(Čl. 8) Pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života
(Čl. 8-1) Poštovanje porodičnog života
(Čl. 8-2) Mešanje
(Čl. 8-2) Neophodno u demokratskom društvu
(Čl. 8-2) Zaštita zdravlja
(Čl. 8-2) Zaštita morala
(Čl. 8-2) Zaštita prava i sloboda drugih
(Čl. 41) Pravično zadovoljenje - opšte
Unutrašnje polje slobodne procene
Pozitivne obaveze
Srazmernost

Tematske ključne reči

VS deskriptori

Zbirke

Sudska praksa
Presuda ESLJP
Veće

Sažetak

Podnosioci predstavke su nemački državljani, koji su braku su i imaju dve kćerke, rođene 1991. i 1993. godine. Oni su od rođenja devojčica živeli sa roditeljima g. Kutznera na živinarskoj farmi. G. Kutzner je nekada radio u fabrici, ali je nakon što je ostao bez posla, vodio je računa o deci i radio kućne poslove. Podnosioci predstavke pohađali su specijalnu školu za osobe sa teškoćama u učenju.

Zbog kašnjenja u fizičkom i, prije svega, mentalnom razvoju, devojčice su bile na nizu lekarskih pregleda. Po savetu lekara i na zahtev podnosilaca predstavke, od ranog detinjstva im je pružana pomoć i podrška u obrazovanju. U periodu između oktobra 1995. i maja 1996. godine, gđa. Klose, socijalni radnik posećivala je porodični dom podnosilaca predstavke, zvanično deset sati nedeljno. Podnosioci predstavke kažu da je ona u stvari provodila kod njih svega tri sata pošto se moralo uračunavati i vreme koje je provodila u putu. Odnosi između nje i podnosilaca predstavke postajli su je sve gori kako je vreme prolazilo.

Izveštaj gđe. Klose Okružnoj kancelariji za mlade u Osnabrücku zaista je ukazao na nedovoljnu intelektualnu sposobnost podnosilaca predstavke, konfliktne odnose između članova porodice i prezir koji je, bar u početku, porodica pokazivala prema njoj. Nakon toga kancelarija je podnela Sudu za starateljstvo u Bersenbrücku za izdavanje naloga o oduzimanju roditeljske odgovornosti podnosiocima predstavke nad njihovo dvoje dece, septembra 1996. godine. Sud je nakon angažovanja psihologa koji je uradio veštačenje i saslušanja podnosioca predstavke izdao privremenu naredbu kojom se podnosiocima predstavke oduzimaju prava da donose odluke o tome gde će deca živeti ili odluke u vezi sa zdravljem dece, uz obrazloženje da podnosioci predstavke nemaju intelektualnu sposobnost koja je neophodna za podizanje dece.

Od februara do jula 1997. godine devojčice su bile pod starateljstvom tima za procenu privatne asocijacije u Meppenu, koja je bila deo Društva za porodično obrazovanje. Predsedavajuće izvršnog odbora društa je sačinila dva izveštaja tokom aprila 1997. godine, takođe dajući preporuku da se podnosiocima predstavke oduzme roditeljska odgovornost zato što je procenjeno da će se koeficijent inteligencije kod dece povećati u novom domu i odnosima koji bi podsticali razvoj njihovih socijalnih veština i inteligencije.

Dana 27. maja 1997, pošto su saslušali dodatne dokaze od podnosioca predstavke i babe i dede, Sud za starateljstvo oduzeo je podnosiocima predstavke roditeljska prava nad njihovo dvoje dece. Sud se posebno pozvao na nalaze u izveštaju psihologa da podnosioci predstavke nisu u stanju da podižu svoju decu, za šta nisu bili krivi, već zato što nisu imali neophodne intelektualne kapacitete. Sud je ustanovio da su se podnosioci predstavke pored ovoga i protivili bilo kakvoj pomoći socijalnih službi, dok je saglasnost, koja daleko od toga da je bila istinska, a koju su dali na preduzete mere, bila samo reakcija na pritisak koji su osećali usljed postupka. Sud za starateljstvo je dodao da su deca zaostajala u razvoju u tolikoj meri da to ne mogu korigovati niti njihovi deda i baba niti socijalne službe i da bi jedino hraniteljstvo, a u slučaju jedne od devojčica, to bi bila stručna hraniteljska porodica mogla da pomogne deci, zato što bi sve manje radikalne mere bile neodgovarajuće.

Dana 15. jula 1997. godine devojčice su smeštene su kod zasebnih, neimenovanih hranitelja. U pismima od 24. januara, 23. juna i 2. jula 1997. godine porodični lekari podnosilaca predstavke naveli su da smatraju da decu treba vratiti podnosiocima predstavke da se o njima brinu.

Podnosioci predstavke su uložili žalbu sudu na odluku o starateljstvu. Majka devojčica je u periodu od septembra do novembra 1997. godine pohađala kurs kako bi stekla zvanje vaspitača, završila je kurs i dobila uverenje. U međuvremenu, psiholog iz njemačke Asocijacije za zaštitu dece, privatne organizacije od koje su podnosioci predstavke tražili pomoć, takođe su izrazili gledište da decu treba vratiti porodici s tim da dobijaju dodatnu pomoć za obrazovanje od socijalnih službi. Nakon toga, regionalni sud je imenovao novog veštaka psihologa i saslušao roditelje, i babu i dedu dece, da bi u januaru 1998. godine odbacio žalbu podnosilaca. Nakon žalbe podnosilaca na ovu odluku, u martu 1998. godine Apelacioni sud u Oldenburgu odbacio je žalbu podnosilaca predstavke uz obrazloženje da nije došlo do povrede zakona, a potom je u maju 1998. godine i tročlani odbor Saveznog ustavnog suda odbacio je žalbu podnosilaca predstavke.

Podnosioci predstavke su angažovali veštake, profesora pedagodije i direktor Instituta za pedagogiju Univerziteta Schwäbisch-Gmünd i profesor prava na Institutu Tübingen za Ocjenu fizičkih i mentalnih oštećenja, koji su u izveštajima iz maja 1998. i novembra 1999. godine zaključili da su podnosioci predstavke u potpunosti sposobni da podižu svoju decu, kako emocionalno tako i intelektualno, odnosno da su postupci koji se vode pred nemačkim sudovima u predmetnom slučaju u suprotnosti sa Članovima 6 i 8 Konvencije.

U međuvremenu, pošto su deca bila smeštena u neimenovane hraniteljske porodice, podnosioci predstavke nisu ih mogli viđati tokom prvih šest meseci. Uprkos protivljenju Kancelarije za mlade, regionalni sud je odobrio pravo na posetu u trajanju od sat vremena. Suprotno naredbi Suda za starateljstvo, posete su se odvijale u prisustvu osam predstavnika različitih sektora socijalnih službi i udruženja. Kasnije se njihov broj smanjio, ali je Kancelarija za mlade insistirala da se posete uvek odvijaju u prisustvu trećih lica.

U decembru 1999 podnosioci predstavke podneli su novi predlog Sudu za starateljstvo sa zahtevom da im se odobri da vide ćerke dva sata za Božić, koji je sud odbacio.

Podnosioci predstavke su u januaru 2001. godine zatražili susret sa predstavnikom Kancelarije za mlade u Osnabrücku u svojstvu staratelja njihove dece, kako bi razgovarali o različim stvarima kao što su fizički i psihološki razvoj dece, dogovor u vezi sa pravom na posete, kao i ceremoniji krštenja organizovanoj u njihovom rodnom selu, koji je zahtev odbio, nakon čega su se podnosioci obratili pismom Sudu za starateljstvo i zatražili da Kancelarija za mlade u Osnabrücku ne bude više imenovana kao staratelj te da se imenuje nezavisni ekspert umesto njih. Sud je ovaj zahtev odbio.

U braćanju ESLJP, podnosioci predstavke su konstatovali da je oduzimanjem roditeljske odgovornosti nad njihovim dvema ćerkama prekršeno njihovo pravo na poštovanje njihovog porodičnog života, koje garantuje Član 8 Konvencije.
Podnosioci predstavke dovodili su pitanje potrebu za mešanjem i kritikovali su izvesne aspekte izveštaja eksperata koje su naručili domaći sudovi. U svom podnesku navode da izveštaji nisu pouzdani niti kredibilni zato što su navodili potpuno različite razloge kao dokaz da dobrobit dece nije u opasnosti: u prvom izveštaju ekspert se pozvao na emocionalne nedostatke u odnosu između podnosilaca predstavke i njihovih ćerki, dok je drugi ekspert naglasak stavio na intelektualne nedostatke podnosilaca predstavke. Smatrali su da je nedopustivo kritikovati ih zbog njihovog niskog stepena intelektualnog razvoja zato što bi, ukoliko bi se takvi kriterijumi primenjivali, gotovo 30% roditelja u Njemačkoj izgubilo roditeljsku odgovornost nad svojom decom. Podnosioci predstavke takođe su se žalili da eksperti nisu detaljno ispitali, na šta ih obavezuju odgovarajuće odredbe građanskog prava, da li se mogu preduzeti alternativne mere, kao da se, na primer, imenuje drugi socijalni radnik koji bi pomagao porodici, što bi učinilo nepotrebnim potpuno oduzimanje roditeljske odgovornosti. Istakli su da je odvajanje od roditelja imalo dramatične posledice po decu i da su deca patila od sindroma otuđenosti od roditelja, što predstavlja stanje koje priznaje međunarodna naučna zajednica. I na kraju, izrazili su svoje neslaganje odlukom Kancelarije za mlade u Osnabrücku da se deca smeste u neimenovane porodice kao i njihovim insistiranjem da se uradi sve što je moguće da se kontakti između njih i dece svedu na minimum, pri čemu ne žele da ponude podršku izvornoj porodici, uprkos takvoj obavezi po osnovu zakona koji reguliše pružanje pomoći deci i adolescentima. Naveli su da su zbog nezadovoljavajućih ograničenja na njihova prava posete deca bivala sve otuđenija od svoje izvorne porodice te da je prisutan rizik da to izazove nepopravljivu štetu po odnose roditelja i dece.

Podnosioci predstavke su se žalili da im je bilo uskraćeno pravično suđenje, pošto su se domaći sudovi oslanjali isključivo na nalaze okružne Kancelarije za mlade, Društva za porodično obrazovanje i službene veštake, te da nisu uzimani u obzir izveštaji stručnjaka pozivanih u ime podnosioca predstavke. Pozvali su se na Član 6, stav 1, Konvencije. Sud smatra da je žalba koju su uložili podnosioci predstavke u skladu sa Članom 6 tesno povezana sa njihovom žalbom po osnovu Člana 8 i da se shodno tome može ispitati kao deo druge pomenute žalbe.

Sud ističe da je uzajamno uživanje roditelja i deteta u društvu jednog drugoga predstavlja osnovni element porodičnog života. Nema sumnje, što Vlada i ne spori, da mere u predmetnom slučaju (stalno smeštanje dece u hraniteljske porodice i ograničavanje kontakata podnosilaca predstavke i dece) predstavljaju mešanje u pravo podnosilaca predstavke na poštovanje njihovog porodičnog života. Mešanje u pravo na poštovanje porodičnog života podrazumeva povredu Člana 8 ukoliko ono nije “u skladu sa zakonom”, ili ima cilj ili ciljeve koji su legitimni u smislu Člana 8, stav 2, i ukoliko je “neophodno u demokratskom društvu” u smislu prethodno pomenutog cilja ili ciljeva. Sporno mešanje nesporno je bilo u skladu sa Članom 1666 i 1666a Građanskog zakonika Nemačke. Sud takođe smatra da nema sumnje da je cilj predmetnim merama bio da zaštiti dobrobit dece. Sud dalje ističe da naredba za starateljstvo u principu treba da se posmatra kao privremena mera koja treba da se prekine čim to okolnosti dozvole, kao i da sve mere kojima se ostvaruje privremeno starateljstvo treba da budu u skladu sa konačnim ciljem da se prirodni roditelji ponovo ujedine sa detetom, međutim, u predmetnom slučaju, ne samo da su deca odvojena od izvorne porodice, već su smeštena u zasebne, neimenovane, hraniteljske porodice dok je svaki kontakt sa roditeljima bio prekinut tokom šest meseci. Uz to, ni u jednoj od faza postupka sudija nije saslušao decu. Pored toga, podnosiocima predstavke dato pravo na posetu tek pošto su predali zahtev sudu, kao i da su posete u praksi sistematski ometane od strane predstavnika Kancelarije za mlade iz Bersenbrücka, da su na početku bile ograničene na jedan sat mesečno uz prisustvo osam lica koji nisu bili članovi porodice pre nego što su povećane na dva sata mesečno (pri čemu su deda i baba imali pravo da ih posećuju jednom u dva meseca). Imajući na umu činjenicu da su deca bila jako mala, prekidanje kontakta na takav način i nametanje ograničenja na pravo posete, mogli su, po mišljenju Suda, jedino da dovedu do veće “otuđenosti” od roditelja i međusobno.

Imajući na umu navedene okolnosti, Sud smatra da iako su obrazloženja na koja su se domaće vlasti i sudovi oslanjali bili relevantni, ali da nisu bili dovoljni da opravdaju tako ozbiljno mešanje u porodični život podnosioca predstavke. Bez obzira na polje slobodne procene domaćih vlasti, mešanje stoga nije bilo srazmerno legitimnom cilju koji se želio postići. Shodno tome, došlo je do povrede Člana 8 Konvencije.

Preuzmite presudu u pdf formatu

EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA

ČETVRTO ODJELJENJE

PREDMET KUTZNER protiv NJEMAČKE

(Predstavka br. 46544/99)

PRESUDA

STRAZBUR

26. februar 2002.

