumstances, an appeal to the Court of Cassation, which would only have had the power to remit the case for reconsideration by the first-instance court, had no effective prospect of clarifying or improving the evidence available. The Court is not persuaded therefore that the appeal nominally available to the applicant in the criminal-law proceedings would have been capable of altering to any significant extent the course of the investigation that was made. That being so, the applicant must be regarded as having complied with the requirement to exhaust the relevant criminal-law remedies.

109. The Court concludes that the authorities failed to carry out an effective investigation into the circumstances surrounding Agit Salman's death. This rendered recourse to civil remedies equally ineffective in the circumstances. It accordingly dismisses the criminal and civil limb of the Government's preliminary objection (see paragraphs 84-88 above) and holds that there has been a violation of Article 2 in this respect.

IV. ALLEGED VIOLATIONS OF ARTICLE 3 OF THE CONVENTION

110. The applicant complained that her husband was tortured before his death. She invoked Article 3 of the Convention which provides:

“No one shall be subjected to torture or to inhuman or degrading treatment or punishment.”

111. The applicant submitted that her husband was subjected to treatment amounting to torture whilst in the custody of Adana Security Directorate. She relied on the marks on his feet and ankles as showing that he had been subjected to falaka. He had also received a blow to the chest powerful enough to break the sternum. No other plausible explanation for the injuries on his body had been forthcoming from the authorities. She further argued that the claim that he had been tortured had never been properly investigated by the authorities, in violation of the procedural aspect of Article 3 of the Convention.

112. The Government denied that there was any sign of torture revealed by the medical evidence. They also disputed that there were any failings in the investigation.

113. The Court has found above that the Government have not provided a plausible explanation for the marks and injuries found on Agit Salman's body after he was taken into custody in apparent good health (see paragraph 102 above). Moreover, the bruising and swelling on the left foot combined with the grazes on the left ankle were consistent with the application of falaka, which the European Committee for the Prevention of Torture reported was one of the forms of ill-treatment in common use, inter alia, at the Adana Security Directorate. It was not likely to have been caused accidentally. The bruise to the chest overlying a fracture of the sternum was also more consistent with a blow to the chest than a fall. These injuries, unaccounted for by the Government, must therefore be considered attributable to a form of ill-treatment for which the authorities were responsible.

114. In determining whether a particular form of ill-treatment should be qualified as torture, consideration must be given to the distinction, embodied in Article 3, between this notion and that of inhuman or degrading treatment. As noted in previous cases, it appears that it was the intention that the Convention should, by means of this distinction, attach a special stigma to deliberate inhuman treatment causing very serious and cruel suffering (see the Ireland v. the United Kingdom judgment cited above, pp. 66-67, § 167). In addition to the severity of the treatment, there is a purposive element, as recognised in the United Nations Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, which came into force on 26 June 1987, which defines torture in terms of the intentional infliction of severe pain or suffering with the aim, inter alia, of obtaining information, inflicting punishment or intimidating (Article 1 of the United Nations convention).

115. Having regard to the nature and degree of the ill-treatment (falaka and a blow to the chest) and to the strong inferences that can be drawn from the evidence that it occurred during interrogation about Agit Salman's suspected participation in PKK activities, the Court finds that it involved very serious and cruel suffering that may be characterised as torture (see also Selmouni cited above, §§ 96-105).

116. The Court concludes that there has been a breach of Article 3 of the Convention.

117. It does not deem it necessary to make a separate finding under Article 3 of the Convention in respect of the alleged deficiencies in the investigation.

V. ALLEGED VIOLATION OF ARTICLE 13 OF THE CONVENTION

118. The applicant complained that she had not had an effective remedy within the meaning of Article 13 of the Convention, which provides:

“Everyone whose rights and freedoms as set forth in [the] Convention are violated shall have an effective remedy before a national authority notwithstanding that the violation has been committed by persons acting in an official capacity.”

119. The Government argued that the investigation into the incident and the prosecution and trial of the police officers provided an effective remedy into the applicant's allegations. Furthermore, she had failed to avail herself of the possibility of appeal against the acquittal of the police officers and had therefore not made use of the available effective remedies.

120. The Commission, with whom the applicant agreed, was of the opinion that the investigation and criminal trial were rendered ineffective by the inadequate forensic investigation. The applicant also contended that the attempt of the authorities to concoct a story to conceal what had occurred gave rise to a serious aggravation of the violation of Article 13 in this case.

121. The Court reiterates that Article 13 of the Convention guarantees the availability at the national level of a remedy to enforce the substance of the Convention rights and freedoms in whatever form they might happen to be secured in the domestic legal order. The effect of Article 13 is thus to require the provision of a domestic remedy to deal with the substance of an “arguable complaint” under the Convention and to grant appropriate relief, although Contracting States are afforded some discretion as to the manner in which they conform to their Convention obligations under this provision. The scope of the obligation under Article 13 varies depending on the nature of the applicant's complaint under the Convention. Nevertheless, the remedy required by Article 13 must be “effective” in practice as well as in law, in particular in the sense that its exercise must not be unjustifiably hindered by the acts or omissions of the authorities of the respondent State (see the Aksoy judgment cited above, p. 2286, § 95; the Aydın v. Turkey judgment of 25 September 1997, Reports 1997-VI, pp. 1895-96, § 103; and the Kaya judgment cited above, pp. 329-30, § 106).

Given the fundamental importance of the right to protection of life, Article 13 requires, in addition to the payment of compensation where appropriate, a thorough and effective investigation capable of leading to the identification and punishment of those responsible for the deprivation of life and including effective access for the complainant to the investigation procedure (see the Kaya judgment cited above, pp. 330-31, § 107).

122. On the basis of the evidence adduced in the present case, the Court has found that the respondent State is responsible under Articles 2 and 3 of the Convention for the death and torture in custody of the applicant's husband. The applicant's complaints in this regard are therefore “arguable” for the purposes of Article 13 (see the Boyle and Rice v. the United Kingdom judgment of 27 April 1988, Series A no. 131, p. 23, § 52, and the Kaya and Yaşa judgments cited above, pp. 330-31, § 107, and p. 2442, § 113, respectively).

123. The authorities thus had an obligation to carry out an effective investigation into the circumstances of the death of the applicant's husband. For the reasons set out above (see paragraphs 104-09), no effective criminal investigation can be considered to have been conducted in accordance with Article 13, the requirements of which may be broader than the obligation to investigate imposed by Article 2 (see the Kaya judgment cited above, pp. 330-31, § 107). The Court finds, therefore, that the applicant has been denied an effective remedy in respect of the death of her husband and thereby access to any other available remedies at her disposal, including a claim for compensation.

Consequently, there has been a violation of Article 13 of the Convention.

VI. ALLEGED PRACTICE BY THE AUTHORITIES OF INFRINGING ARTICLES 2, 3 AND 13 OF THE CONVENTION

124. The applicant maintained that there existed in Turkey an officially tolerated practice of violating Articles 2, 3 and 13 of the Convention, which aggravated the breach of which she and her husband had been the victims. Referring to other cases concerning events in south-east Turkey in which the Commission and the Court had also found breaches of these provisions, the applicant submitted that they revealed a pattern of denial by the authorities of allegations of serious human-rights violations as well as a denial of remedies.

125. Having regard to its findings under Articles 2, 3 and 13 above, the Court does not find it necessary to determine whether the failings identified in this case are part of a practice adopted by the authorities.

VII. ALLEGED VIOLATION OF FORMER ARTICLE 25 OF THE CONVENTION

126. Finally, the applicant complained that she had been subjected to serious interference with the exercise of her right of individual petition, in breach of former Article 25 § 1 of the Convention (now Article 34), which provided:

“The Commission may receive petitions addressed to the Secretary General of the Council of Europe from any person, non-governmental organisation or group of individuals claiming to be the victim of a violation by one of the High Contracting Parties of the rights set forth in [the] Convention, provided that the High Contracting Party against which the complaint has been lodged has declared that it recognises the competence of the Commission to receive such petitions. Those of the High Contracting Parties who have made such a declaration undertake not to hinder in any way the effective exercise of this right.”