PRAVNOSNAŽNA

10/07/2002.

Ova presuda postaće pravosnažna u okolnostima koje predviđa Član 44, stav 2 Konvencije.

U predmetu Kutzner protiv Njemačke, Evropski sud za ljudska prava (Četvrto odjeljenje), zasijedajući u Vijeću u sljedećem sastavu:

G. A. PASTOR RIDRUEJO, predsjednik,
G. G. RESS,
G. L. CAFLISCH,
G. J. MAKARCZYK,
G. I. CABRAL BARRETO,
GĐA N. VAJIĆ,
G. M. PELLONPÄÄ, sudije,
i g. V. Berger, Sekretar Odjeljenja,

poslije vijećanja na zatvorenoj sjednici održanoj 10. jula 2001. i 30. januara 2002, Izriče sljedeću presudu, koja je usvojena 30. januara 2002. godine:

POSTUPAK

Predmet je formiran na osnovu predstavke (br. 46544/99) koju su protiv Savezne Republike Njemačke Evropskoj komisiji za ljudska prava (“Komisija”) po osnovu prethodnog Člana 25 Konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (“Konvencija”) podnijela dva njemačka državljanina, g. Ingo Kutzner i gđa. Annette Kutzner (“podnosioci predstavke”), 5. jula 1998.
Podnosioce predstavke, koji su dobili besplatnu pravnu pomoć, zastupao je g. H. Brückner, advokat koji radi u Osnabrücku, kao i Asocijacija za zaštitu prava djeteta (Association for the Protection of the Rights of the Child), koje je zastupao g. V. Laubert. Njemačku vladu (“Vlada”) zastupao je njihov Zastupnik, g. K. Stoltenberg, iz Saveznog ministarstva pravde.
Podnosioci predstavke su naveli da je oduzimanjem njihove roditeljske odgovornosti nad njihovim dvijema ćerkama povrijeđeno njihovo pravo na poštovanje porodičnog života, koje garantuje Član 8 Konvencije. Takođe su se žalili da nisu imali pravično suđenje u smislu Člana 6 Konvencije.
Predstavka je dostavljena Sudu 1. novembra 1998, kada je stupio na snagu Protokol br. 11 uz Konvenciju (Član 5, stav 2, Protokola br. 11).
Predstavka je dodijeljena Četvrtom odjeljenju Suda (Pravilo 52, stav 1, Sudskog poslovnika). U tom Odjeljenju, Vijeće koje bi razmatralo predmet (Član 27, stav 1, Konvencije) osnovano je kako je predviđeno Pravilom 26, stav 1.
Odlukom od 10. jula 2001. Sud je predstavku proglasio prihvatljivom [Napomena Pisarnice. Odluka Suda može se dobiti iz Pisarnice].
Podnosioci predstavke i Vlada podnijeli su ponaosob svoje primjedbe o pravnoj osnovanosti (Pravilo 59, stav 1).
U pismu od 13. jula 2001. Sud je pozvao stranke da podnesu dodatne informacije (Pravilo 59, stav 1). Podnosioci su podnijeli svoje primjedbe 31. avgusta i 4. septembra 2001. godine, dok je Vlada podnijela svoje 5. septembra 2001.
Dana 1. novembra 2001. Sud je promijenio sastav svojih Odjeljenja (Pravilo 25, stav 1), ali je ovaj predmet ostao u Vijeću osnovanom u okviru nekadašnjeg Četvrtog odjeljenja.

ČINJENICE

I. OKOLNOSTI PREDMETA

Podnosioci predstavke su njemački državljani rođeni 1966. odnosno 1968. godine i žive u mjestu Badbergen (Njemačka). U braku su i imaju dvije ćerke: Corinna, rođena 11. septembra 1991, i Nicola, rođena 27. februara 1993.

A. Istorijat predmeta

Podnosioci predstavke i njihove dvije ćerke su od rođenja djevojčica živjeli sa roditeljima g. Kutznera na živinarskoj farmi. G. Kutzner je nekada radio u fabrici, ali je otkako je ostao bez poslao ostao bio kod kuće kako bi vodio računa o djeci i radio kućne poslove. Podnosioci predstavke pohađali su specijalnu školu za osobe sa teškoćama u učenju (special school for people with learning difficulties).
Zbog kašnjenja u fizičkom i, prije svega, mentalnom razvoju, djevojčice su bile na nizu ljekarskih pregleda. Po savjetu jednog od ljekara i na zahtjev podnosilaca predstavke, od ranog djetinjstva im je pružana pomoć i podrška u obrazovanju. Tako je od 1994. Corrina, starija ćerka, dobijala pomoć u obrazovanju (educational assistance), dok su tokom 1995. odnosno 1996. obje djevojčice pohađale školu sa dnevnim boravkom za djecu sa posebnim potrebama (day-nursery school for children with special needs).
U periodu između oktobra 1995. i maja 1996. godine, gđa. Klose, socijalni radnik (social worker) posjećivala je porodični dom podnosilaca predstavke, zvanično deset sati nedjeljno. Podnosioci predstavke kažu da je ona u stvari provodila kod njih svega tri sata pošto se moralo uračunavati i vrijeme koje je provodila u putu. Odnosi između nje i podnosilaca predstavke bivalo je sve gore, zbog čega je, kako kažu podnosioci predstavke, ona napisala veoma negativan izvještaj o njima.
Izvještaj gđe. Kolse Okružnoj kancelariji za mlade u Osnabrücku (District Youth Office) zaista je ukazao na negativne stavke: nedostatnu intelektualnu sposobnost podnosilaca predstavke, konfliktne odnose između članova porodice i prezir koji je, bar u početku, porodica pokazivala prema njoj.
Nakon tog izvještaja, Okružna kancelarija za mlade podnijela je zahtjev 13. septembra 1996. godine Sudu za starateljstvo u Bersenbrücku (Guardianship Court) za izdavanje naloga o oduzimanju roditeljske odgovornosti podnosiocima predstavke nad njihovo dvoje djece.

B. Postupak za oduzimanje roditeljske odgovornosti podnosiocima predstavke

1. Postupak u Sudu za starateljstvo u Bersenbrücku

Na dan 18. septembra 1996. Sud za starateljstvo u Bersenbrücku imenovao je g. Waschke-Peter, psihologa, da uradi vještačenje. On je izvještaj predao 20. novembra 1996.
Dana 12. februara 1997, pošto je saslušao podnosioce predstavke i dedu i babu po ocu, Sud za starateljstvo je izdao privremenu naredbu (interlocutory order) kojom se podnosiocima predstavke oduzimaju prava da donose odluke o tome “gdje će njihova djeca živjeti” (where their children should live) ili “odluke u vezi sa zdravljem njihove djece” (decisions regarding the children’s health), uz obrazloženje da “[podnosioci predstavke] “nemaju intelektualnu sposobnost koja je neophodna za podizanje djece” (intellectual capacity required to bring up their children properly).
Od februara do jula 1997. godine djevojčice su bile pod starateljstvom tima za procjenu (assessment team) privatne asocijacije u Meppenu (Verein für familienorientierte Sozialpädagogik), koja je bila dio Društva za porodično obrazovanje (Society for Family Education).
U izvještaju od 18. i 24. aprila 1997, predsjedavajući izvršnog odbora društva, gđa. Backhaus, takođe je zahtijevala da se podnosiocima predstavke oduzme roditeljska odgovornost zato što bi im, dok se očekivalo da će se koeficijent inteligencije kod djece povećati, novi dom pružio priliku da uživaju u jednom odnosu koji bi podsticao razvoj njihovih socijalnih vještina i inteligencije (enjoy a relationship that would stimulate the development of their social skills and intelligence).
Dana 27. maja 1997, pošto su saslušali dodatne dokaze od podnosioca predstavke i babe i dede, Sud za starateljstvo oduzeo je podnosiocima predstavke roditeljska prava (parental rights) nad njihovo dvoje djece. Sud se posebno pozvao na nalaze u izvještaju psihologa da podnosioci predstavke nisu u stanju da podižu svoju djecu, za šta nisu bili krivi (not through any fault of their own), već zato što nisu imali neophodne intelektualne kapacitete. Sud za starateljstvo je ustanovio da podnosioci predstavke nemaju neophodnu svijest kako bi odgovorili potrebama djece. Uz to, protivili su se bilo kakvoj pomoći socijalnih službi, dok je saglasnost, koja daleko od toga da je bila istinska, a koju su dali na preduzete mjere, bila samo reakcija na pritisak koji su osjećali usljed postupka. Sud za starateljstvo je dodao da su djeca zaostajala u razvoju u tolikoj mjeri da to ne mogu korigovati niti njihovi deda i baba niti socijalne službe. Jedino hraniteljstvo – a u Corinninom slučaju to bi bila stručna hraniteljska porodica (professional foster home) mogla bi da pomogne djeci, zato što bi sve manje radikalne mjere bile neodgovarajuće.
Dana 15. jula 1997. dvije djevojčice smještene su kod zasebnih, neimenovanih (unidentified) hranitelja (foster parents) iz evidencije koju vodi Društvo za porodično vaspitanje (Society for Family Education), koje je izradilo izvještaje 18. odnosno 24. aprila 1997. u kojima se zahtijeva da se podnosiocima predstavke oduzme roditeljska odgovornost nad njihovom djecom.
U pismima od 24. januara, 23. juna i 2. jula 1997. godine porodični ljekari podnosilaca predstavke kazali su da smatraju da djecu treba vratiti podnosiocima predstavke da se o njima brinu.

2. Postupak u Regionalnom sudu Osnabrück

U junu 1997. podnosioci predstavke uložili su žalbu Regionalnom sudu (Regional Court) u Osnabrücku na odluku Sudu za starateljstvo od 27. maja 1997.
Od 2. septembra do 25. novembra 1997. godine gđa. Kutzner pohađala je kurs kako bi stekla zvanje vaspitača (course to qualify as a childminder); završila je kurs i dobila uvjerenje.
Dana 29. avgusta 1997. stručnjak psiholog iz njemačke Asocijacije za zaštitu djece (Association for the Protection of Children), privatne organizacije od koje su podnosioci predstavke tražili pomoć, takođe su izrazili gledište da djecu treba vratiti porodici s tim da dobijaju dodatnu pomoć za obrazovanje od socijalnih službi.
Pošto su ovakvi stavovi izraženi, Regionalni sud imenovao je g. Trennheusera kao drugog vještaka za oblast psihologije 9. oktobra 1997. On je svoj izvještaj predao 18. decembra 1997. Regionalni sud takođe je saslušao izjave podnosilaca predstavke, dede i babe, nadležnih organa i vještaka.
Odlukom od 29. januara 1998. Regionalni sud odbacio je žalbu podnosilaca predstavke uz obrazloženje da je takva odluka u skladu sa relevantnim odredbama Građanskog zakonika (Članovi 1666 i 1666a – vidjeti “Relevantno domaće zakonodavstvo” niže u tekstu) koje reguliše zaštitu interesa djece. Regionalni sud se pozvao na dva izvještaja vještaka u oblasti psihologije. Na osnovu prvog izvještaja, koji je predat Sudu za starateljstvo u Bersenbrücku 20. novembra 1996, podnosioci predstavke nisu u stanju da podižu svoju djecu zbog svojih nedostataka i zato što osjećaju da ne mogu da kontrolišu situaciju. Dovođenje lica izvan kruga porodice da pomognu samo bi pogoršalo postojeće tenzije između roditelja i njihovih ćerki i osjećaj nesigurnosti kod podnosilaca predstavke. Porodicom su dominirali deda i baba, dok podnosioci predstavke nisu bili u stanju da projektuju sliku autoriteta prema svojoj djeci. Uz to, deda i baba, koji nisu bili u stanju da pruže pomoć svojoj djeci (podnosiocima predstavke), nisu više bili u stanju da nadomještaju intelektualne nedostatke svojih unuka. Po drugom izvještaju – onom koji je predat 18. decembra 1997 – djevojčice su kasnile otprilike godinu dana u opštem razvoju, što se naročito primjećivalo po njihovom govoru, koje je odlikovalo zamuckivanje. Da nisu uživale višegodišnju podršku obrazovnih i socijalnih službi, vjerovatno bi završile u nekoj specijalnoj školi za mentalno hendikepirane i ne bi mogle da se razvijaju normalno niti da vode normalan život kao odrasle osobe. Podnosioci predstavke nisu bili u stanju da pomognu svojim ćerkama da razvijaju svoje ličnosti pošto nisu bili u stanju da ih razumiju ili postupaju sa njima na odgovarajući način. Naučne studije su pokazale da roditelji s takvim nedostacima onemogućili razvoj emocionalnih veza sa djecom. Naročito, postojala je opasnost da se znanje i vještine koje su sticali u školi uguši u okruženju kod kuće. Podnosioci predstavke su uspijevali jedino da odgovore osnovnim potrebama djece. Postojao je i rizik da će s vremenom roditelji postati sve agresivniji prema djeci. Kada se sve navedeno uzme u obzir, odvajanje djece od porodice bio je jedini način da se otkloni opasnost po dobrobit djece (danger to the children’s welfare). Regionalni sud je konstatovao da su vještaci došli do istog zaključka nakon temeljne analize. Drugi vještak posebno je uvažio činjenicu da su podnosioci predstavke kontaktirali njemačko Udruženje za zaštitu djece i da je gđa. Kutzner pohađala kurs za vaspitače. Međutim, ti faktori nisu bili dovoljni da bi Regionalni sud isključio rizik lošeg uticaja na razvoj djece.

3. Postupak u Apelacionom sudu u Oldenburgu

Dana 20. marta 1998. godine Apelacioni sud u Oldenburgu (Court of Appeal) odbacio je žalbu podnosilaca predstavke uz obrazloženje da nije došlo do povrede zakona. Dotični sudovi saslušali su izjave strana, pogledali izvještaje dva vještaka i uzeli u obzir mjere obrazovne podrške koje su se već primjenjivale, izvještaj vještaka iz oblasti psihologije koji je predalo njemačko Udruženje za zaštitu djece u ime podnosilaca predstavke i mišljenje porodičnih ljekara.

4. Postupak u Saveznom ustavnom sudu

Dana 26. maja 1998. tročlani odbor Saveznog ustavnog suda (Federal Constitutional Court) odbacio je žalbu podnosilaca predstavke.

5. Ekspertski izvještaj podnesen u ime podnosilaca predstavke na zahtjev Udruženja za zaštitu prava djeteta

Dana 29. maja 1998. g. Riedl, profesor pedagodije i direktor Instituta za pedagogiju Univerziteta Schwäbisch-Gmünd, podnio je izvještaj kao vještak imenovan u ime podnosilaca predstavke u kojem zaključuje da dobrobit djece nije ugrožena i da su podnosioci predstavke u potpunosti sposobni da podižu svoju djecu, kako emocionalno tako i intelektualno. Iznio je mišljenje posebno da porodica predstavlja dobar primjer suživota tri generacije koja je bila poželjna, planirana i dobro organizovana u zadovoljavajućim materijalnim uslovima i u okolnostima koje dozvoljavaju pojedinačnu tako i socijalnu ispunjenost (family provided a successful example of cohabitation between three generations that was desired, planned and well-organised in satisfactory material conditions and in circumstances that permitted both individual and social fulfilment). Istakao je i to da bi dodatne mjere obrazovne podrške mogle značajno da nadomjeste ono što bi djeca trebalo da nadoknade u školi.
Dana 17. novembra 1999, takođe na zahtjev tog udruženja, g. Giese, profesor prava na Institutu Tübingen za Ocjenu fizičkih i mentalnih oštećenja (Institute for the Assessment of Physical and Mental Damage), pripremili su još jedan stručni izvještaj u ime podnosilaca predstavke, u kojem se zaključuje da su postupci koji se vode pred njemačkim sudovima u predmetnom slučaju u suprotnosti sa Članovima 6 i 8 Konvencije.

C. Ograničavanje podnosiocima predstavke prava posjete

Pošto su djeca bila smještena u neimenovane hraniteljske porodice, podnosioci predstavke nisu ih mogli viđati tokom prvih šest mjeseci.
Zatim su podnijeli zahtjev Regionalnom sudu u Osnabrücku, koji im je 4. decembra 1997. godine odobrio pravo na posjetu u trajanju od sat vremena mjesečno uprkos protivljenju Kancelarije za mlade.
Suprotno naredbi Suda za starateljstvo, posjete su se odvijale u prisustvu osam predstavnika različitih sektora socijalnih službi i udruženja. Kasnije se njihov broj smanjio, ali je Kancelarija za mlade insistirala da se posjete uvijek odvijaju u prisustvu trećih lica (insisted on visits being accompanied).
U periodu između jula i novembra 1999. podnosioci predstavke u više navrata su pokušali da dobiju dozvolu da posjete djecu za Božić ili na početku školske godine starije djevojčice, ali je Kancelarija za mlade to odbila. Podnosioci predstavke su podnijeli zahtjev Sudu za starateljstvo i dobili dozvolu da vide svoju stariju ćerku na početku školske godine.
Dana 8. decembra 1999 podnosioci predstavke podnijeli su novi predlog Sudu za starateljstvo sa zahtjevom da im se odobri da vide ćerke dva sata za Božić.
Dana 21. decembra 1999. Sud za starateljstvo odbacio je njihov predlog. Sud je zatražio novi izvještaj od drugog psihologa. g. Sperschneidera, kako bi ustanovio koliko često i kome treba dati pravo posjete.
Dodatne informacije koje su strane dostavile pošto je Sud donio odluku o prihvatljivosti (vidjeti stav 8 gore) pokazuju da u izvještaju od 12. maja 2000. g. Sperschneider preporučuje da treba produžiti pravo posjete podnosiocima predstavke na dva sata mjesečno i da bi takođe trebalo dozvoliti dedi i babi da posjećuju djecu jednom u dva mjeseca.
Naredbom od 9. oktobra 2000. Sud za starateljstvo zatražio je od strana da kažu da li se slažu da predlogom prihologa.
U pismu od 2. novembra 2000. iz Kancelarije za mlade su kazali da će podnosiocima predstavke biti odobrene posjete u skladu sa aranžmanom koji predloži psiholog.
U pismu od 14. marta 2001. podnosioci predstavke zatražili su od Suda za starateljstvo da donese odluku o osnovanosti.
U odluci od 16. marta 2001. Sud za starateljstvo formalno je konstatovao da je postignut sporazum između strana u vezi sa pravom podnosilaca predstavke da posjećuju djecu i donio odluku da nema potrebe da se odlučuje o osnovanosti predmeta.

D. Zahtjev podnosioca predstavke za imenovanje novog staratelja

U pismu od 29. januara 2001. podnosioci predstavke zatražili su susret sa g. Seifertom, predstavnikom Kancelarije za mlade u Osnabrücku u svojstvu staratelja njihove djece, kako bi razgovarali o različim stvarima kao što su fizički i psihološki razvoj djece, dogovor u vezi sa pravom posjete, kao i ceremoniji krštenja organizovanoj u njihovom rodnom selu.
G. Seifert je odbio sastanak pismom od 22. februara 2001. riječima da podnosioci predstavke mogu i sami da prate napredovanje djece tokom posjeta.
Dana 4. marta 2001. podnosioci predstavke obratili su se pismom Sudu za starateljstvo u Bersenbrücku i zatražili da Kancelarija za mlade u Osnabrücku ne bude više imenovana kao staratelj te da se imenuje nezavisni ekspert umjesto njih.
U pismu od 26. aprila 2001. g. Seifert odbacio je kritiku koju su mu uputili podnosioci predstavke.
U odgovoru od 17. maja 2001. podnosioci predstavke su kazali da Kancelarija za mlade sistematski pokušava da ih od djece odvoji za uvijek, pri čemu je mišljenje većine eksperata bilo da odvajanje može biti samo privremeno i da je njihovoj djeci potrebna njihova izvorna porodica. Dodali su i to da ukoliko eksperti smatraju da je kontakt od svega sat ili dva sata mjesečno pod strogim nadzorom dovoljan, onda mišljenje eksperta i nema neku vrijednost. I na kraju, gđa Sperschneider provela je sve u svemu svega dva sata sa podnosiocima predstavke i nije pokazala nikakvo interesovanje za to šta oni zaista misle.
Pismom od 12. jula 2001. godine, sudski pisar (court clerk) odgovorio je podnosiocima predstavke i obavijestio ih da je Sud za starateljstvo odbio njihov zahtjev.

II RELEVANTNO DOMAĆE PRAVO

Član 1666 Građanskog zakonika (Civil Code) predviđa da sudovi za starateljstvo imaju obavezu da izdaju naredbu za sprovođenje neophodnih mjera ukoliko je ugrožena dobrobit djeteta (if a child’s welfare is jeopardised).
Prva tačka Člana 1666a predviđa da su mjere koje podrazumijevaju odvajanje djeteta od porodice dozvoljene jedino u slučaju da vlasti nisu u mogućnosti da preduzmu bilo koju drugu mjeru kako bi eliminisali mogućnost ugražavanja dobrobiti djeteta.
Druga tačka Člana 1666a predviđa:

“Puna [roditeljska] odgovornost može se oduzeti jedino u slučaju kada su se druge mjere pokazale neuspješnima ili se moraju smatrati nedovoljnima za eliminisanje opasnosti.”

PRAVO

I NAVODNA POVREDA ČLANA 8 KONVENCIJE

Podnosioci predstavke su konstatovali da je oduzimanjem roditeljske odgovornosti nad njihovim dvijema ćerkama prekršeno njihovo pravo na poštovanje njihovog porodičnog života, koje garantuje Član 8 Konvencije, koji predviđa:

“1. Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i prepiske.

2. Javne vlasti neće se miješati u vršenje ovog prava sem ako to nije u skladu sa zakonom i neophodno u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti, javne bezbjednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih.”

Vlada je ustvrdila da je sporno miješanje bilo zasnovano na Članovima 1666 i 1666a Građanskog zakonika i da je bilo neophodno za fizičku i psihološku dobrobit djece. Naveli su da su, pošto su saslušali izjave stranaka u sporu i zatražili mišljenje dva stručnjaka iz oblasti psihologije, domaći sudovi zaključili da se interes podnosilaca predstavke za vođenjem porodičnog života mora žrtvovati zbog interesa da se obezbijedi dobrobit djece, s obzirom na to da je utvrđeno da je razvoj djece toliko zaostajao da se pokazalo, djelimično zbog toga što podnosioci predstavke i socijalne službe nisu sarađivali, da je do sada manje radikalna obrazovna pomoć nedovoljna. I zaista, stručnjaci su došli do istog zaključka, ali su prosto istakli različite aspekte problema, što nije bilo neuobičajeno u takvim slučajevima i što se moglo objasniti činjeniom da su njihovi izvještaji pripremljeni u različitim fazama postupka. Nadalje, nije se mogao uzeti u obzir izvještaj g. Riedla u ime podnosilaca predstavke pošto nije bio predat prije 28. maja 1998, odnosno dva dana pošto je Savezni ustavni sud donio svoju odluku. U svakom slučaju, taj izvještaj pripremljen je privatno i ne bi se mogao iskoristiti da opovrgne zaključke prva dva eksperta. I na kraju, Vlada je istakla da nije došlo do potpunog prekida kontakta između podnosilaca predstavke i njihove djece kao i da je bilo kontakta između jednog odnosno drugog hranitelja djevojčica. U zaključku, spor u vezi sa pravom na posjetu podnosilaca predstavke sada je bio riješen pošto su podnosioci predstavke prihvatili predlog gđe. Sperschneider u vezi sa tim i u stvari su posjećivali svoju djecu u skladu sa predloženim dogovorom.
Podnosioci predstavke dovodili su pitanje potrebu za miješanjem i kritikovali su izvjesne aspekte izvještaja eksperata koje su naručili domaći sudovi. U svom podnesku navode da izvještaji nisu pouzdani niti kredibilni zato što su navodili potpuno različite razloge kao dokaz da dobrobit djece nije u opasnosti. U prvom izvještaju ekspert se pozvao na emocionalne nedostatke u odnosu između podnosilaca predstavke i njihovih ćerki, dok je drugi ekspert naglasak stavio na intelektualne nedostatke podnosilaca predstavke. Smatrali su da je nedopustivo kritikovati ih zbog njihovog niskog stepena intelektualnog razvoja zato što bi, ukoliko bi se takvi kriterijumi primjenjivali, gotovo 30% roditelja u Njemačkoj izgubilo roditeljsku odgovornost nad svojom djecom. Podnosioci predstavke takođe su se žalili da eksperti nisu detaljno ispitali, na šta ih obavezuju odgovarajuće odredbe građanskog prava, da li se mogu preduzeti alternativne mjere, kao da se, na primjer, imenuje drugi socijalni radnik koji bi pomagao porodici, što bi učinilo nepotrebnim potpuno oduzimanje roditeljske odgovornosti. Istakli su da je odvajanje od roditelja imalo dramatične posljedice po djecu i da su djeca patila od sindroma “otuđenosti od roditelja”, što predstavlja stanje koje priznaje međunarodna naučna zajednica. I na kraju, izrazili su svoje neslaganje odlukom Kancelarije za mlade u Osnabrücku da se djeca smjeste u neimenovane porodice kao i njihovim insistiranjem da se uradi sve što je moguće da se kontakti između njih i djece svedu na minimum, pri čemu ne žele da ponude podršku izvornoj porodici, uprkos takvoj obavezi po osnovu zakona koji reguliše pružanje pomoći djeci i adolescentima (children and adolescents). Naveli su da su zbog nezadovoljavajućih ograničenja na njihova prava posjete djeca bivala sve otuđenija (increasingly alienated) od svoje izvorne porodice te da je prisutan rizik da to izazove nepopravljivu štetu po odnose roditelja i djece.
Podnosioci predstavke su se žalili da im je bilo uskraćeno pravično suđenje, pošto su se domaći sudovi oslanjali isključivo na nalaze okružne Kancelarije za mlade, Društva za porodično obrazovanje i službene vještake, te da nisu uzimani u obzir izvještaji stručnjaka pozivanih u ime podnosioca predstavke, g. Riedla i g.Giese. Pozvali su se na Član 6, stav 1, Konvencije, čiji relevantni dio predviđa:

“Svako, tokom odlučivanja o njegovim građanskim pravima i obavezama ..., ima pravo na pravičnu ... raspravu ... pred ...sudom ...”

Sud ponovo ističe da on ima konačnu riječ u tome kako će zakon okarakterisati činjenice predmeta (vidjeti predmet Guerra i drugi protiv Italije, presuda od 19. februara 1998, Izvještaji presuda i odluke 1998-I, str. 223, stav 44), kao i da je prethodno utvrdio da dok Član 8 ne sadrži eksplicitne procesne zahtjeve, proces odlučivanja koji rezultira mjerama miješanja mora biti pravičan i organizovan tako da omogući poštovanje interesa koje garantuje Član 8 (vidjeti, pored drugih izvora, presudu u predmetu McMichael protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 24. februara 1995, Serija A, br. 307-B, str. 55, stav 87, i predmet Ignaccolo-Zenide protiv Rumunije, br. 31679/96, stav 99, ESLJP 2000-I).
U predmetnom slučaju Sud smatra da je žalba koju su uložili podnosioci predstavke u skladu sa Članom 6 tijesno povezana sa njihovom žalbom po osnovu Člana 8 i da se shodno tome može ispitati kao dio druge pomenute žalbe.