127. The applicant submitted that she was summoned three times by the authorities. On the first occasion, she was blindfolded and beaten, forced to sign a document and told explicitly to drop her case before the Commission. On the two other occasions, she was questioned at length about her application for legal aid to the Commission. She submitted that this disclosed an interference with the free exercise of her right of individual petition.

128. The Commission, whose delegates heard evidence from the applicant, accepted that she had been summoned on at least two occasions. This was substantiated by the documents provided by the Government, which showed that officers of the anti-terrorism branch had questioned her about her application, and not merely her legal aid claim. The Commission also found that her claims that she had been blindfolded, struck and kicked at the anti-terrorism branch headquarters were credible and substantiated, although it did not make any specific finding of ill-treatment in so far as any questioning of an applicant about her application by the police was, in its view, incompatible with the State's obligations under former Article 25 of the Convention.

129. The Government asserted that the applicant was contacted by the authorities in order to verify the declaration of means she had submitted in her application for legal aid to the Commission. She was asked only about her possessions and income and not subjected to any intimidation or pressure. In any event, she could not seriously claim to have been intimidated as she had been free to pursue the domestic proceedings against the police officers without any hindrance or fear.

130. The Court reiterates that it is of the utmost importance for the effective operation of the system of individual petition instituted by former Article 25 (now Article 34) that applicants or potential applicants should be able to communicate freely with the Convention organs without being subjected to any form of pressure from the authorities to withdraw or modify their complaints (see the Akdivar and Others judgment cited above, p. 1219, § 105; the Aksoy judgment cited above, p. 2288, § 105; the Kurt v. Turkey judgment of 25 May 1998, Reports 1998-III, p. 1192, § 159; and the Ergi judgment cited above, p. 1784, § 105). In this context, “pressure” includes not only direct coercion and flagrant acts of intimidation but also other improper indirect acts or contacts designed to dissuade or discourage applicants from pursuing a Convention remedy (see the above-mentioned Kurt judgment, loc. cit.).

Furthermore, whether or not contacts between the authorities and an applicant are tantamount to unacceptable practices from the standpoint of former Article 25 § 1 must be determined in the light of the particular circumstances of the case. In this respect, regard must be had to the vulnerability of the complainant and his or her susceptibility to influence exerted by the authorities (see the Akdivar and Others and Kurt judgments cited above, p. 1219, § 105, and pp. 1192-93, § 160, respectively). In previous cases, the Court has had regard to the vulnerable position of applicant villagers and the reality that in south-east Turkey complaints against the authorities might well give rise to a legitimate fear of reprisals, and it has found that the questioning of applicants about their applications to the Commission amounts to a form of illicit and unacceptable pressure which hinders the exercise of the right of individual petition in breach of former Article 25 of the Convention (ibid.).

131. In the instant case, it is not in dispute between the parties that the applicant was questioned by police officers from the Adana anti-terrorism branch on 24 January 1996 and by police officers again on 9 February 1996. The document recording the first interview shows that the applicant was questioned, not only about her declaration of means, but also about how she introduced her application to the Commission and with whose assistance. Furthermore, the Government have not denied that the applicant was blindfolded while at the Adana anti-terrorism branch headquarters.

132. The Court finds that blindfolding would have increased the applicant's vulnerability, causing her anxiety and distress, and discloses, in the circumstances of this case, oppressive treatment. Furthermore, there is no plausible explanation as to why the applicant was questioned twice about her legal aid application and in particular why the questioning was conducted on the first occasion by police officers of the anti-terrorism branch, whom the applicant had claimed were responsible for the death of her husband. The applicant must have felt intimidated by these contacts with the authorities. This constituted undue interference with her petition to the Convention organs.

133. The respondent State has therefore failed to comply with its obligations under former Article 25 § 1 of the Convention.

VIII. APPLICATION OF ARTICLE 41 OF THE CONVENTION

134. Article 41 of the Convention provides:

“If the Court finds that there has been a violation of the Convention or the Protocols thereto, and if the internal law of the High Contracting Party concerned allows only partial reparation to be made, the Court shall, if necessary, afford just satisfaction to the injured party.”

A. Pecuniary damage

135. The applicant claimed loss of earnings of 39,320.64 pounds sterling (GBP). She submitted that her husband, who worked as a taxi driver at the time of his death and was 45 years old, earned the equivalent of GBP 242.72 per month. Taking into account the average life expectancy in Turkey in that period, the calculation according to actuarial tables resulted in the capitalised sum quoted above.

136. The Government made no observations on the amount claimed, refuting that any violations requiring an award of just satisfaction had occurred.

137. As regards the applicant's claim for loss of earnings, the Court's case-law establishes that there must be a clear causal connection between the damage claimed by the applicant and the violation of the Convention and that this may, in appropriate cases, include compensation in respect of loss of earnings (see, among other authorities, the Barberà, Messegué and Jabardo v. Spain judgment of 13 June 1994 (Article 50), Series A no. 285-C, pp. 57-58, §§ 16-20, and Çakıcı v. Turkey [GC], no. 23657/94, § 127, ECHR 1999-IV). The Court has found (see paragraph 103 above) that the authorities were liable under Article 2 of the Convention for Agit Salman's death. In these circumstances, there was a direct causal link between the violation of Article 2 and the loss by his widow and children of the financial support which he provided for them. The Court notes that the Government have not queried the amount claimed by the applicant. Having regard, therefore, to the detailed submissions by the applicant concerning the actuarial basis of calculation of the appropriate capital sum to reflect the loss of income due to Agit Salman's death, the Court awards the sum of GBP 39,320.64 to the applicant for pecuniary damage, to be converted into Turkish liras at the rate applicable at the date of payment.

B. Non-pecuniary damage

138. The applicant claimed, having regard to the severity and number of violations, GBP 60,000 in respect of her husband and GBP 10,000 in respect of herself for non-pecuniary damage.

139. The Government made no observations on the amounts claimed, refuting that any violations requiring an award of just satisfaction had occurred.

140. The Court recalls that it has found that the authorities were responsible for the death of the applicant's husband and that he had been tortured in police custody before he died. In addition to violations of Articles 2 and 3 in that respect, it has also found that the authorities failed to provide an effective investigation and remedy in respect of these matters, contrary to the procedural obligation under Article 2 of the Convention and in breach of Article 13. In addition, the applicant was subjected to intimidation while pursuing her application. In these circumstances and having regard to the awards made in comparable cases, the Court awards, on an equitable basis, the sum of GBP 25,000 for the non-pecuniary damage suffered by Agit Salman and to be held by the applicant as surviving spouse, and the sum of GBP 10,000 for the non-pecuniary damage suffered by the applicant in her personal capacity, such sums to be converted into Turkish liras at the rate applicable at the date of payment.

C. Costs and expenses

141. The applicant claimed a total of GBP 28,779.58 for fees and costs incurred in bringing the application, less the amounts received from the by way of legal aid from the Council of Europe. This included fees and costs incurred in respect of attendance at the taking of evidence before the Commission's delegates at hearings in Ankara and Strasbourg and attendance at the hearing before the Court in Strasbourg. A sum of GBP 10,035 is listed as fees and administrative costs incurred in respect of the Kurdish Human Rights Project (KHRP) in its role as liaison between the legal team in the United Kingdom and the lawyers and the applicant in Turkey, which included GBP 2,800 for translation costs. A sum of GBP 4,235.98 was claimed in respect of work undertaken by lawyers in Turkey.

142. The Government made no comments on the fees claimed.

143. Save as regards the translation costs, the Court is not persuaded that the fees claimed in respect of the KHRP were necessarily incurred. Deciding on an equitable basis and having regard to the details of the claims submitted by the applicant, it awards the applicant the sum of GBP 21,544.58 together with any value-added tax that may be chargeable, less the 11,195 French francs received by way of legal aid from the Council of Europe, such sum to be paid into the applicant's sterling bank account in the United Kingdom as set out in her just satisfaction claim.