A. Da li je bilo miješanja?

Uzajamno uživanje roditelja i djeteta u društvu jednog drugoga predstavlja osnovni element porodičnog života (vidjeti, pored drugih izvora, predmet W., B. i R. protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presude od 8. jula 1987, Serija A br. 121, odnosno str. 27, stav 59, str. 71-72, stav 60, i str. 117, stav 64; Olsson protiv Švedske (br. 1), presuda od 24. marta 1988, Serija A br. 130, str. 29, stav 59; Eriksson protiv Švedske, presuda od 22. juna 1989, Serija A br. 156, str. 24, stav 58; Margareta i Roger Andersson protiv Švedske, presuda od 25. februara 1992, Serija A br. 226-A, str. 25, stav 72; Keegan protiv Irske, presuda od 26. maja 1994, Serija A br. 290, str. 19, stav 50; McMichael, prethodno citirana, str. 55, stav 86; Johansen protiv Norveške, presuda od 7. avgusta 1996, Izvještaji 1996-III, str. 1001-02, stav 52; Bronda protiv Italije, presuda od 9. juna 1998, Izvještaji 1998-IV, str. 1489, stav 51; Buscemi protiv Italije, br. 29569/95, stav 53, ESLJP 1999-VI; Gnahoré protiv Francuske, br. 40031/98, stav 50, ESLJP 2000-IX; I K. i T. protiv Finske [VV], br. 25702/94, stav 151, ESLJP 2001-VII).
Nema sumnje, što Vlada i ne spori, da mjere u predmetnom slučaju (stalno smještanje djece u hraniteljske porodice i ograničavanje kontakata podnosilaca predstavke i djece) predstavljaju “miješanje” u pravo podnosilaca predstavke na poštovanje njihovog porodičnog života.

B. Da li je miješanje bilo opravdano?

Miješanje u pravo na poštovanje porodičnog života podrazumijeva povredu Člana 8 ukoliko ono nije “u skladu sa zakonom”, ili ima cilj ili ciljeve koji su legitimni u smislu Člana 8, stav 2, i ukoliko je “neophodno u demokratskom društvu” u smislu prethodno pomenutog cilja ili ciljeva. Pojam neophodnosti podrazumijeva da miješanje odgovara neodložnoj potrebi društva i, naročito, da je srazmjeran legitimnom cilju za kojim se ide (vidjeti, pored ostalih izvora prethodno citirani predmet Gnahoré, stav 50 in fine).
Iako je suštinski cilj Člana 8 zaštita pojedinca od proizvoljnog postupanja javnih vlasti, uz to mogu postojati i pozitivne obaveze koje podrazumijeva djelotvorno “poštovanje” porodičnog života. Prema tome, kada je već ustanovljeno postojanje porodične veze, Država u principu mora da djeluje smišljeno kako bi omogućila toj vezi da se razvija, kao i da preduzima mjere koje će omogućiti roditelju i djetetu da se ponovo ujedine (vidjeti, pored ostalih izvora i prethodno citirani predmet Eriksson, str. 26-27, stav 71; Margareta i Roger Andersson, prethodno citiran, str. 30, stav 91; Olsson protiv Švedske (br. 2), presuda od 27. novembra 1992, Serija A br. 250, str. 35-36, stav 90; Ignaccolo-Zenide, prethodno citiran, stav 94; i Gnahoré, prethodno citiran, stav 51).
Granice između pozitivnih i negativnih obaveza Države u skladu sa ovom odredbom ne mogu se precizno utvrditi. Važeći principi su, ipak, slični. U oba konteksta mora se voditi računa da se uspostavi ravnoteža između suprotstavljenih interesa pojedinca i zajednice u cjelini; a u oba konteksta Država uživa izvjesno polje slobodne procjene (vidjeti pored ostalih izvora i prethodno citirani predmet W., B. i R. protiv Ujedinjenog Kraljevstva, odnosno, str. 27, stav 60, str. 72, stav 61, i str. 117, stav 65; i prethodno citirani predmet Gnahoré, stav 52).

1. “U skladu sa zakonom”

Sporno miješanje nesporno je bilo u skladu sa Članom 1666 i 1666a Građanskog zakonika.

2. Legitimni ciljevi

Sud smatra da nema sumnje da je cilj predmetnim mjerama bio da zaštiti “zdravlje i moral” kao i “prava i slobode” djece.

3. “Neophodno u demokratskom društvu”

Sud ponovo ističe da kako bi utvrdio da li su sporne mjere “neophodne u demokratskom društvu”, on mora da razmotri da li su, u svijetlu predmeta u cjelini, razlozi kojima su mjere opravdavane bile relevantne i dovoljne u svrhe stava 2 Člana 8 (vidjeti, pored drugih izvora, predmet Olsson (br. 1), prethodno citiran, str. 32, stav 68; Johansen, prethodno citiran, str. 1003-04, stav 64; Olsson (br. 2), prethodno citiran, str. 34, stav 87; Bronda, prethodno citiran, str. 1491, stav 59; Gnahoré, prethodno citiran, stav 54; i K i T. protiv Finske, prethodno citiran, stav 154). Takođe će uzeti u obzir i obavezu koju Država u principu ima kako bi omogućila očuvanje veza između roditelja i njihove djece.
Prilikom odlučivanja, Sud će uzeti u obzir i činjenicu da se percepcija o tome da li su intervencije javnih organa tokom brige o djeci odgovarajuće razlikuje od jedne do druge Države ugovornice u zavisnosti od faktora kao što su tradicija u vezi sa ulogom porodice, kao i miješanje Države u porodične stvari kao i dostupnost resursa za mjere javnih organa u ovoj konkretnoj oblasti. Međutim, od suštinskog je značaja u svakom slučaju razmotriti šta je u najboljem interesu djeteta. Uz to, mora se imati na umu da nacionalne vlasti imaju mogućnost da direktno kontaktiraju sa svim dotičnim licima (Olsson (br. 2), prethodno citirane, str. 35-36, stav 90), često upravo u fazi kada se mjere predviđaju ili odmah nakon njihove implementacije. Iz ovoga proizilazi da zadatak Suda nije da zamijeni domaće vlasti u njihovoj ulozi da vrše odgovornosti za regulisanje javnog staranja za djecu i prava djece koja su data na tuđu njegu, već prije da se u skladu sa Konvencijom razmotre odluke koje su dotične vlasti preduzele u vršenju svojih ovlašćenja da procijene (vidjeti, pored drugih izvora, Hokkanen protiv Finske, presudu od 23. septembra 1994, Serija A, br. 299-A, str. 20, stav 55; Johansen, prethodno citirana, str. 1003-04, stav 64; K. i T. protiv Finske, prethodno citirana, stav 154).
Slobodno polje procjene koje se daje nadležnim nacionalnim organima biće različito u zavisnosti od prirode pitanja i ozbiljnosti interesa o kojima se radi, kao što su važnost pitanja zaštite djeteta u situaciji kada su njegovo zdravlje i razvoj izloženi ozbiljnom riziku, kao i cilj da se ponovo ujedini porodica čim to okolnosti dozvole. Kada protekne značajni vremenski period otkako se dijete prvi put smjesti u neki vid zaštite, interes djeteta da ne trip dalje de facto promjene u porodičnoj situaciji mogu da nadjačaju interese roditelja da porodica bude ponovo ujedinjena. Prema tome, Sud uvažava činjenicu da vlasti uživaju široko polje procjene potrebe da se dijete smjesti u neki vid zaštite. Međutim, neophodan je stroži nadzor kako daljih ograničenja, kao što su ograničenja koja takvi organi nameću roditeljskim pravima i pristupu, kao i zakonskih mjera kojima se obezbjeđuje djelotvorna zaštita prava roditelja i djece na poštovanje njihovog porodičnog života. Takva dalja ograničenja nose sobom i opasnost da se porodični odnosi između roditelja i malog djeteta suštinski ograniče (vidjeti predmet Johanse, prethodno citiran, str. 1003-04, stav 64).
Sud konstatuje da je u predmetnom slučaju presudom od 27. maja 1997. Sud za starateljstvo u Bersenbrücku oduzeo podnosiocima predstavke roditeljsku odgovornost za njihove dvije ćerke, Corrinu i Nicolu, koje su rođene 1991. odnosno 1993. godine, te naredio da se djeca smjeste kod hranitelja, uz obrazloženje da podnosioci predstavke nisu imali neophodne intelektualne kapacitete da podižu svoju djecu. Sud za starateljstvo takođe je primijetio da djeca značajno zaostaju u emocionalnom i fizičkom razvoju i da podnosioci predstavke nisu sarađivali sa socijalnim službama. Presudom od 29. januara 1998. Regionalni sud u Osnabrücku, pozivajući se na dva izvještaja stručnjaka, od kojih je prvi istakao intelektualne nedostatke podnosioca predstavke, a drugi nedostatak emocionalne podrške, potvrdio je naredbu Suda za starateljstvo da se djeca smjeste kod hranitelja.
Sud na početku konstatuje da činjenica da bi se dijete moglo smjestiti u bolje okruženje za njegovo podizanje ne može sama po sebi da opravda obaveznu mjeru izmještanja djeteta iz starateljstva od strane bioloških roditelja; moraju postojati druge okolnosti koje ukazuju na “neophodnost” takvog miješanja u pravo roditelja po osnovu Člana 8 Konvencije da uživa porodični život sa svojom djecom (K. i T. protiv Finske, prethodno citiran, stav 173).
Sud uvažava činjenicu da su u predmetnom slučaju vlasti možda imali legitimne razloge za zabrinutost zbog kašnjenja u razvoju djece koje su konstatovali različiti sektori socijalnih službi i psiholozi. Međutim, sud smatra da kako sama naredba za starateljstvo, tako i, prije svega, način na koji je sprovedena, nisu bili zadovoljavajući.
Čini se da su djeca od ranog uzrasta koristila, upravo na zahtjev podnosilaca predstavke, podršku u obrazovanju i da je situacija postala jako teška zbog sukoba između podnosilaca predstavke i socijalnog radnika, gđe Klose, koja je podnijela veoma negativan izvještaj Kancelariji za mlade u Osnabrücku.
Štaviše, mišljenja psihologa, od kojih su uzeta stručna mišljenja u različitim fazama postupka pred domaćim sudovima, bila su kontradiktorna i to ako ne u pogledu zaključaka onda bar u pogledu razloga na koje su se oslanjali (jedan psiholog govorio je o nedostatku intelektualne sposobnosti roditelja dok je drugi govorio o nedovoljnom emocionalnom razvoju zbog čega su bili nesposobni da doprinesu razvoju ličnosti djece).
Uz to, oba druga dva psihologa, koje je kao vještake angažovalo njemačko Udruženje za zaštitu djece i Udruženje za zaštitu prava djeteta, kao i porodični ljekari smatrali su da djeca treba da se vrate svojoj izvornoj porodici. Isticali su naročito da dobrobit djece nije ugrožena i da su podnosioci predstavke u potpunosti sposobni da podižu svoju djecu, kako emocionalno tako i intelektualno. Kazali su da bi djeci trebalo dati dodatnu podršku u obrazovanju. Ovi zaključci se nisu mogli zanemariti samo zbog činjenice da su dolazili od ljudi koji su nastupali u ime jedne od strana u postupku (vidjeti stav 53 gore).
I na kraju, za razliku od stava u drugim predmetima iste vrste koji su bili pred Sudom, nije bilo optužbi da su djeca zanemarivana niti da su zlostavljana od strane podnosilaca predstavke.
Shodno tome, iako se za mjere podrške u obrazovanju koje su na početku preduzimane kasnije dokazalo da su neodgovarajuće, postavlja se pitanje da li su domaće upravne i sudske vlasti dovoljno razmotrile dodatne mjere podrške kao alternativu onome što je daleko najekstremnija mjera, odnosno odvajanje djece od roditelja.
Sud dalje ističe da naredba za starateljstvo u principu treba da se posmatra kao privremena mjera koja treba da se prekine čim to okolnosti dozvole, kao i da sve mjere kojima se ostvaruje privremeno starateljstvo treba da budu u skladu sa konačnim ciljem da se prirodni roditelji ponovo ujedine sa djetetom (Olsson (br. 1), prethodno citiran, str. 36-37, stav 81). Pozitivna dužnost da se preduzimaju mjere kojima se olakšava ponovno jedinstvo porodice čim to bude izvodljivo pada na teret nadležnih organa pri čemu se te obaveze vremenom pojačavaju od početka perioda staranja. Pri tome se uvijek mora voditi računa o ravnoteži između tih obaveza i dužnosti da se uzmu u obzir najbolji interesi djeteta (K. i T. protiv Finske, prethodno citirana, stav 178).
Međutim, u predmetnom slučaju, ne samo da su djeca odvojena od izvorne porodice, već su smještena u zasebne, neimenovane, hraniteljske porodice dok je svaki kontakt sa roditeljima bio prekinut tokom proteklih šest mjeseci. Uz to, ni u jednoj od faza postupka sudija nije saslušao djecu.
Uz to, dokazi u spisima predmeta pokazuju da je podnosiocima predstavke dato pravo na posjetu tek pošto su predali zahtjev sudu, kao i da su posjete u praksi sistematski ometane od strane predstavnika Kancelarije za mlade iz Bersenbrücka, da su na početku bile ograničene na jedan sat mjesečno uz prisustvo osam lica koji nisu bili članovi porodice prije nego što su povećane na dva sata mjesečno (pri čemu su deda i baba imali pravo da ih posjećuju jednom u dva mjeseca) na osnovu odluke Suda za starateljstvo u Osnabrücku od 9. oktobra 2000.
I majući na umu činjenicu da su djeca bila jako mala, prekidanje kontakta na takav način i nametanje ograničenja na pravo posjete, mogli su, po mišljenju Suda, jedino da dovedu do veće “otuđenosti” (alienation) od roditelja i međusobno.
Ovo pitanje ne može se posmatrati ni kao riješeno zato što su podnosioci predstavke stalno osporavali ne samo smještanje djece kod hranitelja, već i ograničenja koja su stavljena na njihova prava posjete, a u praksi bi bilo nepravično kritikovati ih za to što koriste dogovore koje su predložili domaći sudovi da dobiju bar mogućnost da vide svoju djecu.
Imajući na umu sve navedene okolnosti, Sud smatra da iako su obrazloženja na koja su se domaće vlasti i sudovi oslanjali bili relevantni, da nisu bili dovoljni da opravdaju tako ozbiljno miješanje u porodični život podnosioca predstavke. Bez obzira na polje slobodne procjene domaćih vlasti, miješanje stoga nije bilo srazmjerno legitimnom cilju koji se želio postići.
Shodno tome, došlo je do povrede Člana 8 Konvencije.