D. Default interest

144. According to the information available to the Court, the statutory rate of interest applicable in the United Kingdom at the date of adoption of the present judgment is 7.5% per annum.

FOR THESE REASONS, THE COURT

1. Dismisses by sixteen votes to one the Government's preliminary objection;

2. Holds by sixteen votes to one that there has been a violation of Article 2 of the Convention in respect of the death of Agit Salman in custody;

3. Holds unanimously that there has been a violation of Article 2 of the Convention in that the authorities failed to carry out an adequate and effective investigation into the circumstances of Agit Salman's death in custody;

4. Holds unanimously that there has been a violation of Article 3 of the Convention;

5. Holds by sixteen votes to one that there has been a violation of Article 13 of the Convention;

6. Holds unanimously that the respondent State has failed to comply with its obligations under former Article 25 § 1 of the Convention;

7. Holds by sixteen votes to one

(a) that the respondent State is to pay the applicant, within three months, the following sums, to be converted into Turkish liras at the rate applicable at the date of settlement:

(i) GBP 39,320.64 (thirty-nine thousand three hundred and twenty pounds sterling sixty-four pence) for pecuniary damage;

(ii) GBP 35,000 (thirty-five thousand pounds sterling) for non-pecuniary damage;

(b) that simple interest at an annual rate of 7.5% shall be payable on these sums from the expiry of the above-mentioned three months until settlement;

8. Holds by sixteen votes to one

(a) that the respondent State is to pay the applicant, within three months and into the latter's bank account in the United Kingdom, in respect of costs and expenses, GBP 21,544.58 (twenty-one thousand five hundred and forty-four pounds sterling fifty-eight pence) together with any value-added tax that may be chargeable, less FRF 11,195 (eleven thousand one hundred and ninety-five French francs) to be converted into pounds sterling at the rate applicable at the date of delivery of this judgment;

(b) that simple interest at an annual rate of 7.5% shall be payable on these sums from the expiry of the above-mentioned three months until settlement;

9. Dismisses unanimously the remainder of the applicant's claims for just satisfaction.

Done in English and in French, and delivered at a public hearing in the Human Rights Building, Strasbourg, on 27 June 2000.

Luzius Wildhaber
President

Michele de Salvia
Registrar

In accordance with Article 45 § 2 of the Convention and Rule 74 § 2 of the Rules of Court, the following separate opinions are annexed to this judgment:

(a) concurring opinion of Mrs Greve joined by Mr Bonello;

(b) dissenting opinion of Mr Gölcüklü.

L. W.
M. de S.

CONCURRING OPINION OF JUDGE GREVE JOINED BY JUDGE BONELLO

I have voted with my colleagues in the majority in this case. The facts of the case suffice for the court's finding of violations as pronounced in the judgment. I do however, find it necessary to elaborate on a few aspects of the judgment where I believe the majority have made inferences beyond what is merited by the facts.

1. Agit Salman was subjected to torture at the Adana Security Directorate but beyond this few conclusions as to the circumstances can be reached

In paragraph 115 the majority concludes that Agit Salman was ill-treated when interrogated about his suspected participation in PKK activities. I cannot share this inference. There is absolutely no information in the case file supporting a presumption that Agit Salman was tortured during interrogation and no possibility of establishing the issues addressed under the assumed interrogation. The Turkish authorities denied that Agit Salman was interrogated at all when in the custody of the Adana Security Directorate.

What can be established from the evidence available to the Court is this: The nature and degree of the ill-treatment inflicted on Agit Salman when in the custody of the Adana Security Directorate involved very serious and cruel suffering that may be characterised as torture. The body of Agit Salman showed injuries, some of which are compatible with him having been subjected to falaka, and a blow to the chest. It is known that Agit Salman was wanted by the Security Directorate as he was suspected of alleged participation in PKK activities. Whether his ill-treatment and death occurred prior to interrogation as claimed by the Turkish authorities, or in connection with interrogation – or after interrogation for that matter – is of no relevance to the Court's conclusion concerning torture.

2. The post-mortem examination of Agit Salman gives limited information and leaves a number of questions unanswered

The investigation carried out by the Commission in the case of Agit Salman was based on the understanding that his body had been subjected to an autopsy, that is, an autopsy as this term is normally understood (see in this context, for example, how “autopsy” is described in the United Nations Model Autopsy Protocol as referred to in paragraphs 73 of the judgment and also in Recommendation no. R (99) 3 of the Committee of Ministers of the Council of Europe to member States on the harmonisation of medico-legal autopsy rules of 2 February 1999).

There are strong reasons in Agit Salman's case for referring to a post-mortem medical examination of Agit Salman rather than an autopsy. In particular, the significance of information in the case may be overlooked or confused due to the general inferences which may be made from a reference to an autopsy.

Concerning the “autopsy” of Agit Salman, the following information which raises serious questions concerning the content of the examination is available:

(a) The autopsy report dated 29 April 1992 states that Agit Salman had died at Adana State Hospital on that very day and that his death occurred “in suspicious circumstances”. The autopsy had been requested in a letter of that date by the Adana public prosecutor. The report states, inter alia, that “In the framework of the autopsy performed at ... in the presence of ..., parts of the deceased have been received for examination ..., there is no objection to burial and the detailed report will be produced later, ... as no other ... reason for examination is observed [emphasis added]”. The report is signed by the public prosecutor Tevfik Aydın and the forensic medical expert Dr Fatih Şen.

(b) Concerning the autopsy, Dr Şen later gave the following witness statement:

“In most of our autopsies, we weigh every organ individually: the brain, the heart, the liver, the spleen, the kidneys, all included. The weight of the heart of a normal adult male varies between 350 g and 450 g. Since we found a heart of 550 g in this case, a size greater than normal, I concluded that the heart was larger than normal. This is an objective evaluation, made entirely visually – that the heart was oversized [emphasis added].

Well, in cases where we cannot arrive at the cause of death macroscopically, that is visually, we take small pieces of the organs for microscopic examination. As you will see in the report, these include almost all organs: from lungs, the coronary arteries of the heart, the heart muscle, the liver, the spleen, the suprarenal gland, the kidneys, the brain, the cerebellum and the spinal cord.

As the result of the examination of the corpse we made on 29 April 1992 and the autopsy conducted the same day, I indicated all the macroscopic (what can be seen with the eye) and the microscopic (laboratory) examinations in the conclusion of my autopsy report [emphasis added].”

This leaves open the question, at the very least, whether in the case of Agit Salman all organ samples were actually removed from the body and weighed separately or whether the weights were estimated visually. The latter may be the most likely, considering also the remarkably short time-span between Agit Salman's death, some time between 1.20 a.m. and 2 a.m. on 29 April 1992, and the release of his body for burial. The body was released only after all relevant examinations had been carried out, at about noon that same day, some ten hours after death had occurred – that is, ten hours of which only a few were ordinary working hours. Agit Salman's son had been sought by the security forces at approximately 12 noon to be questioned about his father's health, only to be told that his father had died and that he was expected to take the body with him from the morgue.

In his witness statement, Dr Şen described his working conditions as follows:

“[I] was a physician working alone in Adana at the time. I was carrying out the forensic work for the entire Adana region alone. I did not have a single assistant either. I found the interpretation and presentation of a report on this issue [the death of Agit Salman] by only one person to be inadequate. Since that was my opinion, I stated in my report that it should be sent to the Istanbul Forensic Medicine Institute.”

The public prosecutor Tevfik Aydın also gave information about his workload in his witness statement, saying:

“I think we heard about it [the death] either through a police message or when the hospital officials reported it to our clerk. If we are available at that moment we go immediately but if, let us say, I am in another hospital examining a body or if I am inspecting the scene of a road accident, I go whenever I have finished that business. It sometimes happens that we receive notification of a death from two, three or four places at the same time. So we attend to those calls one after the other, depending on how we can work out the itinerary.”

The photographs taken of Agit Salman before he was buried show that, while an ordinary autopsy had been carried out – with the removal of entire organs, the opening of the skull, etc. – the medical examination was carried out with an extraordinary effort to ensure a minimal impact on the appearance of the body when released for burial, and the time required for such an exercise is not consistent with an ordinary and rougher approach.

If the “autopsy” was limited, the subsequent elaborate considerations of the exact meaning to be given to the weight of Agit Salman's heart and lungs, in particular, are likely to be flawed.

(c) The detailed “autopsy report” in Agit Salman's case is only dated 21 May 1992. In contradistinction to an ordinary autopsy report, the conclusion in this report is based not solely on the medical findings in the autopsy as such but also on “the findings of the judicial investigation”. About the latter, Dr Şen has explained:

“The information given in the record of examination of the corpse is judicial investigation information for us. In the conclusion to our autopsy report, we rely on that information as well. As you may notice, we use the words 'judicial investigation'. In the autopsy report, the reference to the judicial investigation concerns the information supplied to us from outside, in the record of the examination of the corpse. We call this judicial investigation.”

The autopsy report does not itself contain this added information and its content thus cannot be read out of the report.

(d) Some of the injuries/irregularities to which the photographs of Agit Salman bear witness, and which his wife and brother described in their statements, are not recorded in the “autopsy” documents. When the “autopsy” was performed, it was not known to the authorities that the dead person would later be photographed or that there would be an international court case examining Agit Salman's death.

The day after Agit Salman's death and examination an identification report ascertained that his body had been examined by the public prosecutor on duty before it was transported to the morgue for autopsy. On the day of the death and the “autopsy”, it was noted that “it was discovered that it was not possible to show the body to someone who knew the deceased and get a clear identification, and the relatives of the deceased applied to the prosecution today and because of their presence” were brought to the morgue for identification. This is not correct. The security forces had picked up Agit Salman's son to inform him of his father's death and told the son that he was expected to take his father's body with him, only some ten hours after Agit Salman had died.

To conclude, I find the post-mortem medical examination of Agit Salman and the investigation into his death to be so dismal that, at best, they gave no proper guidance as to the true causes of Agit Salman's death, and, at worst, were utterly misleading. In short, they were not in conformity with the State's obligation to investigate loss of life in detention. The investigation/examination may have been superficial simply because the true cause of death was not considered to be important in a case where the next of kin were not expected to pursue the matter. One should thus not jump to the conclusion that the shortcomings stem from a premeditated cover-up. This, however, does not limit the responsibility of the Turkish authorities to ensure proper investigations in a case like this.

3. The sole fact that someone has acted as a medico-legal expert does not deprive the expert of independence and impartiality

As emphasised in the above-mentioned Recommendation no. R (99) 3, it is important that medico-legal experts exercise their functions with total independence and impartiality, and that they should be objective in the exercise of their functions. The sole fact that someone has acted as a medico-legal expert cannot be a reason for questioning that person's objectivity or independence. I thus cannot share my colleagues' negative remarks in paragraph 102 of the judgment concerning Dr Kirangil of the Istanbul Institute of Forensic Medicine.

DISSENTING OPINION OF JUDGE GÖLCÜKLÜ

(Translation)

I regret that I am unable to share the view of the majority in this case for the reasons set out below.

1. I agree that the Minister of Justice's appeal to the Court of Cassation against the decision not to prosecute was not available to the applicant and that the appeal was an extraordinary one. However, I do not agree with the opinion of the majority that once the criminal proceedings were initiated as a result of the appeal by the Minister of Justice, the applicant was dispensed from exhausting the whole criminal procedure because that procedure was an extraordinary one owing to the nature of the initiating appeal. That conclusion does not reflect the facts of Turkish law. I would like to underline that, notwithstanding the nature of the initiating motion or appeal, the criminal proceedings in the Turkish courts follow the general ordinary rules, as they did in the instant case.

For this very reason, the applicant did not hesitate to intervene in the criminal proceedings and did not feel this to be superfluous merely because the proceedings in question were extraordinary ones owing to the nature of the initiating appeal. In view of the fact that the proceedings ensuing from the appeal of the Minister of Justice were of an entirely ordinary nature and that the applicant, acting in the full capacity of an intervener, carried on with the proceedings in the court of first instance, it cannot be said that the applicant was not required to seek a remedy under domestic law.

2. In my view, the underlying problem is that the applicant started to follow the rules of domestic law by intervening in the criminal proceedings but did not pursue the proceedings when it came to the appellate stage. Apparently, she simply gave up without having any acceptable reason for doing so. The applicant did not invoke any development that had taken place during the proceedings which would justify her not exhausting the legal remedies. In this regard, I am not convinced that the acquittal would amount to a reasonable excuse for the applicant's not pursuing the appellate review, given the fact that the appellate review would be carried out by the Court of Cassation, the court which quashed the non-prosecution decision prior to the criminal proceedings at first instance.

3. This also means that the appellate review which would be carried out by the Court of Cassation cannot be regarded as unavailable or ineffective. The Court of Cassation's decision quashing the non-prosecution decision at the outset of the whole procedure sufficiently proved the contrary.

It must also be noted that the Court of Cassation's examination is in no way confined to reviewing the legality of the decision of the first-instance
court. The court is equally competent to examine the merits of the case. It therefore cannot be said beforehand that the Court of Cassation would not enter into the merits of the case, thus leaving out the assessment of the evidence already gathered at first instance. It must be stressed that supervision of the assessment of evidence by the first-instance court is the prime issue in the appellate review carried out by the Court of Cassation.

I am not convinced that the state of the evidence would affect the appellate review adversely. I find no basis for such an assumption. Given that the Commission based its conclusions mainly on the evidence collected by the domestic authorities, it was equally possible for the Court of Cassation to evaluate the same body of evidence as the Commission and reach a similar conclusion. I therefore do not agree with the view of the majority that the appellate review of the Court of Cassation would have been ineffective.

4. I should have been satisfied if the majority of the Court had set out the reasons for departing from the grounds of the judgment of 23 September 1998 in the case of Aytekin v. Turkey (Reports of Judgments and Decisions 1998-VII). In that case, the Court gave significant weight to the intervention of the applicant, Mrs Gülten Aytekin, in the criminal proceedings. The Court also concluded that, as a consequence of that intervention, the applicant should have pursued the compensation remedies before the administrative courts in parallel to the criminal proceedings in which she had intervened (loc. cit., p. 2828, § 84). It is clear that this conclusion is independent of the conviction by the domestic court, because the Court said “in parallel to the criminal proceedings” to mean that it should have been pursued prior to the conviction.

In the Aytekin judgment, the Court pointed out the prospect of redress underlying the criminal proceedings (ibid.). Proceedings under the ordinary rules of procedure took place in the Aytekin case similar to those in the Salman case. There was therefore nothing in the procedure to prevent Mrs Behiye Salman from achieving a similar result to that in the Aytekin case, only Mrs Salman gave up and left the legal steps incomplete.

In my opinion, it is not legally well-founded to assume that the Court of Cassation would – in any event – have upheld the acquittal by the court below. That could not be predicted in the absence of the necessary appeal by Mrs Salman.

In conclusion, I must state that the circumstances of the present case do not justify departing from the standards of the Aytekin judgment. I am thus unable to share the view of the majority set out in paragraphs 82 and 83 of the judgment.

5. As to the violation of Article 2, I voted for finding a violation, but only with respect to the manner in which the investigation into Agit Salman's death was conducted. As to the responsibility for Agit Salman's death, I share entirely the partly dissenting opinion on the point of Mr Alkema, a member of the Commission (see the Commission's report in this case). There is no doubt that, as he said, “the conditions for applicability of Article 2 set out in paragraph 312 of the report (intentional killing or the outcome of permitted use of force) have ... not been met”. He continued: “To quote from paragraph 284: 'There was no disagreement amongst the various doctors and experts that Agit Salman had an underlying heart disease'. This heart condition ... was apparently not known to those responsible for Agit Salman's arrest and detention.”