II PRIMJENA ČLANA 41 KONVENCIJE

Član 41 Konvencije predviđa:

“Kada Sud utvrdi prekršaj Konvencije ili protokola uz nju, a unutrašnje pravo Visoke strane ugovornice u pitanju omogućava samo djelimičnu odštetu, Sud će, ako je to potrebno, pružiti pravično zadovoljenje oštećenoj stranci.”

A. Šteta

Podnosioci predstavke su smatrali da im je oduzimanje roditeljske odgovornosti nad njihovim dvijema ćerkama nanijelo materijalnu štetu, koju su izračunali kao što slijedi:

(i) 25.700 maraka (DEM) porodičnog dodatka koji nisu više dobijali zato što su djeca smještena u hraniteljske porodice;
(ii) 1.488 DEM, odnosno iznosi koje je Kancelarija za mlade navodno zaplijenila sa njihovog računa na ime finansijskog doprinosa u svrhe potreba djece u njihovim novim porodicama (međutim, postupak je još uvijek bio u toku kada su podnosioci predstavke osporili naredbu za zapljenu);
(iii) 18.000 DEM za kašnjenje u gradnji kuće;
(iv) 110.448 DEM na ime izgubljenog prihoda g. Kutznera, koji nije bio u stanju da nastavi da radi usljed dramatičnih psiholoških i fizičkih posljedica razdvojenosti od djece;
(v) 35.895 DEM na ime izgubljenog prihoda majke gđe. Kutzner, koja takođe nije mogla da radi zbog posljedica porodične situacije po njeno zdravlje.

Podnosioci predstavke takođe su naveli da su pretrpjeli znatnu nematerijalnu štetu, pošto je njihovo fizičko i mentalno zdravlje trpjelo zbog razdvojenosti od djece, međusobne razdvojenosti djece, kao i ograničavanja njihovih prava na posjete. Odluku o iznosu ostavili su Sudu da donese po svom nahođenju.
Vlada se nije izjašnjavala po ovom pitanju.
Sud je smatrao da navodna materijalna šteta ili nije potkrijepljena dokazima ili nije izazvana povredom čije su postojanje ustanovili. Međutim, sud je ustanovio da su podnosioci predstavke bez sumnje pretrpjeli nematerijalnu štetu zbog razdvojenosti od djece i ograničavanja njihovih prava na posjetu. Uzimajući u obzir okolnosti predmeta i donoseći odluku na pravičnoj osnovi kao što nalaže Član 41, sud njima dvoma dosuđuje odštetu u ukupnom iznosu od 15.000 eura (EUR).

B. Sudski i drugi troškovi

Zahtjev podnosilaca predstavke za sudskim i drugim troškovima razdijeljen je kao što slijedi:

(i) 8.392 DEM na ime honorara advokatima pred domaćim sudovima;
(ii) 9.602,20 DEM na ime honorara vještacima;
(iii) 7.674,60 DEM na ime naknada za Udruženje za zaštitu prava djeteta, koje je takođe zastupalo podnosioce predstavke pred domaćim sudovima i Sudom;
(iv) 1.220 DEM na ime izdataka kojima je bilo izloženo Udruženje za zaštitu prava djeteta.

Vlada nije uložila nikakve prigovore na navedene zahtjeve.
U skladu sa svojom ustanovljenom sudskom praksom, Sud dodjeljuje sudske i druge troškove samo u onoj mjeri u kojoj se tiču izdataka koji su stvarno i neophodno nastali i koji su razumnog iznosa (vidjeti, pored drugih izvora, predmet Pammel protiv Njemačke, presuda od 1. jula 1997, Izvještaji 1997-IV, str. 1114, stav 82). Što se tiče honorara advokata, Sud ponovo ističe da se ne osjeća obaveznim da uzima u obzir iznose i praksu u datoj zemlji, iako može da ih razmotri kako bi poslužili kao eventualna pomoć.

Donoseći odluku na pravičnoj osnovi, Sud zaključujue da podnosiocima predstavke zajedno dosudi iznos od 8.000 EUR, od čega se mora odbiti iznos od 350,63 EUR kao iznos koji su već primili putem pravne pomoći.

C. Zatezna kamata

U skladu sa informacijama kojima Sud raspolaže, zakonska kamatna stopa koja važi u Njemačkoj na dan usvajanja ove presude iznosi 7,57% na godišnjem nivou.

IZ NAVEDENIH RAZLOGA, SUD JEDNOGLASNO

1. Zaključuje da je došlo do povrede Člana 8 Konvencije;

2. Zaključuje

(a) da tužena Država treba da plati podnosiocima predstavke zajedno, u roku od tri mjeseca od dana kada ova presuda postane pravosnažna u skladu sa Članom 44, stav 2, Konvencije, sljedeće iznose:

(i) 15.000 EUR (petnaest hiljada eura) na ime nematerijalne štete;

(ii) 8.000 EUR (osam hiljada eura), umanjeno za 350,63 EUR (tri stotine i pedeset eura šezdeset i tri centa), na ime troškova i izdataka;

(b) da se od isteka gore pomenutog perioda od tri mjeseca do isplate na navedene iznose zaračunava prosta kamata po godišnjoj stopi od 7,57%;

3. Odbacuje ostatak zahtjeva podnosioca predstavke za pravičnom naknadom.

Sačinjeno na francuskom jeziku i izrečeno na otvorenoj sjednici u Zgradi ljudskih prava u Strazburu 26. februara 2002. godine.

Vincent Berger Antonio Pastor Ridruejo

sekretar predsjednik

U skladu sa Članom 45, stav 2, Konvenije i Pravilom 74, stav 2, Poslovnika Suda, saglasno mišljenje g. Pellonpää prilaže se uz ovu presudi.

A.P.R.

V.B.

SAGLASNO MIŠLJENJE SUDIJE PELLONPÄÄ

(Prevod)

Glasao sam u prilog zaključka da je došlo do povrede Člana 8 u ovom predmetu. Međutim, moram izraziti svoje neslaganje sa razlozima koji su naveli Sud da utvrdi povredu. Vijeće “smatra da ... naredba za starateljstvo sama po sebi i, prije svega, njena primjena nisu bili zadovoljavajući (vidjeti stav 70 presude). Iako mi se čini da je kritika sprovođenja te mjere opravdana, ne slažem se sa zaključkom da naredba za starateljstvo sama po sebi nije bila zadovoljavajuća u svrhe Člana 8.

Iako je tačno da je postupak koji je rezultirao oduzimanjem roditeljske odgovornosti od podnosioca predstavke počeo “veoma negativnim” izvještajem gđe. Klose (vidjeti stav 71 presude), i dalje važi činjenica da je zabrinutost koju je izrazio taj socijalni radnik u velikoj mjeri potvrđena kasnijim postupkom. Prema tome, dva psihologa od kojih su domaći sudovi tražili vještačenje došli su do istog zaključka u pogledu nesposobnosti podnosilaca predstavke da podižu svoju djecu i potrebe, u interesu djece, da se odvoje od roditelja te da se kasnije drže odvojena. Suprotno onome što se predlaže u stavu 72 presude, ja ne vidim nikakvu suprotstavljenost između dva mišljenja koja bi podrivala njihov kredibilitet.

Imajući na umu “široko polje slobodne procjene prilikom ocjenjivanja da li je potrebno smjestiti dijete u neki vid zaštite” (vidjeti stav 67 presude) koju uživaju nacionalne vlasti i postupak koji je uslijedio s tim u vezi, koji se po meni ne može kritikovati, ne vidim kako se za vlasti može reći da nisu “dovoljno razmotrili dodatne mjere podrške kao alternativu onome što predstavlja daleko najekstremniju mjeru, naime razdvajanje djece od roditelja” (vidjeti stav 75 presude).

Po mom mišljenju, ono što s druge strane može da predstavlja povredu Člana 8 jeste način na koji je to razdvajanje sprovođeno. Dvoje djece je smješteno u različite hraniteljske porodice, sav kontakt s roditeljima je prekinut u toku prvih šest mjeseci, a pravo podnosilaca predstavke da vide svoju djecu ozbiljno je ograničeno čak i pošto je taj period istekao. Mogu da prihvatim da su razlozi da izdavanje naredbe za takve mjere takođe bili relevantni, ali ipak nisam uvjerena da je bilo neophodno djelovati tako grubo.

U svijetlu prethodno rečenog, zaključujem da način na koji je roditeljska odgovornost oduzeta od podnosilaca predstavke predstavlja povredu Člana 8.

___________________________________________________________

Prevod presude preuzet je iz publikacije "Odabrane presude Evropskog suda za ljudska prava (porodično pravo – prava djeteta) 3"
u izdanju Zastupnika Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava

FORMER FOURTH SECTION

CASE OF KUTZNER v. GERMANY

(Application no. 46544/99)

JUDGMENT

STRASBOURG

26 February 2002

FINAL

10/07/2002

This judgment will become final in the circumstances set out in Article 44 § 2 of the Convention.

In the case of Kutzner v. Germany, The European Court of Human Rights (Fourth Section), sitting as a Chamber composed of:

MrA. Pastor Ridruejo, President,
MrG. Ress,
MrL. Caflisch,
MrJ. Makarczyk,
MrI. Cabral Barreto,
MrsN. Vajić,
MrM. Pellonpää, judges,
and Mr V. Berger, Section Registrar,

Having deliberated in private on 10 July 2001 and 30 January 2002, Delivers the following judgment, which was adopted on the last‑mentioned date:

PROCEDURE

1. The case originated in an application (no. 46544/99) against the Federal Republic of Germany lodged with the European Commission of Human Rights (“the Commission”) under former Article 25 of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (“the Convention”) by two German nationals, Mr Ingo Kutzner and Mrs Annette Kutzner (“the applicants”), on 5 July 1998.

2. The applicants, who had been granted legal aid, were represented by Mr H. Brückner, a lawyer practising in Osnabrück, and the Association for the Protection of the Rights of the Child (Aktion Rechte für Kinder e.V.), represented by Mr V. Laubert. The German Government (“the Government”) were represented by their Agent, Mr K. Stoltenberg, Ministerialdirigent, Federal Ministry of Justice.

3. The applicants alleged that the withdrawal of their parental responsibility for their two daughters had infringed their right to respect for their family life, as guaranteed by Article 8 of the Convention. They also complained that they had not had a fair trial within the meaning of Article 6 of the Convention.

4. The application was transmitted to the Court on 1 November 1998, when Protocol No. 11 to the Convention came into force (Article 5 § 2 of Protocol No. 11).

5. The application was allocated to the Fourth Section of the Court (Rule 52 § 1 of the Rules of Court). Within that Section, the Chamber that would consider the case (Article 27 § 1 of the Convention) was constituted as provided in Rule 26 § 1.

6. By a decision of 10 July 2001 the Court declared the application admissible [Note by the Registry. The Court's decision is obtainable from the Registry].

7. The applicants and the Government each filed observations on the merits (Rule 59 § 1).

8. In a letter of 13 July 2001 the Court invited the parties to supply additional information (Rule 59 § 1). The applicants filed their observations on 31 August and 4 September 2001 and the Government filed theirs on 5 September 2001.

9. On 1 November 2001 the Court changed the composition of its Sections (Rule 25 § 1), but this case remained with the Chamber constituted within the former Fourth Section.

THE FACTS

I. THE CIRCUMSTANCES OF THE CASE

10. The applicants are German nationals who were born in 1966 and 1968 respectively and live at Badbergen (Germany). They are married and have two daughters: Corinna, who was born on 11 September 1991, and Nicola, who was born on 27 February 1993.

A. Background to the case

11. The applicants and their two daughters had lived since the girls' birth with Mr Kutzner's parents and his unmarried brother on an old farm. Mr Kutzner works on a poultry farm. Mrs Kutzner used to work in a factory, but since losing her job has stayed at home to look after the children and do the housework.

The applicants had attended a special school for people with learning difficulties (Sonderschule fûr Lernbehinderte).

12. Owing to their late physical and, above all, mental development, the girls underwent a series of medical examinations. On the advice of one of the doctors and at the applicants' request, they received educational assistance and support from a very early age. Thus, from 1994 Corinna, the elder daughter, received educational assistance (Frühförderung), while from 1995 and 1996 respectively, both girls attended a day-nursery school for children with special needs (Heilpädagogischer Kindergarten).