It could be accepted that the circumstances of the treatment that Agit Salman was subjected to could have caused the heart failure and consequently Agit Salman's death. There is, however, no proof of intentional killing. The force applied to Agit Salman might amount to a violation of Article 3. But there is no evidence that the officers in charge could and ought to have foreseen that their ill-treatment would be lethal in effect. Thus, the conditions for applying Article 2 exclusively to this ill-treatment are not fulfilled.

6. As regards the finding of a violation of Article 13 of the Convention, I refer to my dissenting opinion in the case of Ergi v. Turkey (judgment of 28 July 1998, Reports 1998-IV).

Further, once the conclusion has been reached that there has been a violation of Article 2 of the Convention on the grounds that there was no effective investigation into the death that has given rise to the complaint, no separate question arises under Article 13. The fact that there was no satisfactory and adequate investigation into the death which resulted in the applicant's complaints, both under Article 2 and Article 13, automatically means that there was no effective remedy before a national court. On that subject, I refer to my dissenting opinion in the case of Kaya v. Turkey (judgment of 19 February 1998, Reports 1998-I) and the opinion expressed by a large majority of the Commission (see Aytekin v. Turkey, application no. 22880/93, Commission's report of 18 September 1997; Ergi v. Turkey, application no. 23818/94, Commission's report of 20 May 1997; and Yaşa v. Turkey, application no. 22495/93, Commission's report of 8 April 1997).

7. As to the application of Article 41 of the Convention, I dissent from the majority judgment, firstly, as regards just satisfaction and, secondly, as regards the manner of reimbursing costs, for the following reasons.

8. To begin with, the compensation. In the great majority of cases the Court has pointed out and clearly affirmed the speculative and fictitious nature of claims in respect of pecuniary damage where primarily “actuarial calculations” were entailed and consequently has nearly always dismissed this type of claim.

9. In the rare, exceptional cases in which it awarded the applicant a specified sum for pecuniary damage, it determined the amount on an equitable basis, never exceeding reasonable limits and thereby avoiding any speculative calculation.

10. In the instant case the Court – ignoring its settled case-law – has not only undertaken speculative “actuarial calculations” but has moreover considered it just and reasonable to award the applicant an unprecedented and more than excessive sum (39,320.64 pounds sterling (GBP) plus GBP 35,000). The average sum is between GBP 15,000 and GBP 20,000. I consider that the credibility and persuasive force of judicial decisions stem from consistency of case-law and adherence to it, which means avoiding extremes.

By way of justifying what has just been said, I take the liberty of referring to earlier judgments of the Court, as illustrations. I set out the relevant paragraphs in full below [4].

Kurt judgment of 25 May 1998
(Forced disappearance – Violation)

[A. Non-pecuniary damage]

[Claim]

“171. The applicant maintained that both she and her son had been victims of specific violations of the Convention as well as a practice of such violations. She requested the Court to award a total amount of 70,000 pounds sterling (GBP) which she justified as follows: GBP 30,000 for her son in respect of his disappearance and the absence of safeguards and effective investigative mechanisms in that regard; GBP 10,000 for herself to compensate for the suffering to which she had been subjected on account of her son's disappearance and the denial of an effective remedy with respect to his disappearance; and GBP 30,000 to compensate both of them on account of the fact that they were victims of a practice of 'disappearances' in south-east Turkey.”

[Award]

“174. The Court recalls that it has found the respondent State in breach of Article 5 in respect of the applicant's son. It considers that an award of compensation should be made in his favour having regard to the gravity of the breach in question. It awards the sum of GBP 15,000, which amount is to be paid to the applicant and held by her for her son and his heirs.”

Tekin judgment of 9 June 1998
(Violation of Article 3)

[A. Damage]

[Claim and award]

“75. The applicant claimed compensation in respect of non-pecuniary damage of 25,000 pounds sterling (GBP) and aggravated damages of GBP 25,000.”

...

“77. The Court considers that an award should be made in respect of non-pecuniary damage bearing in mind its findings of violations of Articles 3 and 13 of the Convention. Having regard to the high rate of inflation in Turkey, it expresses the award in pounds sterling, to be converted into Turkish liras at the rate applicable on the date of settlement (see the above-mentioned Selçuk and Asker judgment, p. 917, § 115). It awards the applicant GBP 10,000.

78. The Court rejects the claim for 'aggravated damages' (see the above-mentioned Selçuk and Asker judgment, p. 918, § 119).”

Ergi judgment of 28 July 1998
(Violation of Articles 3 and 13)

[A. Non-pecuniary damage]

[Claim]

“107. The applicant submitted that he, his deceased sister and the latter's daughter had been the victims both of individual violations and of a practice of such violations. He claimed 30,000 pounds sterling (GBP) in compensation for non-pecuniary damage. In addition, he sought GBP 10,000 for aggravated damages resulting from the existence of a practice of violation of Article 2 and of a denial of effective remedies in south-east Turkey in aggravated violation of Article 13.”

[Award]

“110. The Court observes from the outset that the initial application to the Commission was brought by the applicant not only on his own and his sister's behalf but also on behalf of his niece, Havva Ergi's daughter. ... Having regard to the gravity of the violations (see paragraphs 86 and 98 above) and to equitable considerations, it awards the applicant GBP 1,000 and Havva Ergi's daughter GBP 5,000, which amount is to be paid to the applicant's niece or her guardian to be held on her behalf.

111. On the other hand, it dismisses the claim for aggravated damages.”

Oğur judgment of 20 May 1999
(Violation of Article 2)

[A. Damage]

[Claim]

“95. In respect of the damage she had sustained, the applicant claimed 500,000 French francs (FRF), of which FRF 400,000 was for pecuniary damage and FRF 100,000 for non-pecuniary damage. She pointed out that she had had no means of support since the death of her son, who had maintained the family by working as a night-watchman.”

[Award]

“98. ...

Having regard to its conclusions as to compliance with Article 2 and to the fact that the events complained of took place more than eight years ago, the Court considers that it is required to rule on the applicant's claim for just satisfaction.

As regards pecuniary damage, the file contains no information on the applicant's son's income from his work as a night-watchman, the amount of financial assistance he gave the applicant, the composition of her family or any other relevant circumstances. That being so, the Court cannot allow the compensation claim submitted under this head (Rule 60 § 2).

As to non-pecuniary damage, the Court considers that the applicant undoubtedly suffered considerably from the consequences of the double violation of Article 2. ... On an equitable basis, the Court assesses that non-pecuniary damage at FRF 100,000.” (FRF 100,000 being approximately 10,000 pounds sterling)

Çakıcı judgment of 8 July 1999
(Violation of Articles 2, 3, 5 and 13)

[A. Pecuniary damage]

[Claim]

“123. The applicant requested that pecuniary damages be paid for the benefit of his brother's surviving spouse and children. He claimed a sum of 282.47 pounds sterling (GBP) representing 4,700,000 Turkish liras (TRL), which it is alleged was taken from Ahmet Çakıcı on his apprehension by a first lieutenant and GBP 11,534.29 for loss of earnings, this capital sum being calculated with reference to Ahmet Çakıcı's estimated monthly earnings of TRL 30,000,000.”

[Award]

“125. The Court observes that the applicant introduced this application on his own behalf and on behalf of his brother. In these circumstances, the Court may, if it considers it appropriate, make awards to the applicant to be held by him for his brother's heirs (see the Kurt judgment cited above, p. 1195, § 174).

...

127. As regards the applicant's claims for loss of earnings, the Court's case-law establishes that there must be a clear causal connection between the damage claimed by the applicant and the violation of the Convention and that this may, in the appropriate case, include compensation in respect of loss of earnings (see, amongst other authorities, the Barberà, Messegué and Jabardo v. Spain judgment of 13 June 1994 (Article 50), Series A no. 285-C, pp. 57-58, §§ 16-20). The Court has found (paragraph 85 above) that it may be taken as established that Ahmet Çakıcı died following his apprehension by the security forces and that the State's responsibility is engaged under Article 2 of the Convention. In these circumstances, there is a direct causal link between the violation of Article 2 and the loss by his widow and children of the financial support which he provided for them. The Court notes that the Government have not queried the amount claimed by the applicant. Having regard therefore to the detailed submissions by the applicant concerning the actuarial basis of calculation of the appropriate capital sum to reflect the loss of income due to Ahmet Çakıcı's death, the Court awards the sum of GBP 11,534.29 to be held by the applicant on behalf of his brother's surviving spouse and children.”

[B. Non-pecuniary damage]

[Claim]

“128. The applicant claimed GBP 40,000 for non-pecuniary damage in relation to the violations of the Convention suffered by his brother ...”

[Award]

“130. The Court recalls that in the Kurt judgment (cited above, p. 1195, §§ 174-75) the sum of GBP 15,000 was awarded for violations of the Convention under Articles 5 and 13 in respect of the disappearance of the applicant's son while in custody, which sum was to be held by the applicant for her son and his heirs, while the applicant received an award of GBP 10,000 in her own favour, due to the circumstances of the case which had led the Court to find a breach of Articles 3 and 13. In the present case, the Court has held, in addition to breaches of Articles 5 and 13, that there has been a violation of the right to respect for life guaranteed under Article 2 and torture contrary to Article 3. Noting the awards made in previous cases from south-east Turkey concerning these provisions (see, concerning Article 3, the Aksoy judgment cited above, pp. 2289-90, § 113, the Aydın judgment cited above, p. 1903, § 131, the Tekin judgment cited above, pp. 1521-22, § 77; and, concerning Article 2, the Kaya judgment cited above, p. 333, § 122, the Güleç v. Turkey judgment of 27 July 1998, Reports 1998-IV, p. 1734, § 88, the Ergi v. Turkey judgment of 28 July 1998, Reports 1998-IV, p. 1785, § 110, the Yaşa judgment cited above, pp. 2444-45, § 124, and Oğur v. Turkey [GC], no. 21594/93, § 98, ECHR 1999-III) and having regard to the circumstances of this case, the Court has decided to award the sum of GBP 25,000 in total in respect of non-pecuniary damage to be held by the applicant for his brother's heirs ...”

Mahmut Kaya judgment of 28 March 2000
(Violation of Articles 2, 3 and 13)

[A. Pecuniary damage]

[Claim]

“133. The applicant claimed 42,000 pounds sterling (GBP) in respect of the pecuniary damage suffered by his brother who is now dead. He submitted that his brother, aged 27 at the time of his death and working as a doctor with a salary equivalent to GBP 1,102 per month, can be said to have sustained a capitalised loss of earnings of GBP 253,900.80. However, in order to avoid any unjust enrichment, the applicant claimed the lower sum of GBP 42,000.”

[Award]

“135. The Court notes that the applicant's brother was unmarried and had no children. It is not claimed that the applicant was in any way dependent on him. This does not exclude an award in respect of pecuniary damage being made to an applicant who has established that a close member of the family has suffered a violation of the Convention. ... In the present case, however, the claims for pecuniary damage relate to alleged losses accruing subsequent to the death of the applicant's brother. They do not represent losses actually incurred either by the applicant's brother before his death or by the applicant after his brother's death. The Court does not find it appropriate in the circumstances of this case to make any award to the applicant under this head.”

[B. Non-pecuniary damage]

[Claim]

“136. The applicant claimed, having regard to the severity and number of violations, GBP 50,000 in respect of his brother and GBP 2,500 in respect of himself.”

[Award]

“138. As regards the claim made by the applicant in respect of non-pecuniary damage on behalf of his deceased brother, the Court notes that awards have previously been made to surviving spouses and children and, where appropriate, to applicants who were surviving parents or siblings. ... The Court notes that there have been findings of violations of Articles 2, 3 and 13 in respect of the failure to protect the life of Hasan Kaya ... It finds it appropriate in the circumstances of the present case to award GBP 15,000, which is to be paid to the applicant and held by him for his brother's heirs.

139. The Court accepts that the applicant has himself suffered non-pecuniary damage which cannot be compensated solely by the findings of violations. Making its assessment on an equitable basis, the Court awards the sum of GBP 2,500, to be converted into Turkish liras at the rate applicable at the date of payment.”

Kılıç judgment of 28 March 2000
(Violation of Article 2)

[A. Pecuniary damage]

[Claim]

“100. The applicant claimed 30,000 pounds sterling (GBP) in respect of the pecuniary damage suffered by his brother who is now dead. He submitted that his brother, aged 30 at the time of his death and working as a journalist with a salary equivalent to GBP 1,000 per month, could be said to have sustained a capitalised loss of earnings of GBP 182,000. However, in order to avoid any unjust enrichment, the applicant claimed the lower sum of GBP 30,000.”

[Award]

“102. The Court notes that the applicant's brother was unmarried and had no children. It is not claimed the applicant was in any way dependent on him. This does not exclude an award in respect of pecuniary damage being made to an applicant who has established that a close member of the family has suffered a violation of the Convention (see the Aksoy [v. Turkey] judgment [of 18 December 1996, Reports 1996-VI], pp. 2289-90, § 113, where the pecuniary claims made by the applicant prior to his death for loss of earnings and medical expenses arising out of detention and torture were taken into account by the Court in making an award to the applicant's father who had continued the application). In the present case, however, the claims for pecuniary damage relate to alleged losses accruing subsequent to the death of the applicant's brother. They do not represent losses actually incurred either by the applicant's brother before his death or by the applicant after his brother's death. The Court does not find it appropriate in the circumstances of this case to make any award to the applicant under this head.

[B. Non-pecuniary damage]

[Claim]

103. The applicant claimed, having regard to the severity and number of violations, GBP 40,000 in respect of his brother and GBP 2,500 in respect of himself.”

[Award]

“105. As regards the claim made by the applicant in respect of non-pecuniary damage on behalf of his deceased brother, the Court notes that awards have previously been made to surviving spouses and children and, where appropriate, to applicants who were surviving parents or siblings. ... The Court notes that there have been findings of violations of Article 2 and 13 in respect of failure to protect the life of Kemal Kılıç, who died instantaneously, after a brief scuffle with unknown gunmen. It finds it appropriate in the circumstances of the present case to award GBP 15,000, which amount is to be paid to the applicant and held by him for his brother's heirs.”

Ertak judgment of 9 May 2000
(Violation of Article 2)

[A. Damage]

[Claim]

“146. The applicant claimed pecuniary damages amounting to 60,630.44 pounds sterling (GBP) for loss of earnings, that sum being calculated with reference to Mehmet Ertak's estimated monthly earnings of 180,000,000 Turkish liras (TRL) at current values, to be held by the applicant on behalf of his son's widow and four children.

147. The applicant claimed a sum of GBP 40,000 for the non-pecuniary damage arising from the violations of the Convention suffered by his son and from the alleged practice of such violations, to be held by him on behalf of his son's widow and four children, as well as a sum of GBP 2,500 for himself on account of the lack of an effective remedy. He referred to the Court's previous decisions regarding unlawful detention, torture and the lack of an effective investigation.”

[Award]

“150. As regards the applicant's claims for loss of earnings, the ... Court has found (see paragraph 131 above) that it may be taken as established that Mehmet Ertak died following his arrest by the security forces and that the State's responsibility is engaged under Article 2 of the Convention. In those circumstances, there is indeed a direct causal link between the violation of Article 2 and the loss by his widow and children of the financial support which he provided for them (see the Çakıcı judgment cited above, § 127). The Court awards the applicant the sum of GBP 15,000, to be held by him on behalf of his son's widow and children.