13. Between October 1995 and May 1996, Ms Klose, a social worker (sozialpädagogische Familienhilfe) visited the applicants' family at home, officially for ten hours a week. The applicants say that she actually spent only three hours there, as the time she spent travelling had to be taken into account. Relations between her and the applicants rapidly deteriorated, which the applicants say resulted in her preparing a very negative report on them.

14. Ms Klose's report to the Osnabrück District Youth Office (Kreisjugendamt) did indeed emphasise negative points: the applicants' intellectual shortcomings, conflictual relations between the family members and the contempt that, initially at least, she had been shown by the family.

15. Following that report the District Youth Office made an application on 13 September 1996 to the Bersenbrück Guardianship Court (Vormundschaftsgericht) for an order withdrawing the applicants' parental responsibility for their two children.

B. The proceedings withdrawing the applicants' parental responsibility

1. Proceedings in the Bersenbrück Guardianship Court

16. On 18 September 1996 the Bersenbrück Guardianship Court appointed Mr Waschke-Peter, a psychologist, to give expert evidence. He delivered his report on 20 November 1996.

17. On 12 February 1997, after hearing evidence from the applicants and the grandparents, the Guardianship Court made an interlocutory order (einstweilige Anordnung) withdrawing the applicants' rights to decide where their children should live (Aufenthaltsbestimmungsrecht) or to take decisions regarding the children's health (Recht zur Bestimmung über ärztliche Maßnahmen), notably on the ground that “[the applicants did] not have the intellectual capacity required to bring up their children properly” (“die Kindeseltern sind intellektuell nicht in der Lage, ihre Kinder ordnungsgemäss zu erziehen”).

18. From February to July 1997 the girls were placed in the care of the assessment team (Clearingstelle) of a private association at Meppen (Verein für familienorientierte Sozialpädagogik), which was part of the Society for Family Education (Gesellschaft für familienorientierte Sozialpädagogik).

19. In a report dated 18 and 24 April 1997, the chairwoman of the executive board of the society, Ms Backhaus, also requested that the applicants' parental responsibility be withdrawn on the ground that, while the children's IQ was expected to decrease, a new home would afford them a chance to enjoy a relationship that would stimulate the development of their social skills and intelligence (eine Verflachung des IQ's ist vorprogrammiert, eine Chance haben die Kinder durch eine neue Beelterung, in der über die Beziehung neue Impulse für die Sozial- und Intelligenzentwicklung gesetzt werden).

20. On 27 May 1997, after hearing further evidence from the applicants and the grandparents, the Guardianship Court withdrew the applicants' parental rights (Sorgerecht) over their two children. It relied notably on the finding in the psychologist's report that the applicants were not fit to bring up their children, not through any fault of their own (unverschuldet erziehungsunfähig), but because they did not possess the requisite intellectual capacity.

The Guardianship Court found that the applicants lacked the necessary awareness to answer their children's needs. Moreover, they were opposed to receiving any support from social services and, far from being genuine, the consent they had now given to the measures that had been taken was merely a reaction to the pressure they had felt as a result of the proceedings.

The Guardianship Court added that the children's development was so retarded that it could not be corrected by the grandparents or support from social services. Only a foster home – and in Corinna's case this would have to be a professional foster home (professionelle Pflegefamilie) – could help the two children, as any less radical measures would be inadequate.

21. On 15 July 1997 the two girls were placed with separate, unidentified (IncognitoPflege) foster parents (Pflegefamilien) on the register held by the Society for Family Education, which had produced a report on 18 and 24 April 1997 requesting that the applicants' parental responsibility for their children be withdrawn.

22. In letters of 24 January, 23 June and 2 July 1997 the applicants' family doctors said that they considered that the children should be returned to the applicants' care.

2. Proceedings in the Osnabrück Regional Court

23. In June 1997 the applicants appealed to the Osnabrück Regional Court (Landgericht) against the Guardianship Court's decision of 27 May 1997.

24. From 2 September to 25 November 1997 Mrs Kutzner attended a course to qualify as a childminder (Qualifizierungskurs für Tagesmütter); she completed the course and received a certificate.

25. On 29 August 1997 an expert in psychology from the German Association for the Protection of Children (Deutscher Kinderschutzbund), a private organisation from which the applicants had sought help, also expressed the view that the children should be returned to their family and receive extra educational support from social services.

26. After these views had been expressed, the Regional Court appointed Mr Trennheuser as a second expert witness in psychology on 9 October 1997. He delivered his report on 18 December 1997. The Regional Court also heard evidence from the applicants, the grandparents, the relevant authority and the expert witness.

27. By a decision of 29 January 1998 the Regional Court dismissed the applicants' appeal on the ground that the relevant provisions of the Civil Code (Articles 1666 and 1666a – see “Relevant domestic law” below) governing the protection of children's interests were satisfied.

The Regional Court referred to the two reports by the experts in psychology.

According to the first report, which had been lodged with the Bersenbrück Guardianship Court on 20 November 1996, the applicants were incapable of bringing up their children because of their own deficiencies and because they felt out of their depth. Bringing in persons from outside the family circle to assist would merely exacerbate existing tensions between the parents and their daughters and the applicants' sense of insecurity. The family was dominated by the grandparents and the applicants were unable to project an image of authority for their children. Moreover, the grandparents, who were incapable of offering support to their own children (the applicants), were no more capable of remedying the intellectual deficiencies presented by their grandchildren.

According to the second expert report – the one delivered on 18 December 1997 – the girls were approximately one year behind in their general development, a factor that was discernible in particular from their speech, which consisted of stammering. Had they not benefited from years of support from the educational and social services, they would probably have ended up in a special school for the mentally disabled and would have been unable to develop normally or lead a normal adult life. The applicants were incapable of helping their daughters to develop their personalities, as they were ill-equipped to understand them or to treat them in an appropriate manner. Scientific studies had shown that parents with deficiencies of that type prevented the development of emotional ties between them and their children. In particular, the knowledge and skills acquired at school were in danger of being stifled in the family environment. The applicants had done no more than to tend to the children's basic needs. There was a risk that in the future the parents would become increasingly aggressive towards their children. Regard being had to all those considerations, separating the children from the family was the only way of eliminating all danger to the children's welfare (Gefährdung des Kindeswohls).

The Regional Court noted that the expert witnesses had reached the same conclusion following a thorough analysis. The second expert witness had had due regard to the fact that the applicants had contacted the German Association for the Protection of Children and that Mrs Kutzner had attended a childminding course. However, those factors were not sufficient to enable the Regional Court to rule out all risk of the children's development being harmed.

3. Proceedings in the Oldenburg Court of Appeal

28. On 20 March 1998 the Oldenburg Court of Appeal (Oberlandesgericht) dismissed the applicants' appeal, holding that there had been no breach of the law. The courts concerned had heard representations from the parties, relied on reports by two expert witnesses and had taken into account the educational assistance measures that had already been implemented, the expert psychological report lodged by the German Association for the Protection of Children on behalf of the applicants and the opinion of the family doctors.

4. Proceedings in the Federal Constitutional Court

29. On 26 May 1998 a three-member committee of the Federal Constitutional Court (Bundesverfassungsgericht) dismissed an appeal by the applicants.

5. Expert evidence furnished on behalf of the applicants at the request of the Association for the Protection of the Rights of the Child

30. On 29 May 1998 Mr Riedl, a professor of educational sciences and Director of the Educational Sciences Institute at the University of Schwäbisch-Gmünd, lodged a report as an expert witness appointed on behalf of the applicants in which he concluded that the children's welfare was not in danger and that the applicants were entirely fit to bring up their children, both emotionally and intellectually. He said in particular that the family provided a successful example of cohabitation between three generations that was desired, planned and well-organised in satisfactory material conditions and in circumstances that permitted both individual and social fulfilment (“die Familie Kutzner bietet somit ein geglücktes Beispiel für das gewollte, geplante und wohlorganisierte Zusammenleben dreier Generationen in geordneten wirtschaftlichen Verhältnissen und unter positiven individuellen Bedingungen”). He added that additional measures of educational support could largely compensate for the ground the children would have to make up at school.

31. On 17 November 1999, also at the request of that association, Mr Giese, a professor of law at the Tübingen Institute for the Assessment of Physical and Mental Damage (Institut für Medizinschaden), produced a further expert report on behalf of the applicants, in which he concluded that the procedure followed by the German courts in the instant case had contravened Articles 6 and 8 of the Convention.

C. Restrictions on the applicants' visiting rights

32. As the children had been placed in unidentified foster homes, the applicants were unable to see them for the first six months.

33. They then made an application to the Osnabrück Regional Court, which on 4 December 1997 granted them visiting rights of one hour a month despite opposition from the Youth Office.

34. Contrary to what had been ordered by the Guardianship Court, visits were conducted in the presence of eight representatives from various social services departments and associations. Subsequently, their number decreased, but the Youth Office insisted on visits being accompanied (begleitetes Besuchsrecht).

35. Between July and November 1999 the applicants made various attempts to obtain permission to see their children at Christmas or at the start of their eldest daughter's school year, but the Youth Office refused. The applicants applied to the Bersenbrück Guardianship Court and were granted permission to see their eldest daughter at the beginning of the school year.

36. On 8 December 1999 the applicants made a fresh application to the Guardianship Court seeking the right to visit their children for two hours at Christmas.

37. On 21 December 1999 the Guardianship Court dismissed their application. It sought a further report from another psychologist, Ms Sperschneider, in order to establish to what extent and to whom further visiting rights should be granted.

38. Additional information supplied by the parties after the Court had delivered its admissibility decision (see paragraph 8 above) indicates that in her report of 12 May 2000 Ms Sperschneider recommended that the applicants' visiting rights should be increased to two hours a month and that the grandparents should also be permitted to take part in visits once every two months.

39. By an order of 9 October 2000 the Guardianship Court requested the parties to indicate whether they accepted the psychologist's proposal.

40. In a letter of 2 November 2000 the Youth Office said that the applicants would be granted visiting rights in accordance with the arrangements proposed by the psychologist.

41. In a letter of 14 March 2001 the applicants asked the Guardianship Court to issue a decision on the merits.

42. In a decision of 16 March 2001 the Guardianship Court took formal note that an agreement had been reached between the parties concerning the applicants' rights to visit their children and held that it was unnecessary to determine the merits of the case.

D. The applicants' request for the appointment of a new guardian

43. In a letter of 29 January 2001 the applicants asked Mr Seifert, who as the Osnabrück Youth Office representative acted as the children's guardian, to meet them in order to discuss various issues such as the children's physical and psychological development, arrangements for visiting rights, and a christening ceremony that had been arranged in their home village.

44. Mr Seifert declined such a meeting in a letter of 22 February 2001, saying that the applicants could observe their children's progress for themselves during visits.

45. On 4 March 2001 the applicants wrote to the Bersenbrück Guardianship Court requesting it to terminate the Osnabrück Youth Office's appointment as guardian and to name an independent expert in its place.

46. In a letter of 26 April 2001 Mr Seifert rejected the criticism directed at him by the applicants.

47. In a reply of 17 May 2001 the applicants said that the Youth Office had systematically sought to separate them from their children for good, whereas the opinion of the majority of the experts had been that separation could only be temporary and that the children needed their family of origin. They added that if the experts considered that contact of one or two hours a month under strict supervision was sufficient, then the expert evidence was of little value. Lastly, Ms Sperschneider had spent in all only two hours with the applicants and had shown no interest in what they really thought.

48. In a letter of 12 July 2001 a court clerk (Rechtspfleger) replied to the applicants, informing them that the Guardianship Court had rejected their application.

II. RELEVANT DOMESTIC LAW

49. Article 1666 of the Civil Code (Bürgerliches Gesetzbuch) lays down that the guardianship courts are under an obligation to order necessary measures if a child's welfare is jeopardised (Gefährdung des Kindeswohls).

50. The first sub-paragraph of Article 1666a provides that measures intended to separate a child from its family are permissible only if it is not possible for the authorities to take any other measure to avoid jeopardising the child's welfare.

51. The second sub-paragraph of Article 1666a provides:

“Full [parental] responsibility may only be withdrawn if other measures have proved ineffective or have to be regarded as insufficient to remove the danger.”

THE LAW

I. ALLEGED VIOLATION OF ARTICLE 8 OF THE CONVENTION

52. The applicants alleged that the withdrawal of their parental responsibility for their two daughters had infringed their right to respect for their family life, as guaranteed by Article 8 of the Convention, which provides:

“1. Everyone has the right to respect for his private and family life, his home and his correspondence.

2. There shall be no interference by a public authority with the exercise of this right except such as is in accordance with the law and is necessary in a democratic society in the interests of national security, public safety or the economic well-being of the country, for the prevention of disorder or crime, for the protection of health or morals, or for the protection of the rights and freedoms of others.”

53. The Government asserted that the interference in issue was based on Articles 1666 and 1666a of the Civil Code and was necessary for the children's physical and psychological welfare. They said that, after hearing representations from the parties and seeking the opinion of two experts in psychology, the domestic courts had concluded that the applicants' interest in maintaining family life had to yield to the interest of ensuring the children's welfare, as the children's development had been found to have become so retarded that, partly as a result of a lack of cooperation between the applicants and the social services, less radical educational assistance measures had proved insufficient in the past. Indeed, the experts had reached identical conclusions, but had simply stressed different aspects of the problem, something that was not uncommon in such cases and was also explained by the fact that their reports had been prepared at different stages of the proceedings. Furthermore, it had not been possible to take Mr Riedl's report on behalf of the applicants into account, as it had not been lodged until 28 May 1998, that is to say two days after the Federal Constitutional Court had delivered its decision. In any event, that report had been prepared privately and could not be used to challenge the conclusions of the first two experts. Lastly, the Government stressed that there had not been a total severance of contact between the applicants and their children and that there was also contact between the girls' respective foster parents. In conclusion, the dispute concerning the applicants' visiting rights was now settled, as the applicants had accepted Ms Sperschneider's proposals on that subject and were in fact visiting their children in accordance with the suggested arrangements.