151. As regards non-pecuniary damage, ... the Court has held that there has been a substantive and a procedural violation of Article 2. Noting the awards made in previous cases involving the application of the same provision in south-eastern Turkey (see the Kaya judgment cited above, p. 333, § 122; the Güleç judgment cited above, p. 1734, § 88; the Ergi v. Turkey judgment of 28 July 1998, Reports 1998-IV, p. 1785, § 110; the Yaşa judgment cited above, pp. 2444‑45, § 124; and Oğur v. Turkey [GC], no. 21594/93, § 98, ECHR 1999-III) and having regard to the circumstances of this case, the Court awards the sum of GBP 20,000 in respect of non-pecuniary damage, to be held by the applicant on behalf of his son's widow and four children ...”

11. Lastly, I cannot accept that the legal costs awarded under Article 41 should be paid into the applicant's “bank account in the United Kingdom”.

This point is an aspect of the general issue of payment of “costs and expenses”. To make clear what I mean, I must go back to certain earlier facts and arguments.

The manner of implementing former Article 50 (now Article 41) as regards legal costs (including counsel's fees) was discussed in depth by the old Court because some applicants' lawyers (always the same ones) continually sought, very insistently, to have the costs paid to them direct into their bank account abroad in a foreign currency. The Court always dismissed those applications except in one or two cases in which it agreed to payment in a foreign currency (but always in the country of the respondent State). After deliberating, the Court decided that costs would be paid (1) to the applicant, (2) in the country of the respondent State, and (3) in the currency of the respondent State (if there was a high rate of inflation in the respondent State, the sum was to be expressed in a foreign currency and converted into that State's currency at the date of payment – see the Tekin v. Turkey judgment of 9 June 1998, Reports 1998-IV, pp. 1521-22, § 77). In accordance with that decision, all other types of application have been categorically rejected. Whereupon, counsel for the applicant began to seek to have costs paid to the applicant, a national of the respondent State and resident in its territory, in his bank account abroad and in a foreign currency. They have never succeeded. Despite numerous applications of this kind (always by the same counsel), not a single decision has yet been taken allowing such an application.

Is it not astonishing that almost all the applicants living in very humble circumstances in a small village or hamlet in a remote corner of south-eastern Anatolia should have bank accounts in a town of another European State?

12. If certain counsel have problems with their clients, that is none of the respondent State's business, since the contract between the lawyer and his client is a private one which concerns them alone and the respondent State is not a party to disputes concerning them.

13. I must point out that in the system established by the Convention, the Court has no jurisdiction to issue orders to the Contracting States as to the manner in which its judgments are to be executed.

In my opinion, any payment under Article 41 must be made to the applicant as before, in the currency of the country and in the country concerned.

[1]Notes by the Registry

1-2. Protocol No. 11 and the Rules of Court came into force on 1 November 1998.

[3]3. Since the entry into force of Protocol No. 11, which amended Article 19, the Court has functioned on a permanent basis.

[2]1. Note by the Registry. Rules of Court A applied to all cases referred to the Court before the entry into force of Protocol No. 9 (1 October 1994) and from then until 31 October 1998 only to cases concerning States not bound by that Protocol.

[3]. Note by the Registry. The report is obtainable from the Registry.

[4]1. Emphasis has been added to some of the phrases and figures.

Nema povezane prakse za ovu presudu.

Sažmi komentare

Komentari

Relevantni komentari iz drugih presuda

Član 3 | DIC | Habimi i drugi protiv Srbije

Presuda je navedena u presudi Gž br. 4027/17 od 27.04.2018. godine Apelacionog suda u Beogradu, kojom se potvrđuje presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P br. 17805/11 od 05.04.2017. godine u stavu prvom izreke, u delu stava drugog izreke kojim je odbijen tužbeni zahtev u delu u kome je traženo da se obaveže tužena Republika Srbija da tužiocu AA na ime naknade nematerijalne štete isplati za pretrplјene duševne bolove zbog neosnovanog lišenja slobode još iznos od 400.000,00 dinara, za pretrplјeni strah usled torture još iznos od 150.000,00 dinara i za pretrplјene fizičke bolove usled torture još iznos od 150.000,00 dinara, u stavu trećem izreke i u stavu četvrtom izreke i žalbe tužioca AA i Republike Srbije u ovom delu odbijaju, kao neosnovane, dok se presuda preinačava u preostalom delu stava drugog izreke tako što se obavezuje tužena Republika Srbija da tužiocu AA na ime naknade nematerijalne štete za pretrplјene duševne bolove zbog neosnovanog lišenja slobode isplati još iznos od 350.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 05.04.2017. godine pa do isplate, i preinačava rešenje o troškovima sadržano u stavovima petom i šestom izreke presude tako što se obavezuje tužena Republika Srbija da tužiocu AA na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 301.350,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom.

U vreme lišenja slobode tužilac je bio policijski pripravnik već šest meseci i raspoređen na rad u Policijskoj stanici Palilula. Odmah po lišenju slobode odveden je u Policijsku stanicu u Ulici 29. novembra gde je bio "obrađivan" tri dana i iznudili priznanje dela primenom sile i fizičkim maltretiranjem. Prva tri dana koja je proveo u policijskoj stanici kod tužioca su dovele do snažne psihotraume i fizičke traume usled čega je razvijen strah najjačeg intenziteta u trajanju od tri dana sa kliničkom slikom akutne reakcije na stres. Tokom boravka u pritvoru narednih 6 meseci doživlјava strah srednjeg do jakog intenziteta usled socijalne izolacije, patnje, duševnog bola zbog sumnje da je počinio navedeno krivično delo, nemogućnosti komunikacije sa bliskim osobama, strah od neizvesnosti sudskog postupka u vidu posttraumatskog stresnog sindroma. U periodu izlaska iz pritvora tužilac doživlјava strah srednjeg intenziteta, a potom slabog intenziteta uz duševnu patnju zbog povrede ugleda i časti doživlјaj stida i osramoćenosti u jakom stečenu u trajanju od dve godine.

Pravilno je prvostepeni sud utvrdio i da je nad tužiocem vršena tortura jer je podvrgnut fizičkom mučenju, ponižavajućem postupanju i kažnjavanju od strane policije, ali i prilikom boravka u pritvoru čime su povređena njegova prava zaštićena članom 3 Evropske konvencije o lјudskim pravima i osnovnim slobodama.

Neosnovani su žalbeni navodi tužioca da je visina dosuđene naknade za pretrplјeni strah i bol zbog torture prenisko određena sa pozivanjem na visinu štete dosuđene pred Evropskim sudom za lјudska prava obzirom da je iznos naknade štete za pretrplјeni strah i bol zbog torture prema tužiocu u zbiru približno iste visine kao onaj koji je dosuđen svakom od oštećenih, kao podnosilaca predstavke u odluci Evropskog suda za lјudska prava Habimi protiv Srbije.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 3 | DIC | Đorđević protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa presudom Kzz 1268/2019 od 11.12.2019. Vrhovnog kasacionog suda, kojom se odbija kao neosnovan zahtev za zaštitu zakonitosti branioca maloletnih AA i BB, podnet protiv pravnosnažnih rešenja Višeg suda u Zaječaru Km.6/19 od 18.04.2019.godine i Apelacionog suda u Nišu Kžm1 43/19 od 02.08.2019.godine, u odnosu na povredu krivičnog zakona iz člana 439. tačka 2) Zakonika o krivičnom postupku u vezi člana 61. Krivičnog zakonika, dok se u ostalom delu zahtev za zaštitu zakonitosti branioca maloletnih odbacuje kao nedozvolјen.

Rešenjem Višeg suda u Zaječaru Km.6/19 od 18.04.2019.godine, između ostalih, maloletnima AA i BB su zbog izvršenja produženog krivičnog dela silovanje iz člana 178. stav 3. u vezi stava 2. i 1. u vezi člana 61. KZ izrečene vaspitne mere pojačan nadzor od strane roditelјa koje mogu trajati najmanje 6 (šest) meseci, a najviše 2 (dve) godine, a u koje mere se maloletnima uračunava vreme provedeno u pritvoru od 10.12.2018.godine do 18.12.2018.godine, s tim što će sud naknadno odlučiti o njihovom prestanku.