54. The applicants questioned the need for the interference and criticised certain aspects of the expert reports commissioned by the domestic courts. In their submission, those reports were neither reliable nor credible, as they proffered entirely different reasons as proof that the children's welfare was in jeopardy. In the first report, the expert had referred to emotional deficiencies in the relationship between the applicants and their daughters, whereas the second expert had laid the emphasis on the parents' intellectual shortcomings. They found it intolerable to be criticised for their low intellectual level, as, if such criteria were to be applied, approximately 30% of parents in Germany would have their parental responsibility for their children withdrawn. The applicants also complained that the experts had failed to examine in detail, as they were required to do by the relevant provisions of civil law, whether alternative measures could be taken, such as appointing another social worker to assist the family, that would obviate the need for parental responsibility to be withdrawn altogether. They stressed that the effects of being separated from their parents had been dramatic for the children and that the children were suffering from “parental alienation” syndrome, a condition recognised by the international scientific community. Lastly, they expressed their disapproval of the decision of the Osnabrück Youth Office to place the children in separate unidentified homes and of its insistence on doing everything possible to keep contact between them and their children to a strict minimum, without seeking to offer support to the family of origin, despite the obligation imposed on them to do so by the Law governing support for children and adolescents (Kinder- und Jugendhilfegesetz). They submitted that the unsatisfactory restrictions on their visiting rights were causing the children to become increasingly alienated (Entfremdung) from their family of origin and risked causing irreparable damage to the parent-child relationship.

55. The applicants also complained that they been denied a fair trial, as the domestic courts had relied exclusively on the findings of the District Youth Office, the Society for Family Education and the official expert witnesses, without having regard to the reports of the experts called on behalf of the applicants, Mr Riedl and Mr Giese. They relied on Article 6 § 1 of the Convention, the relevant part of which provides:

“In the determination of his civil rights and obligations ..., everyone is entitled to a fair ... hearing ... by [a] ... tribunal ...”

56. The Court reiterates that it is the master of the characterisation to be given in law to the facts of the case (see Guerra and Others v. Italy, judgment of 19 February 1998, Reports of Judgments and Decisions 1998-I, p. 223, § 44), and that it has previously held that whilst Article 8 contains no explicit procedural requirements, the decision-making process leading to measures of interference must be fair and such as to afford due respect to the interests safeguarded by Article 8 (see, among other authorities, McMichael v. the United Kingdom, judgment of 24 February 1995, Series A no. 307-B, p. 55, § 87, and Ignaccolo-Zenide v. Romania, no. 31679/96, § 99, ECHR 2000‑I).

57. In the instant case the Court considers that the complaint raised by the applicants under Article 6 is closely linked to their complaint under Article 8 and may accordingly be examined as part of the latter complaint.

A. Whether there has been an interference

58. The mutual enjoyment by parent and child of each other's company constitutes a fundamental element of family life (see, among other authorities, W., B. and R. v. the United Kingdom, judgments of 8 July 1987, Series A no. 121, respectively, p. 27, § 59, pp. 71-72, § 60, and p. 117, § 64; Olsson v. Sweden (no. 1), judgment of 24 March 1988, Series A no. 130, p. 29, § 59; Eriksson v. Sweden, judgment of 22 June 1989, Series A no. 156, p. 24, § 58; Margareta and Roger Andersson v. Sweden, judgment of 25 February 1992, Series A no. 226-A, p. 25, § 72; Keegan v. Ireland, judgment of 26 May 1994, Series A no. 290, p. 19, § 50; McMichael, cited above, p. 55, § 86; Johansen v. Norway, judgment of 7 August 1996, Reports 1996-III, p. 1001-02, § 52; Bronda v. Italy, judgment of 9 June 1998, Reports 1998-IV, p. 1489, § 51; Buscemi v. Italy, no. 29569/95, § 53, ECHR 1999-VI; Gnahoré v. France, no. 40031/98, § 50, ECHR 2000-IX; and K. and T. v. Finland [GC], no. 25702/94, § 151, ECHR 2001-VII).

59. There is therefore no doubt – and the Government do not contest – that the measures concerned in the present case (the children's continued placement in foster homes and the restrictions imposed on contact between the applicants and their children) amounts to an “interference” with the applicants' rights to respect for their family life.

B. Whether the interference is justified

60. An interference with the right to respect for family life entails a violation of Article 8 unless it is “in accordance with the law”, has an aim or aims that is or are legitimate under Article 8 § 2 and is “necessary in a democratic society” for the aforesaid aim or aims. The notion of necessity implies that the interference corresponds to a pressing social need and, in particular, that it is proportionate to the legitimate aim pursued (see, among other authorities, Gnahoré, cited above, § 50 in fine).

61. Although the essential object of Article 8 is to protect the individual against arbitrary action by the public authorities, there may in addition be positive obligations inherent in an effective “respect” for family life. Thus, where the existence of a family tie has been established, the State must in principle act in a manner calculated to enable that tie to be developed and take measures that will enable parent and child to be reunited (see, among other authorities: Eriksson, cited above, pp. 26-27, § 71; Margareta and Roger Andersson, cited above, p. 30, § 91; Olsson v. Sweden (no. 2), judgment of 27 November 1992, Series A no. 250, pp. 35-36, § 90; Ignaccolo-Zenide, cited above, § 94; and Gnahoré, cited above, § 51).

62. The boundaries between the State's positive and negative obligations under this provision do not lend themselves to precise definition. The applicable principles are, nonetheless, similar. In both contexts regard must be had to the fair balance that has to be struck between the competing interests of the individual and of the community as a whole; and in both contexts the State enjoys a certain margin of appreciation (see, among other authorities, W., B. and R. v. the United Kingdom, cited above, respectively, p. 27, § 60, p. 72, § 61, and p. 117, § 65; and Gnahoré, cited above, § 52).

1. “In accordance with the law”

63. The interference in issue was indisputably based on Articles 1666 and 1666a of the Civil Code.

2. Legitimate aims

64. The Court considers that there is no doubt that the measures in issue were intended to protect “health or morals” and the “rights and freedoms” of the children.

3. “Necessary in a democratic society”

65. The Court reiterates that in order to determine whether the impugned measures were “necessary in a democratic society”, it has to consider whether, in the light of the case as a whole, the reasons adduced to justify them were relevant and sufficient for the purposes of paragraph 2 of Article 8 (see, among other authorities, Olsson (no. 1), cited above, p. 32, § 68; Johansen, cited above, pp. 1003-04, § 64; Olsson (no. 2), cited above, p. 34, § 87; Bronda, cited above, p. 1491, § 59; Gnahoré, cited above, § 54; and K and T. v. Finland, cited above, § 154). It will also have regard to the obligation which the State has in principle to enable the ties between parents and their children to be preserved.

66. In so doing, the Court will have regard to the fact that perceptions as to the appropriateness of intervention by public authorities in the care of children vary from one Contracting State to another, depending on such factors as traditions relating to the role of the family and to State intervention in family affairs and the availability of resources for public measures in this particular area. However, consideration of what is in the best interest of the child is in any event of crucial importance. Moreover, it must be borne in mind that the national authorities have the benefit of direct contact with all the persons concerned (Olsson (no. 2), cited above, pp. 35‑36, § 90), often at the very stage when care measures are being envisaged or immediately after their implementation. It follows from these considerations that the Court's task is not to substitute itself for the domestic authorities in the exercise of their responsibilities for the regulation of the public care of children and the rights of parents whose children have been taken into care, but rather to review under the Convention the decisions that those authorities have taken in the exercise of their power of appreciation (see, among other authorities, Hokkanen v. Finland, judgment of 23 September 1994, Series A no. 299-A, p. 20, § 55; Johansen, cited above, pp. 1003-04, § 64; K. and T. v. Finland, cited above, § 154).

67. The margin of appreciation to be accorded to the competent national authorities will vary in the light of the nature of the issues and the seriousness of the interests at stake, such as the importance of protecting the child in a situation in which its health or development may be seriously at risk and the objective of reuniting the family as soon as circumstances permit. When a considerable period of time has passed since the child was first placed in care, the child's interest in not undergoing further de facto changes to its family situation may prevail over the parents' interest in seeing the family reunited. Thus, the Court recognises that the authorities enjoy a wide margin of appreciation in assessing the necessity of taking a child into care. However, a stricter scrutiny is called for both of any further limitations, such as restrictions placed by those authorities on parental rights and access, and of any legal safeguards designed to secure an effective protection of the right of parents and children to respect for their family life. Such further limitations entail the danger that family relations between the parents and a young child are effectively curtailed (see Johansen, cited above, pp. 1003-04, § 64).

68. The Court notes that in the instant case, by a judgment of 27 May 1997, the Bersenbrück Guardianship Court withdrew the applicants' parental responsibility for their two daughters, Corinna and Nicola, who were born in 1991 and 1993 respectively, and ordered their placement with foster parents, notably on the ground that the applicants did not have the requisite intellectual capacity to bring up their children. The Guardianship Court also noted that the children were considerably behind in their emotional and physical development and that the applicants had failed to cooperate with social services.

In a judgment of 29 January 1998 the Osnabrück Regional Court, relying on two reports by expert witnesses, the first of whom stressed the applicants' intellectual deficiencies and the second their lack of emotional support, upheld the Guardianship Court's order placing the children with foster parents.

69. The Court begins by noting that the fact that a child could be placed in a more beneficial environment for his or her upbringing will not on its own justify a compulsory measure of removal from the care of the biological parents; there must exist other circumstances pointing to the “necessity” for such an interference with the parents' right under Article 8 of the Convention to enjoy a family life with their child (K. and T. v. Finland, cited above, § 173).

70. The Court recognises that in the instant case the authorities may have had legitimate concerns about the late development of the children noted by the various social services departments and psychologists. However, it considers that both the care order itself and, above all, the manner in which it was implemented were unsatisfactory.

71. It appears that the children benefited from an early age and, indeed, at the applicants' request, from educational support and that the situation became acrimonious as a result notably of a conflict between the applicants and a social worker, Ms Klose, who submitted a very negative report to the Osnabrück Youth Office.

72. Moreover, the opinions of the psychologists, from whom expert evidence was taken at various stages of the proceedings by the domestic courts, were contradictory, if not in their conclusions then at least as regards the reasons relied on (one psychologist referred to the parents' lack of intellectual capacity while the other referred to emotional underdevelopment that made them incapable of contributing to the development of the children's personalities).

73. Moreover, both of the other psychologists, who had been retained as expert witnesses by the German Association for the Protection of Children and the Association for the Protection of the Rights of the Child, and the family doctors urged that the children be returned to their family of origin. They emphasised in particular that the children's welfare was not in jeopardy and that the applicants were entirely fit to bring up their children, both emotionally and intellectually. They said that the children should be given additional educational support. Those conclusions could not be disregarded simply because they emanated from people who were acting on behalf of one of the parties to the proceedings (see paragraph 53 above).

74. Lastly, unlike the position in other cases of the same type that have come before the Court, there have been no allegations that the children have been neglected or ill-treated by the applicants.

75. Accordingly, although the educational-support measures taken initially subsequently proved to be inadequate, it is questionable whether the domestic administrative and judicial authorities have given sufficient consideration to additional measures of support as an alternative to what is by far the most extreme measure, namely separating the children from their parents.

76. The Court further reiterates that a care order should in principle be regarded as a temporary measure, to be discontinued as soon as circumstances permit, and that any measures implementing temporary care should be consistent with the ultimate aim of reuniting the natural parents and the child (Olsson (no. 1), cited above, pp. 36-37, § 81). The positive duty to take measures to facilitate family reunification as soon as reasonably feasible will begin to weigh on the responsible authorities with progressively increasing force as from the commencement of the period of care, subject always to its being balanced against the duty to consider the best interests of the child (K. and T. v. Finland, cited above, § 178).

77. However, in the instant case, not only have the children been separated from their family of origin, they have also been placed in separate, unidentified, foster homes and all contact with their parents was severed for the first six months. In addition, the children themselves have at no stage been heard by the judges.

78. Furthermore, the evidence in the case file shows that the applicants were only granted visiting rights after making an application to the court, and visits were in practice systematically obstructed by the Bersenbrück Youth Office, initially being restricted to one hour a month in the presence of eight people who were not members of the family before being increased to two hours a month (with the grandparents being authorised to visit once every two months) by a decision of the Osnabrück Guardianship Court on 9 October 2000.

79. Having regard to the fact that the children were very young, severing contact in that way and imposing such restrictions on visiting rights could, in the Court's opinion, only lead to the children's increased “alienation” (Entfremdung) from their parents and from each other.

80. Nor can the issue be regarded as having been resolved, as the applicants have consistently contested not only their children's placement with the foster parents, but also the restrictions imposed on their visiting rights and in practice it would be unfair to criticise them for making use of the arrangements proposed by the domestic courts to at least gain an opportunity to see their children.

81. Having regard to all these considerations, the Court finds that although the reasons relied on by the domestic authorities and courts were relevant, they were insufficient to justify such a serious interference in the applicant's family life. Notwithstanding the domestic authorities' margin of appreciation, the interference was therefore not proportionate to the legitimate aims pursued.

82. Consequently, there has been a violation of Article 8 of the Convention

II. APPLICATION OF ARTICLE 41 OF THE CONVENTION

83. Article 41 of the Convention provides:

“If the Court finds that there has been a violation of the Convention or the Protocols thereto, and if the internal law of the High Contracting Party concerned allows only partial reparation to be made, the Court shall, if necessary, afford just satisfaction to the injured party.”

A. Damage

84. The applicants maintained that the withdrawal of their parental responsibility for their two daughters had caused them pecuniary damage, which they calculated as follows:

(i) 25,700 marks (DEM) in family benefit which they no longer received owing to the fact that the children had been placed in foster homes;

(ii) DEM 1,488, being the sums which the Youth Office had allegedly seized on their account as a financial contribution towards the children's needs in their new homes (however, proceedings were still pending as the applicants had contested the attachment order);

(iii) DEM 18,000 for delays in the building of their house;

(iv) DEM 110,448 for loss of earnings by Mr Kutzner, who had been unable to carry on working owing to the dramatic psychological and physical effects of being separated from her children;

(v) DEM 35,895 for loss of earnings by Mrs Kutzner's mother, who had likewise been prevented from working as a result of the effects of the family situation on her health.

85. The applicants also alleged that they had sustained substantial non-pecuniary damage, their physical and psychological health having suffered as a result of their separation from their children, their children's separation from each other and the restrictions on their visiting rights. They left the issue of quantum to the Court's discretion.

86. The Government expressed no view on the matter.

87. The Court considered that the alleged pecuniary damage was either unsupported by evidence or had not been caused by the violation that had been found. However, it found that the applicants had undeniably sustained non-pecuniary damage as a result of being separated from their two daughters and the restrictions on their visiting rights. Having regard to the circumstances of the case and ruling on an equitable basis as required by Article 41, it awards them compensation of 15,000 euros (EUR) jointly.

B. Costs and expenses

88. The applicants' claim for costs and expenses was broken down as follows:

(i) DEM 8,392 for lawyers' fees before the domestic courts;

(ii) DEM 9,602.20 for expert witnesses' fees;

(iii) DEM 7,674.60 for the fees of the Association for the Protection of the Rights of the Child, which had also represented the applicants before the domestic courts and the Court;

(iv) DEM 1,220 for the expenses incurred by the Association for the Protection of the Rights of the Child.

89. The Government did not raise any objections to the claims.

90. According to its settled case-law, the Court will award costs and expenses only in so far as these relate to the violation found and to the extent to which they have been actually and necessarily incurred and are reasonable as to quantum (see, among many other authorities, Pammel v. Germany, judgment of 1 July 1997, Reports 1997-IV, p. 1114, § 82). With regard to lawyers' fees, the Court reiterates that it does not consider itself bound by domestic scales and practices, although it may derive some assistance from them.

Ruling on an equitable basis, the Court decides to award the applicants jointly the sum of EUR 8,000, from which EUR 350.63 which they have already received in legal aid must be deducted.

C. Default interest

91. According to the information available to the Court, the statutory rate of interest applicable in Germany at the date of adoption of the present judgment is 7.57% per annum.

FOR THESE REASONS, THE COURT UNANIMOUSLY

1. Holds that there has been a violation of Article 8 of the Convention;

2. Holds

(a) that the respondent State is to pay the applicants jointly, within three months from the date on which the judgment becomes final according to Article 44 § 2 of the Convention, the following amounts:

(i) EUR 15,000 (fifteen thousand euros) in respect of non-pecuniary damage;

(ii) EUR 8,000 (eight thousand euros), less EUR 350.63 (three hundred and fifty euros sixty-three cents), in respect of costs and expenses;

(b) that from the expiry of the above-mentioned three months until settlement simple interest at an annual rate of 7.57% shall be payable on those amounts;

3. Dismisses the remainder of the applicants' claim for just satisfaction.

Done in French, and delivered at a public hearing in the Human Rights Building, Strasbourg, on 26 February 2002.

Vincent Berger Antonio Pastor Ridruejo

Registrar President

In accordance with Article 45 § 2 of the Convention and Rule 74 § 2 of the Rules of Court, the concurring opinion of Mr Pellonpää is annexed to this judgment.

A.P.R.
V.B.
CONCURRING OPINION OF JUDGE PELLONPÄÄ

(Translation)

I voted in favour of finding a violation of Article 8 in this case. However, I have to disagree with the reasons that led the Court to find a violation. The Chamber “considers that ... the care order in itself and, above all, its implementation were unsatisfactory” (see paragraph 70 of the judgment). While the criticism of the implementation of that measure appears to me to be justified, I disagree with the conclusion that the care order was not in itself satisfactory for the purposes of Article 8.

Although it is true that the procedure that led to the applicants' parental responsibility being withdrawn began with the “very negative” report of Ms Klose (see paragraph 71 of judgment), the fact remains that the concerns expressed by that social worker were to a large extent confirmed in the ensuing proceedings. Thus, two psychologists from whom expert evidence was sought by the domestic courts reached the same conclusion regarding the parents' inability to bring up their children and the need, in the children's interest, to separate them from their parents and subsequently to keep them separated. Contrary to what is suggested in paragraph 72 of the judgment, I do not find any contradictions between the two opinions such as would undermine their credibility.

In view of the national authorities' “wide margin of appreciation in assessing the necessity of taking a child into care” (see paragraph 67 of the judgment) and the procedure that was followed in that connection, which to my mind cannot be criticised, I fail to see how the authorities can be said not to “have given sufficient consideration to additional measures of support as an alternative to what is by far the most extreme measure, namely separating the children from their parents” (see paragraph 75 of the judgment).

In my opinion, what may on the other hand amount to a violation of Article 8 is the manner in which the separation was effected. The two children were placed in different foster homes, all contact with the parents was severed for the first six months and the applicants' right to see their children was severely curtailed even after that period had expired. While I can accept that the reasons given for ordering these measures were also relevant, I am not persuaded that it was necessary to act in such a heavy-handed manner.

In the light of the foregoing, I conclude that the manner in which the applicants' parental responsibility was withdrawn amounted to a violation of Article 8.

Nema povezane prakse za ovu presudu.

Sažmi komentare

Komentari

Relevantni komentari iz drugih presuda

Član 8 | DIC | Damnjanović protiv Srbije

Presuda je povezana sa presudom Vrhovnog kasacionog suda Rev 2999/1999 od 4.9.2019. godine, kojom se odbija kao nesosnovana revizija tužilje-protivtužene, izjevljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 119/19 od 04.04.2019. godine.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilјa i tuženi su zaklјučili brak 06.05.2012. godine iz kog braka imaju maloletnog sina. Živeli su u kući u zajednici sa majkom i babom tuženog. Do prestanka bračne zajednice došlo je 04.09.2017. godine, kada je tužilјa napustila bračnu zajednicu. Bračni odnosi su ozbilјno i trajno poremećeni, nema izgleda da se bračna zajednica nastavi. Tužilјa, kada je napustila bračnu zajednicu prijavila je policiji tuženog za nasilјe u porodici. Navela je da je poslednje dve godine u braku bila u svađi sa tuženim, stalno su se raspravlјali, a tuženi je držao za ruke i drmao zbog čega su joj ostajale modrice, kao i da je dete često prisustvovalo ovim svađama. Po napuštanju zajednice otišla je da živi kod svojih roditelјa. Navodi tužilјe u pogledu vršenja nasilјa u porodici nisu ničim bili potkreplјeni. Presudom Osnovnog suda u Jagodini P2 411/17 od 24.12.2018. godine u stavu prvom izreke, brak zaklјučen dana 06.05.2014. je razveden na osnovu člana 41. Porodičnog zakona. U stavu drugom izreke, usvojen je tužbeni zahtev tuženog-protivtužioca pa je zajedničko maloletno dete stranaka sin poveren ocu koji će samostalno vršiti roditelјsko pravo. Obavezana je tužena-protivtužilјa da na ime svog doprinosa u izdržavanju deteta plaća mesečno određeni novčani iznos. Presudom je uređen je način održavanja ličnih odnosa detat sa majkom. Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž2 119/19 od 04.04.2019. godine, odbijena je kao neosnovana žalba tužilјe-protivtužene i potvrđena presuda Osnovnog suda u Jagodini P2 411/17 od 24.12.2018.

Ceneći navode revizije, Vrhovni kasacioni sud nalazi da su nižestepeni sudovi na potpuno utvrđeno činjenično stanje, pravilno primenili materijalno pravo, a pri čemu su se shodno citiranim propisima prevashodno rukovodili interesima maloletnog deteta, pravilno ocenjujući da je u interesu deteta da za sada ostane u domaćinstvu kod oca, tj. da se vršenje roditelјskog prava nad maloletnim poveri njegovom ocu a da majka ima pravo viđanja sa detetom, budući da je otac ostvario bolju emocionalnu povezanost sa detetom.

Presuda je dostupna u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 8 | DIC | Gardel protiv Francuske

Presuda je povezana sa rešenjem Gž 3189/19 od 22.08.2019. godine Apelacionog suda u Beogradu, kojom se odbija kao neosnovana žalba tužioca i potvrđuje rešenje Višeg suda u Beogradu P.br. 11293/18 od 11.12.2018. godine u parnici tužioca AA protiv tužene Republike Srbije radi kršenja lјudskih prava jer je tužena svojim dopisom dostavile lične podatke tužioca i njegove porodice Komisiji Federacije BiH.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 8 | DIC | Jurišić protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa rešenjem Ržg 2/16 od 17.06.2016. godine Apelacionog suda u Novom Sadu, kojim se žalba predlagača izjavlјena protiv rešenja Višeg suda u Somboru posl. br.R4p.2/16 od 26.5.2016. godine se odbacuje kao neblagovremena.

Pobijanim prvostepenim rešenjem odbijen je prigovor predlagača B.Đ. kojim je tražio da se utvrdi da mu je u postupku koji se vodi pred Višim sudom u Somboru pod posl. brojem P.32/2014 povređeno pravo na suđenje u razumnom roku. Protiv ovog rešenja predlagač je izjavio žalbu u kojoj predlaže da Apelacioni sud naloži Višem sudu u Somboru postupanje po tužbi ovde predlagača u nepresuđenom delu kojim je tražena naknada materijalne štete, iz razloga što je predlagač starija i bolesna osoba pa je neophodna posebna hitnost u postupanju.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 8 | DIC | Kostić protiv Srbije

Odluka Ustavnog suda Republike Srbije\r\nhttps://ustavni.sud.rs/sudska-praksa/baza-sudske-prakse/pregled-dokumenta?PredmetId=16038\r\nkojom se usvaja ustavna žalba D.K. i utvrđuje da su u izvršnom postupku pred osnovnim sudom povređena prava roditelja i pravo na suđenje u razumnom roku

Član 8 | DIC | Milovanović protiv Srbije

Član 8 | DIC | Tomić protiv Srbije

Član 41 | DIC | Pogosjan i Bagdasarjan protiv Jermenije

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 3033/2019 od 05.09.2019. Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje kao nedozvolјena revizija tužene izjavlјena protiv presude Višeg suda u Vranju Gž 3017/18 od 08.02.2019. godine.

Presudom Osnovnog suda u Vranju Prr1. 65/17 od 18.04.2018. godine, stavom prvim izreke, tužena je obavezana da tužiocu naknadi štetu koja je izazvana povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Osnovnog suda u Vranju I 1022/09 u iznosu od 69.702,00 dinara, na ime troškova parničnog postupka u iznosu od 27.376,00 dinara i na ime troškova izvršnog postupka u iznosu od 19.600,00 dinara, pripadajućom kamatom. Stavom drugim izreke tužena je obavezana da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 30.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.
Presudom Višeg suda u Vranju Gž 3017/18 od 08.02.2019. godine, stavom prvim izreke potvrđena je prvostepena presuda u delu u kom je odlučeno o glavnoj stvari, dok je preinačena odluka o troškovima parničnog postupka.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Pogosjan i Bagdasarjan protiv Jermenije

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 627/2020 od 07.02.2020. Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje kao nedozvolјena revizija predlagača izjavlјena protiv rešenja Višeg suda u Leskovcu Ržg 216/19 od 22.11.2019. godine.

Rešenjem Višeg suda u Leskovcu Ržg 216/19 od 22.11.2019. godine, odbijena je žalba punomoćnika predlagača izjavlјena protiv rešenja Osnovnog suda u Leskovcu R4 I 109/19 od 09.09.2019. godine, kojim je odbijen prigovor predlagača za ubrzanje postupka, zbog povrede prava na suđenje u razumnom roku u predmetu tog suda I 7838/10, kao neosnovan.
Protiv navedenog rešenja, predlagač je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešnog i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložila da se revizija smatra izuzetno dozvolјenom, u skladu sa odredbom član 404. ZPP.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde

Član 41 | DIC | Stojanović protiv Hrvatske

Presuda je povezana sa rešenjem Rev 3050/2019 od 18.09.2019. godine godine, Vrhovnog kasacionog suda, kojim se odbacuje revizija tužene izjavlјena protiv presude Višeg suda u Vranju Gž 1751/18 od 13.11.2018. godine i odbija kao neosnovan zahtev tužioca za naknadu troškova odgovora na reviziju.

Presudom Osnovnog suda u Vranju Prr1 22/17 od 09.02.2018. godine, obavezana je tužena da tužiocu plati na ime naknade imovinske štete izazvane povredom prava na suđenje u razumnom roku u predmetu Opštinskog suda u Vranju
I br. 1012/09 (ranije I. br. 850/05) iznose sa zateznom kamatom od dospeća pa do isplate bliže navedene u izreci pod 1. Tužana je obavezana da tužiocu na ime troškova parničnog postupka plati iznos od 24.000,00 dinara.
Viši sud u Vranju je presudom Gž 1751/18 od 13.11.2018. godine odbio kao neosnovanu žalbu tužene i potvrdio presudu Osnovnog suda u Vranju Prr1 22/17 od 09.02.2018. godine. Odbijen je zahtev tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Rešenje je dostupno u javnoj bazi sudske prakse ovde