Rešenjem Apelacionog suda u Nišu Kžm1 43/19 od 02.08.2019.godine odbijena je kao neosnovana žalba zajedničkog branioca maloletnih AA i BB i potvrđeno je rešenje Višeg suda u Zaječaru Km.6/19 od 18.04.2019.godine.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 35 | DIC | Gashi protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 2016/2015 od 28.04.2017. godine, Vrhovnog kasacionog suda, kojim se ukida Apelacionog suda u Beogradu Gž 6830/2013 od 23.02.2015. godine i predmet vraća istom sudu na ponovno suđenje.

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P br. 25254/2011 od 28.06.2013. godine, stavom prvim izreke, utvrđeno je da je ništavo rešenje Izvršnog odbora Skupštine Grada Beograda br. ... – IO od 25.05.2000. godine. Stavom drugim izreke, utvrđeno je da je ništav ugovor o zakupu stana br. ...-.../... od 29.09.2000.godine, zaklјučen između JP za stambene usluge u Beogradu i tuženog AA. Stavom trećim izreke, utvrđeno je da je ništav ugovor o otkupu stana ... br. ...-.../... od 29.09.2000. godine, zaklјučen između tužioca Grada Beograda i tuženog AA, overen pred Drugim opštinskim sudom u Beogradu Ov br. .../... dana 09.10.2000. godine. Stavom četvrtim izreke, odbijen je, kao neosnovan, tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se utvrdi da je ništav i da ne proizvodi pravno dejstvo ugovor o kupoprodaji stana zaklјučen između tuženog AA kao prodavca i tuženog BB kao kupca, overen pred Petim opštinskim sudom u Beogradu Ov br. .../... dana 11.12.2000. godine. Stavom petim izreke, odbijen je, kao neosnovan, tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se obaveže tuženi BB da se sa svim licima i stvarima iseli iz predmetnog stana i da tako ispražnjeni stan preda na slobodno korišćenje i raspolaganje tužiocu Gradu Beogradu. Stavom šestim izreke, odbijen je prigovor nenadležnosti suda, kao neosnovan. Stavom sedmim izreke, odbijen je prigovor stvarne nenadležnosti Prvog osnovnog suda, kao neosnovan. Stavom osmim izreke, obavezan je tužilac Grad Beograd da nadoknadi tuženom BB troškove parničnog postupka. Stavom devetim izreke, obavezan je tuženi AA da nadoknadi tužiocu Gradu Beogradu troškove parničnog postupka.
Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 6830/2013 od 23.02.2015. godine, stavom prvim izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužioca i tuženih AA i BB i potvrđena presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P 25254/2011 od 28.06.2013. godine, u stavu četvrtom, petom, šestom, sedmom i stavu osmom izreke. Stavom drugim izreke, preinačena je presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 35 | DIC | Lakićević i drugi protiv Crne Gore i Srbije

Presuda je povezana sa rešenjem R4g.127/14 od 18.08.2014. godine Apelacionog suda u Novom Sadu, kojim se ustavne žalbe podnosilaca vraćaju Ustavnom sudu

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 35 | DIC | Vučković i drugi protiv Srbije

Presuda je povezana sa presudom Gž 1163/2018 od 20.04.2018. Apelacionog suda u Beogradu, kojom se kao neosnovana odbija žalba tužene i potvrđuje presuda Višeg suda u Beogradu P 855/17 od 27.11.2017.godine. u parnici tužioca AA protiv tužene Republike Srbije - Ministarstva odbrane, radi zaštite od dikriminacije.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 35 | DIC | Vučković i drugi protiv Srbije

Presuda je povezana sa presudom Rev 530/2019 od 28.02.2019. godine, Vrhovnog kasacionog suda, kojom se kao neosnovana odbija revizija tužene izjavlјena protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž 2063/18 od 23.05.2018. godine.

Presudom Višeg suda u Vranju P 2845/16 od 15.01.2018. godine, stavom prvim izreke, utvrđeno da je zaklјučkom Vlade Republike Srbije broj 401-161/2008-1 od 17.01.2008. godine povređeno načelo jednakih prava i obaveza, čime je izvršena diskriminacija na osnovu mesta prebivališta tužioca kao ratnog vojnog rezerviste sa teritorije opštine koja nije navedena u označenom zaklјučku Vlade Republike Srbije od 17.01.2008. godine. Stavom drugim izreke, utvrđeno je da je tužba tužioca povučena u delu koji se odnosi na potraživanje po osnovu naknade nematerijalne štete. Stavom trećim izreke, obavezana je tužena da tužiocu na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 45.800,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.
Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž 2063/18 od 23.05.2018. godine odbijena je kao neosnovana žalba tužene i potvrđena prvostepena presuda u stavovima prvom i trećem izreke.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Pogosjan i Bagdasarjan protiv Jermenije

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 3033/2019 od 05.09.2019. Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje kao nedozvolјena revizija tužene izjavlјena protiv presude Višeg suda u Vranju Gž 3017/18 od 08.02.2019. godine.

Presudom Osnovnog suda u Vranju Prr1. 65/17 od 18.04.2018. godine, stavom prvim izreke, tužena je obavezana da tužiocu naknadi štetu koja je izazvana povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Osnovnog suda u Vranju I 1022/09 u iznosu od 69.702,00 dinara, na ime troškova parničnog postupka u iznosu od 27.376,00 dinara i na ime troškova izvršnog postupka u iznosu od 19.600,00 dinara, pripadajućom kamatom. Stavom drugim izreke tužena je obavezana da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 30.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.
Presudom Višeg suda u Vranju Gž 3017/18 od 08.02.2019. godine, stavom prvim izreke potvrđena je prvostepena presuda u delu u kom je odlučeno o glavnoj stvari, dok je preinačena odluka o troškovima parničnog postupka.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Pogosjan i Bagdasarjan protiv Jermenije

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 627/2020 od 07.02.2020. Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje kao nedozvolјena revizija predlagača izjavlјena protiv rešenja Višeg suda u Leskovcu Ržg 216/19 od 22.11.2019. godine.

Rešenjem Višeg suda u Leskovcu Ržg 216/19 od 22.11.2019. godine, odbijena je žalba punomoćnika predlagača izjavlјena protiv rešenja Osnovnog suda u Leskovcu R4 I 109/19 od 09.09.2019. godine, kojim je odbijen prigovor predlagača za ubrzanje postupka, zbog povrede prava na suđenje u razumnom roku u predmetu tog suda I 7838/10, kao neosnovan.
Protiv navedenog rešenja, predlagač je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešnog i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložila da se revizija smatra izuzetno dozvolјenom, u skladu sa odredbom član 404. ZPP.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Stojanović protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 3050/2019 od 18.09.2019. godine godine, Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje revizija tužene izjavlјena protiv presude Višeg suda u Vranju Gž 1751/18 od 13.11.2018. godine i odbija kao neosnovan zahtev tužioca za naknadu troškova odgovora na reviziju.

Presudom Osnovnog suda u Vranju Prr1 22/17 od 09.02.2018. godine, obavezana je tužena da tužiocu plati na ime naknade imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Opštinskog suda u Vranju
I br. 1012/09 (ranije I. br. 850/05) iznose sa zateznom kamatom od dospeća pa do isplate bliže navedene u izreci pod 1. Tužana je obavezana da tužiocu na ime troškova parničnog postupka plati iznos od 24.000,00 dinara.
Viši sud u Vranju je presudom Gž 1751/18 od 13.11.2018. godine odbio kao neosnovanu žalbu tužene i potvrdio presudu Osnovnog suda u Vranju Prr1 22/17 od 09.02.2018. godine. Odbijen je zahtev tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde